Palindromo

Wikipedia, Entziklopedia askea
IV. mendeko grezierazko palindromo zaharra
"ΝΙΨΟ ΝΑΝΟΜΗΜΑ ΤΑΜΗΜΟΝΑ ΝΟΨΙΝ"
Iturriari: "Garbitu bekatuak, ez bakarrik aurpegia"
Konstantinoplako Santa Sofia elizan [1]

Palindromo bat (grekotik, πάλιν (palin) "atzera" eta δρóμος (dromos) "itzuli") aurretik atzera eta atzetik aurrera berdin irakurtzen den hitz, zenbaki edo perpausa da. Palindromoak dira, adibidez, 18581 zenbakia, 2020/02/02 data edo amama hitza.

Arauak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hitz bat baino gehiago daudenean zuriuneak edo puntuazio-markak ez dira kontuan hartzen, adibidez "Iker, Ireki!" palindromotzat hartzen da, baina horrela da puntuazio markak kontuan hartzen ez direlako, bestela zehatz-mehatz hitz eginez ez da berdin irakurtzen aurretik atzera eta atzetik aurrera.

Adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskaraz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Ze nekeza inori atea irekitzea eztikeria eta ironia zekenez.
  • Esanik erruz egi bat ta bi gezurrekin ase. (Markos Gimeno)[2]
  • Markos Gimeno palindromegilea (1974-2018)
    Kaosa bizi berez eta batez ere bizi basoak. (R. Peramento)[2]
  • Akats arrakastak akatsak arrastaka. (Itziar Aranburu)[2]
  • Atara guri hamahiru gara ta. (Markos Gimeno)[3]
  • Nik enara neraman amaren aranekin.
  • Adarreko akerra barreka okerra da.
  • Animatuta bazen, ezabatuta mina!
  • Ala, to txapela, bale, Pax totala... (Markos Gimeno)[3]
  • Ugazaba lako kalabaza gu. (Markos Gimeno)[3]
  • Arraina: klabe balkaniarra (Markos Gimeno)[3]
  • Markos Gimenoren palindromoen kartelak Gernikako Euskal Herria Museoan. "Naukazu zakuan", "Aerolorea", "A ber, greba!"...
    Ero makina, ta nik amore. (Markos Gimeno)[3]
  • Ero maite, beti amore. (Markos Gimeno)
  • Alu hauxe sexu ahula?
  • Utzi penak Ane, piztu! (Juan Mari Agirreurreta, irabazlea 2011ko lehiaketan)[4]
  • A! Zebrak ekar beza! (Markos Gimeno)[3]
  • Asto hitza azti hotsa
  • Azekin, etenik eza. (Markos Gimeno)[3]
  • Artelan ona letra.[2]
  • Naukazu zakuan. (Markos Gimeno)[3]
  • E, so gara, gose! (Markos Gimeno)[3]
  • Nazi bi Ibizan. (Markos Gimeno)[3]
  • Okitu, mutiko![5]
  • Zurrumurruz.
  • Autore erotua.
  • Inoren Ero Ni.
  • Atara zarata.
  • 2023ko palindromo-lehiaketaren kartela.[6]
    Zer? ezer ez.[2]
  • Zein? Ni ez.
  • Zerua urez.
  • Asto hotsa.[2]
  • Iker, ireki!
  • Abere ba.[7][8]
  • Azti hitza. (Agosti Xaho, XIX. mendea)[3][9][10][11]
  • Amama.
  • Unanu.
  • Ama.
  • Aia.
  • Asa!
  • Ese
  • Isi
  • Oso
  • Usu

