Txanpon etxe

Txanpon etxea txanponak egiten diren edo jaulkiten diren lekua da.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasiera batean metala erabiltzen zen, eraztunak eta apaingarriak gisa, transakzioak egiteko. Horrela egiten zuten asiriarrek, egipziarrek, kaldearrek... Horretarako metal egokienak hauek ziren: urrea, zilarra, platino, kobre, eztainu, nikela, aluminioa, zinka; metal desberdinen aleazio batzuek oso ezaugarri onak izaten zituzten, bestetik.

Lehenengo txanpon etxea ziur aski Lidian egin zen, K.a. VII. mendean. Bertan urrea, zilarra eta elektrum izeneko urrearen eta zilarraren aleazioa erabiltzen zuten. Lidian egin zen aldaketa txanponak estatuaren agindupean egitearena izan zen. Sistema lasten kopiatu egin zen Greziako estatu-hiri desberdinetan.

Txanponak egitea lehen unetik eskuz eginiko prozesua izan zen. Antzinako Grezian eta Erroman nolabait garatu zen baina XVI. mendearte ekoizten lanean ez ziren aldaketa handirik egin. Erdi Aroan erregearen ahalmena zen. Errege etxe bakoitzak bere txanpon etxe propioa zuen, tailer txikiak tokiz toki gortean ibiltzen zirenak; tailer horietan errementariek eta grabatzaileek lan egiten zuten.

Mendetan zehar txanpon etxeak tailer txikiak izan ziren. Aldaketa Brücher izeneko aleman baten eskutik etorri zen. Brücherrek txanponak irarri egiteko bi makina asmatu zituen. Bat errota baten bidez funtzionatzen zuen ijesgailua zen; honek lingote batetik, metal gogorrezko bi bi arrabolen artean igaroaraziz, antzekoak ziren metalezko xaflak egiten zituen. Beste makina estanpatzeko erabiltzen zen; bere izena bolanteko prentsa zen.

1830ean Jean Pierre Droz suitzarrak txanponaren bi aldeak aldi berean egiteko sistema asmatu zuen. Drozek ere ertza irarri egiteko sistema asmatu zuen. Ertzaren irartzeak, bestetik, garrantzi handia zuen zeren eta, txanpon irregularrak zirenean, gehiegizko metala mozten zuten berriro ere urtzeko eta horrekin txanpon berriak egiteko.