Keynesianismo
Keynesianismoa John Maynard Keynes britaniar ekonomialariaren teorietan oinarritzen den ekonomia-eskola eta politika ekonomikoa da, funtsean merkatuan estatuaren esku-sartzea bultzatzen duena, merkatuak behar bezala funtzionatzen ez duenean. Besteak beste, keynesianismotik politika fiskal zabalkorra gomendatzen da, politika sozial eta industrial eskuzabal eta inbertsio publiko handiekin, laissez faire teorien aurka.
John Maynard Keynes[1] ekonomialari britaniarra izan zen, Cambridgen jaio zen 1883ko ekainaren 5ean eta Sussexen hil egin zen 1946ko apirilaren 21ean. Bere ideiak oso ondorio aipagarriak izan zituzten teoria eta politika ekonomikoetan.
Keynesek teoria bat proposatu zuen bere lanean Teoria general del empleo, el interés y el dinero, 1936. urtean argitaratutakoa. Lan horretan 1929ko Depresio Handiaren arrazoiak bilatu nahi zituen.
Keynesek proposatutako teoriaren helburua izan zen eskari agregatuaren eta enpleguaren eta diru sarreren arteko loturaren analisia egitea. Horrez gain, bere helburuak krisi ekonomikoetan nola jokatu eta gobernuei erakustea zein baliabide erabili kontrola izateko izan ziren. Kontrol hori lortzen zen gobernuen gastuaren bidez eta horrek politika fiskala izena hartu zuen. Teoria eta helburu horiei guztiei Keynesianismo izena jarri zitzaien eta gaur eguneko gobernuek kontuan hartzen dute haren printzipio eta aholku asko politika ekonomikoa egiteko.
Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Keynesentzat[2] politika ekonomikoa zen herrialde bat krisi batetik ateratzeko tresna nagusia. Gobernuak eskariaren estimulazioaz arduratzea proposatu zuen, eta Estatua enpresei baliabideak emateaz arduratu behar zen. Politika fiskala ekonomia arautzeko erabiltzea proposatzen zuen eta ekonomiarentzat arrisku nagusiena langabezia dela uste zuen.
Ekonomia liberalaren aurkakoa da, eta Estatuak eragile ekonomiko gisa duen esku-hartzean du oinarria gaineko ezaugarrietan ikusten den moduan.
Printzipioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Teoria honek[3] azaltzen du soldaten jaitsierak ekonomia geldiarazten duela eskaria gutxitzean. Langabezia da krisiaren eragile nagusia, eta hau ez da gertatzen finantza-baliabiderik ez dagoelako, eskari globalik ez dagoelako baizik. Behar beste kontsumitzen ez denez, ez da behar adina produktu eta zerbitzu sortzen denontzat enpleguak sortzeko.
Horregatik, Keynesianismoaren printzipio nagusiak eskari globala igotzeko honako hirurak dira: zergak jaistea gizabanakoen kontsumoa bultzatuz, interes-tasak jaistea maileguak sustatzeko, eta azkenik, gastu publikoa handitzea estatuaren aldetik lanpostuak sortuz, gastu publikoa handituz, eta ondorioz, langabezia-mailak jaitsiz.
Abantailak eta desabantailak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Abantaila nagusiak dira ekarpenak egiten dituela arazo ekonomikoak aztertzeko eta ez dituela herritarrak bakarrik uzten ekonomia krisietan eta haiek laguntzen dituela. Hala ere, desabantaila larria da estatuak diru gehiegi jartzea obra publikoak eraikitzeko edo jendeari dirua emateko, horrek inflazio handia eta prezioen igoera eragin dezake eta. Gainera, aurrekontuaren defizita onartzen eta bultzatzen du eta hori arriskutsua izan daiteke gobernuentzat. Hori dela eta, denboran zehar izandako krisi batzuetan arazoak izan ditu ikuspegi honek eta beste ikuspegi desberdin batzuek hartu diote aurre Keynesianismoari.
Keynesen pentsamendua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
New Deal eta Frantziako fronte popularrak hartutako neurriak pentsamendu ekonomiko berri bati lotutako adibideak dira, eta horrexen buru nagusia John Maynard Keynes izan zen. Haren lan nagusia, The General Theory of Employment, Interest and Money ("Enplegu, interes eta diruari buruzko teoria orokorra") Londresen argitaratu zen lehenengoz 1936an.
Keynesen eragin zuzena berpizteko politiketan, 30eko hamarkadan mugatu zen; baina krisia gainditzeko neurririk egokienei buruz atera zituen ondorioak oso lagungarriak izan ziren Beheraldi Handia sortu eta hedatzeko prozesua ulertzeko eta beste krisi batzuei aurre egiteko.
Keynesek proposatutako irtenbideek hainbat baldintza eskatzen zuten: kontsumoa bultzatzea, interes tasak jaistea kontsumoari bidea errazteko, defizit publikoa handitzea enplegua handitzeko eta baita inflazio handitzea ere, horrekin ekonomia berpiztuko bada.