Beste hizkuntza batzuetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • (Gaztelaniaz) Sé verla al revés (gaztelaniaz)
Badakit alderantziz ikusten.
  • (Gaztelaniaz) Dábale arroz a la zorra el abad (gaztelaniaz)
Abadeak arroza ematen zion azeriari.
  • "Sator Arepo tenet opera rotas" "Arepo ereileak trebetasunarekin gidatzen ditu gurpilak" (Oppède, Frantzia). Horizontalki zein bertikalki irakur daiteke.
    (Latinez) Sator Arepo tenet opera rotas (latinez)
Arepo ereileak trebetasunarekin gidatzen ditu gurpilak. Bitxia da benetan adibide hau, karratu batean idatzita horizontalki zein bertikalki irakurrita palindromoa da-eta (ikus irudia).
  • (Frantsesez) Ésope reste ici et se repose (frantsesez)
Esopo hemen geratzen da eta atseden hartzen du.
  • (Frantsesez) Tu l'as trop écrasé, César, ce Port-Salut ! (frantsesez) Sobera zapaldu duk, Zesar, Port-Salut hau! (Port-Salut gazta mota bat da)
  • (Ingelesez) A man, a plan, a canal: Panama! (ingelesez)
Gizon bat, plan bat, kanal bat: Panama!
  • (Latinez) In girum imus nocte et consumimur igni (latinez)
Gauez bueltak ematen ditugu eta suak kontsumitzen gaitu.

:

Euskarazko palindromo-lehiaketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru lehiaketa antolatu dira, lehenengoa 1923an, bigarrena Arrasaten 2011n, eta hirugarrena 2023an, lehenengoa baino ehun urte geroago.

1923ko palindromo-lehiaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskarazko palindromoen lehenengo lehiaketa 1923an antolatu zen. Kirikiño idazleak bideratu zuen ‘Euzkadi’ egunkariaren orrietatik eta erronka zen ea nork bidaliko zuen palindromorik luzeena. Irakurleek 150 palindromotik gora bidali zituzten erredakziora.[6]

Argitaratu ziren palindromo gehienak B. Egitiz ezizenarekin sinatzen zuen irakurleak bidali zituen. Lehiaketa ireki eta bi astera, bidaltzeko epe erdia agortuta, Egitizenak ziren palindromo guztiak. Gero epe osoa bete zenean jasota zeuden 150 palindromoetatik 134 ziren Egitizenak. Irabaztekotan egon zen gainera, ea azken unera arte Egitizena baitzen palindromo luzeena ("Iradu gara, gumar’en erruz erun ezayazen urez urrenera mugara gudari", 59 karaktere zuriuneak kontatu gabe, 68 zuriuneekin), baina azken momentuan Txadin eta Batixta izenekin bi neskak irabazi zuten palindromo luzeago batekin ("Akitika aruat anuduna, neurekin ta orra zelan ama mattia gaiti amaman alez arro at nik eruen anuduna ta ura akitika", 95 karaktere zuriuneak kontatu gabe, 115 zuriuneekin).[6]

Palindromo aipagarri batzuk bidali zituen elgoibartar batek Aberri ezizenarekin: «Nauzie erre ei zuan», «aita, erre atia», «aurra oso arrua».[6]

2011ko palindromo-lehiaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Arrasate Euskaldundu Dezagun elkarteak (AED) 2011n antolaturiko palindromo lehiaketan Euskal Herri osotik 47 palindromo bidali ziren. Besteak beste, Bilbo, Donostia, Pasaia, Irura, Eibar eta Aretxabaletatik bidali zituzten lanak.[4]

Juan Mari Agirreurretak irabazi zuen "Utzi penak Ane, piztu!" ale labur baina oso ulergarri eta zentzudunarekin. Besteak beste, "Ogiaren irinera igo"; "Atzean sena, eta barregura karu gerra batean esna ezta?"; eta "Atzo, arotza, zeruak erreka urez aztora ozta" palindromoak aipatu zituen Melina Lopez antolatzaileak lehiaketan aurkezturiko bitxienen artean.[4]

2023ko palindromo-lehiaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen txapelketaren lehen mendeurrena betetzen zenean, eta, hizkuntzaren alderdi ludikoa sustatzearren, Markos Gimeno palindromogilea zenaren ingurukoek, R. Peramentok eta Bigara elkarteak euskarazko palindromoen lehiaketa antolatu zuten, Berria egunkariaren babesletzarekin.[6]

Kontuan hartu beharreko arau batzuk zehaztu zituzten antolatzaileek:[6]

  • Zentzua izan beharko du palindromoak,
  • Zuzena izan behar du
  • Euskaraz idatzita egon behar da —batuaz edo edozein euskalkiren eta tokiko euskararen idatzizko eta ahozko erabilerak kontuan izanda—.
  • Gutxienez 11 karaktere izan beharko dituzte.
  • H letrak bi norabideetara erabiliko dira, eta, digrafoak hots bakarra badira ere —ts, tz, tx...—, bi letra moduan erabiliko dira. Adibidez: «Asto hotsa».

