Fish and chips

Fish and chips
	arrain plater, patata platera eta janari laster
Osagaiak	arraina eta Patata frijitua
Historia
Jatorria	Ingalaterra

Fish and chips (euskaraz, literalki, 'arraina eta patata frijituak') janari lasterreko plater beroa da, arrain-xerra frijitua birrineztatua, patata frijituekin zerbitzatua. Platera egiteko bakailaoa eta antzeko arrainak erabiltzen dira eta eraman ahal izateko paper edo kaxa batean biltzen da askotan^[1]^[2]. Britainia Handiko plater nazional honek, Ingalaterran zuen jatorria, non bi osagai horiek kultura immigrante bereizietatik sartuak baitziren. Commonwealtheko nazioetan ere jaten da^[3], bereziki, Australian eta Zeelanda Berrian.

Arrain eta patata frijitu dendak 1860ko hamarkadan agertu ziren lehen aldiz Erresuma Batuan, eta 1910erako 25.000 baino gehiago zeuden Erresuma Batuan. 1930eko hamarkadan 35.000 denda baino gehiago zeuden, baina 2009an 10.000 inguru besterik ez. Gobernu britainiarrak arrain eta patata frijituen hornidura babestu zuen Lehen Mundu Gerran eta Bigarren Mundu Gerran. Erresuma Batuko elikagai bakanetakoa izan zen, gerretan arrazonatu gabea.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiako eta Portugalgo etorkin juduek tradiziozko plater hori Erresuma Batuan sartu zuten, XVI. mendean Erresuma Batuan finkatu zirenean. Arrain frijituak prestatzen zituzten, pescado frito ezagunaren antzera, hau da, irinetan estaltzen dira eta ondoren oliotan frijitzen dira. Ostiral arratsaldeetan Shabbat-eko arrain frijitua afaltzeko, hurrengo arratsaldean hotza jan zitekeen shalosh seudot-erako, modu horretan dastagarria, landare-olio likidoa erabiltzen baitzen gantz gogorra baino gehiago, gurina adibidez. Charles Dickensek "arrain frijituen biltegiak" aipatzen ditu Oliver Twist-en (1838), eta 1845ean Alexis Soyerrek A Shilling Cookery for the People bere lehen edizioan "arrain frijitua, juduen erara" errezeta bat ematen du, irina eta ura nahastuz frijitzen hasi aurretik.

Ez dago argi lehen arrain eta patata frijituen dendaren kokapena. Lehen denda ezagunak 1860ko hamarkadan ireki zituzten Londresen Joseph Malin ekialdeko europar juduak eta John Leesek Mossleyn (Lancashire) . Hala ere, arrain frijituak eta patata frijituak bananduta egon ziren gutxienez 50 urte lehenago, eta, beraz, ezin da baztertu lehenago konbinatuak izateko aukera, arrantza portu garrantzitsuekin lotu ahal izan baitziren. Arraina eta patata frijituak Ingalaterrako langile klaseen artean bazkari bihurtu ziren, Iparraldeko arrantza bizkorraren ondorioz .

Patata frijituak (xerrak edo patata zatiak), Ingalaterran garai berean ager zitezkeen lehen aldiz: Oxfordeko Hiztegi Ingelesak (Oxford English Dictionary) "patata frijituak" aipatzen ditu Charles Dickensen "A Tale of Two Cities" (1859) liburuan: "patata frijituak, olio tanta nazkagarri batzuekin frijituak".