Tupac Amaru II.a
| Tupac Amaru II.a | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | José Gabriel Condorcanqui Noguera |
| Jaiotza | Tinta (en)  , 1738ko martxoaren 10a |
| Herrialdea | Peruko Erregeorderria |
| Bizilekua | Cusco |
| Heriotza | Cusco, 1781eko maiatzaren 18a (43 urte) |
| Heriotza modua | heriotza zigorra: burugabetzea |
| Familia | |
| Aita | Q26001078 |
| Ama | Carmen Rosa Noguera Valenzuela |
| Ezkontidea(k) | Micaela Bastidas (1758ko maiatzaren 25a - |
| Anai-arrebak | ikusi
|
| Familia | |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Saint Francis Borgia School (en) National University of San Marcos (en) |
| Hizkuntzak | gaztelania Cusco Quechua (en) latina |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | politikaria, iraultzailea, indigenous leader of the Americas (en) eta erreboltaria |
| Zerbitzu militarra | |
| Parte hartutako gatazkak | Rebellion of Túpac Amaru II (en) |
José Gabriel Condorcanqui Noguera (Tinta, Peru, 1738ko martxoaren 19a - Cuzco, 1781eko maiatzaren 18a), Tupac Amaru II.a[1] deituraz ezaguna, XVIII. mendean Amerikan kolonialismoaren aurka indigenek egin zuten matxinada handienaren burua izan zen.
Surimana, Tungasuca eta Pampamarcako jauntxo diruduna zen, eta merkataritzan aritzen zen. Jatorri mestizoa zeukan, Sapa Inka Tupac Amaru lehenaren eta kreolen odola baitzeraman. Hamabi urte izan arte Antonio López de Sosa apaiz kreolak hezi zuen, eta ondoren San Francisco de Borja eskolan kreolenganako begikotasuna erakutsi zuen, latina menderatuz eta espainiar erako jantzi finak erabiliz. Dena den, gerora inka nobleak bezala jantzi zen eta elizak eskumikatua izan zen.
Indigena eta independentziaren aldeko mugimendu handiena zuzendu zuen Peruko Erregeordetzan. Amerika osorako askatasuna eskatzen lehena izan zen, bai Espainia eta bai bere erregearengatikan, banaketa politikoaz gain indigenak esplotatzeko hainbat modu desagerrarazteko (mehatzetako mitak, merkantzien banaketak...). Gainera, arraza beltzeko pertsonen esklabotza deuseztatzea eskatzen lehena izan zen (1780ko azaroaren 16an). Berak sortutako mugimenduaren ondorioz koloniako agintariek indigena nobleen klaseak deuseztatu zituzten hala nola beraien aurkako errepresioa handitu, berriz ere horrelako mugimendu bat sortuko zenaren beldur baitziren.
Perun, bertako identitate nazionalaren sortzaile bezala aintzatetsi dute. Erregimen velaskoarreko (1968-1975) pertsonai esanguratsua izan zen.
Epaiketa eta exekuzioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1781eko maiatzaren 18an, Cuscoko Armen Plazan, Tupac Amaru II.ak epaiak agintzen zuen bezala, bere familia osoaren exekuzioa ikustera behartua izan zen. Bere aurrean hil zuten bere aliatu eta lagunak, emaztea eta bi semek, ordena honetan. Ondoren mingaina moztu zioten. Aurreko egunetan torturatua izan zen matxinadako bere kideei buruz informazioa ateratzeko helburuarekin, ezer lortu ez zutelarik.
Azkenik, bizirik zatikatzen saiatu ziren, horretarako bere gorputz-adar guztiak zaldietara lotu zituzten, baina zatitzea lortu ez zutenez azkenean burua moztu zioten, ondoren zatikatu zutelarik. Zientzialariek zatiketa modu hau aztertu zutenean, halako garaierako gizon bat ezin daitekeela modu honetan zatitu esan zuten, baina esku, beso, zango eta pelbisa dislokatuko zitzaizkiola. Zatiketa saiakera horretan ez bazuten hil, ia elbarriturik geratuko zen. Bere burua lantza baten jarri zuten erakusgai Cuzco eta Tintan, besoak Tungasuca eta Carabayan, eta zangoak Livitaca (gaur egungo Chumbivilcas probintzia) eta Santa Rosan (gaur egungo Melgar-Puno probintzia).
Tupac Amaru II.a eta bere familiaren exekuzioa burutu arren, erregeordetzako gobernuak ez zuen matxinada geldiaraztea lortu, haren lehengusu zen Diego Cristobal Tupac Amaruk jarraitu baitzuen borrokarekin hau hedatuaz.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q315937
Multimedia: Túpac Amaru II / Q315937