Haren doktrina Estatuaren interbentzioaren aldekoa zen eta Bigarren Mundu Gerraren ostean Europako politika ekonomiko gehienen oinarria izan zen. Hogeita hamarreko hamarkadan ez zen oso kontuan hartu eta gerra piztu aurreko arma horniketa, gastu publikoa indartzeko bitarteko bihurtuta, izan zen krisialditik irteteko bidea ireki zuena.
30eko hamarkadako Depresio Handiak XIX. mendeko liberalismo politiko ekonomiko zaharra lurperatu zuen eta hiru aukera sortu ziren urte horietan nagusitasun politiko-intelektuala bereganatzeko lehian:
- Lehenengoa komunismoa zen, Marxek liberalismoaren hondamenaz iragarritakoa bete zela-eta indartuta;
- Bigarrena, kapitalismoa berrindartzea: horrek krisiari aurre hartzeko beste bide batzuk bilatu behar zituen, liberalismo klasikoaren porrotak gainditzeko helburuaz formula berriak probatuz;
- Hirugarrena, faxismoa, Depresio Handiak bidezko bihurtua eta gizateriarentzako guztiz arriskutsua.
The General Theory of Employment, Interest and Money[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Wikitekan bada UEUren liburu batetik ateratako testu zatia: The General Theory of Employment, Interest and Money |
| Liburu osoa: Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009 | |
| « |
Estatuak, zerga-sistemaren bitartez, bideratu egin behar du kontsumitzeko joera; interes-tasak finka ditzake edo beste bide batzuk erabil ditzake orientatzeko bide horretan. Bestalde, badirudi berez ez dela nahikoa banku-politikaren eragina interes-tasan, inbertsio hoberenaren tasa ezartzeko. Beraz, nire ustez, ia inbertsio guztiak sozializatzea izango da erabateko okupazioa lortzeko bide bakarra; baina horrek ez du baztertzen agintaritza publikoa ekimen pribatuarekin batera lankidetzan aritzeko beste edozein bide, transakzio edo modu. Hortik kanpora ez da inola ere bultzatzen elkartearen jarduera ekonomiko gehiena bere gain hartuko lukeen estatu-sozialismoa. Estatuari ez zaio komeni produkziobideen jabe izatea. |
» |
—[4]. Testu osoa irakurtzeko Wikisourcen duzu eskuragarri | ||
Prezioak eta soldatak krisi ekonomikoan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Soldatak eta prezioak ez dira betiko finkatzen, lan, ondasun eta zerbitzu merkatuan ez delako nagusi konpetentzia perfektua. Soldatak ez dira jaitsiko sindikatuen presioengatik eta presioak ez dira eroriko enpresa handiek altu eusteko besteko aginte daukatelako, baita eskaririk ez dagoenean ere.
- Prezioek eta soldatek behera egingo balute ere, ez lukete ekonomia depresiotik aterako. Presioak eta soldatak behera egiteko, langileek ikusiko dute euren soldatekin ez dutela lehen baino gehiago erosten, prezioak eta soldatak proportzio berean jaisten direlako. Beraz, erositako ondasun kopuruak iraun egingo du depresio mailan eta langabeziak ere bai.
- Gobernuaren gastuak handitzea eraginkorragoa izango litzateke diru eskaintza handitzea baino eskaria gutxitzeko neurritzat."
Keynes, "Lana, interesa eta diruaren teoria orokorra", 1935.
Keynesianismoaren krisia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eredu keynestarra nagusitu zen 1973ko petrolioaren krisira arte. Orduan, energiaren kostu altuek beren prezioak igotzera behartu zituzten enpresak, langabezia eta inflazioa eraginez, eta Keynesek ez zuen egoera horretarako erantzunik. Milton Friedman estatubatuarraren teoria liberalak Keynesianismoa baztertu zuen, estatuak ekonomian duen esku-hartzea murriztearen alde baitzegoen, Keynesek ez bezala, estatuak eskaintza bakarrik kontrola zezakeela esanez, eta ez eskaria, prezioen mailaren bidez.
Agindu keynestarrak berreskuratu egin ziren 2008ko krisi ekonomikoaren ondoren. Europar Batasuneko eta Estatu Batuetako erakunde ekonomikoek krisi horri aplikatutako errezeta izan ziren austeritate-politikak eta Estatuak ekonomian duen papera murriztea, liberalismoak defendatuta. Hala ere, urte batzuk geroago baieztatu zen kontsumoa murrizteak susperraldia eragozten duela. Hala aitortu zuen Nazioarteko Diru Funtsak, eta gastu publikoaren murrizketak herrialde kaltetuenetan krisia areagotu zuela adierazi zuen, hala nola Grezian; EBk ere onartu zuen, eta akats bera ez errepikatzea proposatu zuen.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Gaztelaniaz) Keynesianismo. 2022-12-01 (Noiz kontsultatua: 2022-12-13).
- ↑ (Gaztelaniaz) CFA, Andrés Sevilla Arias. «Keynesianismo - Definición, qué es y concepto» Economipedia (Noiz kontsultatua: 2022-12-13).
- ↑ (Ingelesez) John Maynard Keynes. (1936). The General Theory of Employment, Interest and Money.. .
- ↑ Martínez Rueda, Fernando; Aizpuru Murua, Mikel. (2011). Gaur egungo munduaren historia, 1945-2009. Udako Euskal Unibertsitatea ISBN 9788484383345..