Hauek dira 2024ko Otsailaren 29an saritu ziren palindromoak:[12]

  • Lehen saria. Palindromoa: «Irauli psiko-eleok ispiluari». Egilea: Mikel Azkarate (Bergara, Gipuzkoa).
  • Bigarren saria. Palindromoa: «Utz Iparragirre han! Ona da danona; herri garra piztu!». Egilea: Jon Altuna (Bergara, Gipuzkoa).
  • Hirugarren saria. Palindromoa: «Ostolaza zenez izenez Ana; zen ezizenez 'Azal Otso'. Egilea: David Amuategi (Eibar, Gipuzkoa).
  • Laugarren saria. Palindromoa: «Kamarada, bala badaramak?». Egilea: Xabier Lasa (Urretxu, Gipuzkoa).
  • Aparteko aipamena. Palindromoak: «Iduri du=dirudi / 'Ni' aroa da orain». Egilea: Igor Martin de Vidales (Bilbo).
  • Jostariena. Palindromoa: «Zetak, Kai Nakai, ala ia kaniak katez?». Egilea: Xabier Soto (Donostia).
  • Luzeena. Palindromoa: « - Zu ta ni zulatuz idikeria eta adarra. Zu toreatu, Alf Wolf ala nazi ergela. Uzki-nagi! Lore-zulo! So, nahira musua hega, miretsi marika, neroni alegia. - Emetuz idia gero, Adani ze nazi eme-sexua. Hola, Eba gabe, alo. Hauxe seme izan ezina da. Ore-gai dizut emea, igela! - Inoren Akira mister image hau, sumari han (oso luzero liga nik zu, alegre izan ala flow!), flauta erotuz arra da. - Atea ireki dizut… aluzinatuz» . Egilea: Asier Arregi (Eibar, Gipuzkoa).
  • 18 urtetik beherakoena. Palindromoa: «Apal aparta ala atrapa lapa?». Egilea: Maddi Aranguren (Usurbil, Gipuzkoa).

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Grezieraz) dinfo. (2018-01-15). Παναγία Μαλεβή: Το Άγιο Όρος της Πελοποννήσου. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  2. ↑ a b c d e f «Palindromo lehiaketa» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Elkoroberezibar Beloki, Mikel. (2023-11-29). «Palindromoa: azti hitza» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-11-29).
  4. ↑ a b c Garcia, Adrian. (2011-02-22). «Hizkuntzarekin jolasean» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  5. ↑ Otaegi Leonet, Julen. (2023-12-16). «Euskarazko palindromoen lehiaketa abiatuko da abenduaren 16an» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  6. ↑ a b c d e f Otaegi Leonet, Julen. (2023-12-16). «Euskarazko palindromoen lehiaketa abiatuko da abenduaren 16an» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  7. ↑ Lizarralde, Mikel. (2021-03-11). «Itxaro Borda eta Luis Garcia Montero izango dira Donostiako Poesialdian» Berria (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  8. ↑ Bigara. «abere ba – bigara» bigara.info (Noiz kontsultatua: 2024-01-31).
  9. ↑ «Aztihitza - komikipedia» www.komikipedia.eus (Noiz kontsultatua: 2024-02-02).
  10. ↑ Urria, 2; Ilustrazioa, 2019; Sariak, Lehiaketak /; Orokorra. «Asisko Urmeneta irabazle Euskadi Literatura Sarietan, ilustrazio alorrean.» euskalirudigileak.com (Noiz kontsultatua: 2020-03-27).
  11. ↑ Toledo Lezeta, Ana M.. (2019-10-22). «Xahoren Aitor hegoaldeko XIX. mendeko narratiban» Fontes Linguae Vasconum (117): 5–24.  doi:10.35462/flv117.1. ISSN 2530-5832. (Noiz kontsultatua: 2024-02-01).
  12. ↑ «Sariak ezker eskuin, eskuin ezker» Berria 2024-02-29 (Noiz kontsultatua: 2024-03-02).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Palindromo&oldid=9623035"(e)tik eskuratuta