Sun Yat-sen

Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Sun Yat-sen

(1910(e)ko hamarkada)
Extraordinary President of the Republic of China (en) Itzuli

1921eko apirilaren 7a - 1923ko otsailaren 21a
← baliorik ez - baliorik ez →
Great President of the Republic of China (en) Itzuli

1912ko urtarrilaren 1a - 1912ko otsailaren 13a
← baliorik ez - Yuan Shikai
Bizitza
JaiotzaTripteroides1866ko azaroaren 12a
HerrialdeaTxinako Errepublika (1912–1949)
Qing dinastia
BizilekuaSan Frantzisko
Haxell's Hotel (en) Itzuli
HeriotzaPeking Union Medical College Hospital (en) Itzuli1925eko martxoaren 12a (58 urte)
Hobiratze lekuaSun Yat-sen Mausoleum (en) Itzuli
Heriotza moduaberezko heriotza: gibeleko minbizia
Familia
AitaSun Dacheng
AmaMadame Yang
Ezkontidea(k)Lu Muzhen  (1884ko maiatzaren 26a -  1915)
Chen Cuifen  (1891 -  1906)
Haru Asada  (1897 -  1902)
Kaoru Otsuki  (1905 -  1906)
Soong Ching-ling  (1915eko urriaren 25a -  1925eko martxoaren 12a)
Seme-alabak
Anai-arrebak
Hezkuntza
HeziketaQueen's College (en) Itzuli
Punahou School (en) Itzuli 1883)
ʻIolani School (en) Itzuli 1882)
Li Ka Shing Faculty of Medicine (en) Itzuli
Boji Medical College (en) Itzuli
(1886 - 1887)
Hong Kong College of Medicine for Chinese (en) Itzuli
(1887 - 1892)
Hizkuntzakingelesa
txinera
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria, medikua eta filosofoa
Lantokia(k)Hong Kong
Enplegatzailea(k)Nanjingeko Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaTiandihui (en) Itzuli
Framazoneria
Zerbitzu militarra
Graduageneralissimo (en) Itzuli
Parte hartutako gatazkakXinhai Iraultza
Sinesmenak eta ideologia
ErlijioaEliza kongregazionala
Alderdi politikoa Kuomintang
Tongmenghui

IMDB: nm0838998 Facebook: sun.yat.sen Musicbrainz: 3d37ec30-ed74-4dc2-8581-eb849c5fc832 Find a Grave: 7052323 Edit the value on Wikidata
Fitxategi:Signature of Sun Yat Sen - China Document - dark version.svg, The signature of Sun Yat-sun.svg

Sun Yat-Sen (txinera tradizionalez: 孫逸仙; txinera sinplifikatuz: 孙逸仙; pinyinez: Sūn Yìxiān, sýːn jɐ̀t̚.síːn ahoskatua; Zhongshan, Guangdong, Txina, 1866ko azaroaren 12a - Pekin, Txina, 1925eko martxoaren 12a) Txinako iraultzailea izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nekazari familia batean jaio zen. 13 urte zituenean Hawaiira joan zen bere anaiarekin bizitzeko. Bertan, hezkuntza kristaua jaso eta ingelesa ikasi zuen. Mendebaldeko Medikuntzako ikasketak egin zituen Hawaiin eta ondoren Hong Kongen, eta sendagile izan zen Macaun. Mendebaldeko botere kolonialisten presentziarekin, Sunek Txinaren gainbehera ikusi zuen. 1894an, Sunek, erreformarako proposamen luze bat idatzi zion Li Hongzhang orduko gobernu inperialeko funtzionario garrantzitsuari. Honek, hala ere, ez zuen irakurri. Ordutik aurrera, Sunek jarrera iraultzailea hartu zuen. Urte berean, Txinaz kanpo bizi ziren ehun bat txinatarrekin bere lehen ezkutuko elkartea, Txina Berpizteko Elkartea, sortu zuen, hurrengo helburu hauekin: mantxuriarrak gobernutik botatzea, gobernua txinatarrei itzultzea eta errepublika bat sortzea. Hurrengo urtean, 1895ean, Sunek Kantonen (Guangzhou) altxamendua burutu zuen beste iraultzaileekin. Porrot eginez gero, Sun Japoniara ihes egin zen, eta hortik Londresa.

Londresa iristerakoan, Txinako delegazioak harrapatu eta atxilotu zuen 12 egunez. Irakasle ingelesari esker, askatzea lortu zuen. Esperientzia honengatik, ingelesen egunkarietan agertu zen. Ustekabeko gertaera honek Sun ezagun egin zuen mundu mailan eta txinatar iraultzaileen artean.

1908an Liga Iraultzailea sortu zuen, gero Kuomintang alderdi bihurtuko zena. 1911an, Sun Estatu Batuetan zegoen iraultzarako diru-bilketa egiten. 1911ko amaieran, Wuchangeko Altxamendutik hasitako iraultza (1911ko Iraultza) arrakasta lortzen ari zelaren berri entzuterakoan, Estatu Batuetatik Txinara itzuli zen 1911ko abenduan, iraultzaileekin elkartzeko eta gobernu errepublikarraren antolaketari buruz hitz egiteko. 1912ko urtarrilaren 1ean, iraultzaileek Nanjingen Txinako Errepublika eta behin-behineko gobernuaren sorrera aldarrikatu eta Sun Errepublikako presidente izendatu zuten. Gobernu hau, geroago, militarren esku geratu zen, Sunek nahi ez zuena. Hortaz, 1918an beste gobernu iraultzaile bat egin zuen Shanghai eta Guangdongen, nazio indartsuekiko berdintasuna, demokrazia eta ekonomia-aurreramendua aldarrikatzen zituena.

Arrakasta militar handirik lortu ez zuenez, mendebaldeko nazioen laguntza eskatu zuen; alferrik ordea. Sobietarrek, berriz, laguntza eskaini zioten 1923tik, eta Txinako komunisten lankidetza ere onartu zuen. 1923an Txinako iparraldeko jauntxoak garaitu zituen sobietarren laguntzaz. 1924an Kuomintangek programa politiko berria jakinarazi zuen.

1925ean Sun Yat-Sen Pekinen sartu zen, eta handik gutxira hil zen. Txina modernoaren sortzailetzat hartua izan da.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • King Fairbank, John. La transformación del orden imperial tardío. In: Historia de China: Siglos XIX y XX. Madrid: Aliantza. 1990. 143-184.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]