Boules

Boules (frantsezez: boules [bul] "bolak" edo jeu de boules "bolen jokoa"; kroazieraz: balote edo boćanje; italieraz: bocce edo gioco delle bocce) bola astun bat itu txiki baten ahalik eta hurbilelen jaurtitzea helburu duten jokoen izen orokorra da. Europar herrialde ezberdinetan bertsio asko egin dira ezagunak, haien artean bocce italiarra, bowls ingelesa (Erresuma Batuan eta Commonwealthean zehar jokatua) edo petanka frantsesa.^[1]^[2]^[3]

Bola jokoak historian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

K.a. VI. mendetik aurrera, antzinako greziarrek txanponak, gero harri lauak eta geroago harri-bolak, esferistika izenekoak, ahalik eta urrunen joan nahian jolastu zuten. Antzinako erromatarrek jokoa aldatu zuten ahalik eta gertuen hurbildu behar zen helburu bat gehituz. Erromako aldaera hau Proventzara ekarri zuten erromatar soldaduek eta marinelek. Erromatarren hilobi batean (gaur egun Louvreko Campana bilduman dago) haurrak jolas honetan erakusten ditu, puntuak neurtzeko makurtuta.

Erromatarren ostean, harrizko bolak egurrezko bolekin ordezkatu zituzten. Erdi Aroan, Erasmok latinez globurum izenez aipatzen zuen jokoa, baina bola bezala ezagutzen zen (hau da, 'pilotak'), eta Europa osoan jokatzen zen. Ingalaterrako Henrike III.a erregeak bere arkulariek jokoan aritzea debekatu zuen: arku-tiroa praktikatzea nahi zuen, ez bola-jokoa. XIV.mendean, Karlos IV.ak eta Karlos V.ak Frantziakoek kirola debekatu zieten herritarrei; mendean bakarrik kendu zuten debekua.

Hemeretzigarren menderako, Ingalaterran jokoa bolo edo "bowling" bihurtu zen. Frantzian bola bezala ezagutzen zen eta herrialde osoan jokatzen zen. Meissonnier artista frantsesak bi margolan egin zituen jokoan jendea erakusten, eta Honoré de Balzacek partida bat deskribatu zuen La Comédie Humaine-n.

Frantziako hegoaldean, jokoa jeu provençal (edo boule lyonnaise) bihurtu zen, non jokalariek bolak jaurti edo hiru pauso egin zituzten bola bota aurretik. Jokoa oso ezaguna izan zen Frantzian XIX. mendearen bigarren erdian (lehen klub ofiziala Frantzian sortu zen 1854an). Provenza osoko herrietan modu informalean jokatzen zen, normalean platanoen gerizpean dauden lur-plazetan. mendearen hasierako jeu provençal partidak gogoangarri deskribatzen dira Marcel Pagnol eleberrigilearen oroitzapenetan.

1910ean, pétanque izeneko jeu provençal-aren ertz bat garatu zen La Ciotat herrian, Provenzan. Azkenean, Frantzian bola kirol nagusi bihurtu zen, eta Europako beste herrialde batzuetan asko jokatzen da.

Joko motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bola-jokoak bi kategoriatan bana daitezke, jaurtiketa-teknikaren arabera:

Pilotak jaurtitzen dituzten jokoak (adibidez, botxa)
Pilotak botatzen diren jolasak (adibidez, petanka, bocce volo)

Bola-jokoak beste bi kategoriatan ere bana daitezke, jaurtiketa-teknika tipikoan oinarrituta:

Jaurtitzeko "korrika" dagoen jokoak (adibidez, boule lyonnaise, bocce volo)
Jaurtitzeko "korrika" ez dagoen jokoak (adibidez, petanka)

Bestela, pilota-jokoak kategoriatan banatu daitezke pilotaren egitura eta materialaren arabera:

Pilotak sendoak eta egurrezkoak diren jokoak, edo billar bolen antzeko egurrezko plastikozko, konposatu edo epoxi erretxina bat (adibidez, boccia)
Pilotak hutsak eta metalezkoak diren jokoak, normalean altzairua edo brontzea (adibidez, petanka, bocce volo)
Pilotak beteta eta larruz edo antzeko material bigun batez eginak dauden jokoak (boccia, "petanka biguna")

Bestela, pilota-jokoak kategoriatan banatu daitezke pilotaren formaren arabera:

Pilotak esferikoak diren jokoak (bola-joko gehienak)
Pilotak esferikoak ez diren jokoak, baina baloiak bide kurbatu bat ibiltzeko diseinatutako forma-alborapena duten jokoak (bolak)

Beste aldaera batzuk ere egon daitezke, esate baterako, baloia jaurtitzeko moduan, jokatzeko eremuaren dimentsioetan, oztopoak (zuhaitzak, esaterako) muga barruan edo kanpoan hartzen diren, eta legezkoa den. ohol edo oztopoetatik pilotak jokatzeko.

Baloiak eskuz azpitik botatzen dira (sofballean bezala) gainetik baino (beisbolean bezala). Bolak jaurtitzen diren jokoetan, esku-ahurra gora eginda izaten da entrega, eta pilotak jaurtitzen diren jokoetan, esku-ahurrean behera egiten da. Esku-ahurrean behera egindako entrega batek jaurtitako pilota atzera buelta eman dezake, eta horrek jaurti den lekutik urrun ez dadin laguntzen du.

Boccia, jaurtiketa-jokoa, kantxa leun eta prestatu batean jokatzen da, errotulagailuekin eta alboekin; alboak jokoaren zati ezaguna dira eta baliteke jaurtiketak alboetatik botatzea. Aitzitik, petanka, jaurtiketa-jokoa, ia lau eta prestatu gabeko kanpoko gainazaletan jokatu daiteke. Albo-oholak ez dira jokoaren zati aitortzen, nahiz eta jokoz kanpoko lerro bat (edo "bola hildako lerroa") izan.

Azkenik, bola-joko batzuk (botxa, petanka) aurreko jokoen aldaera gisa hasi ziren, nahita sortuak eta diseinatuak ezintasun fisikoak zituzten jokalarien beharretara egokitzeko.

Aldaera horiek mundu osoan zehar jokatzen diren bola motako joko ugari sortzen dituzte.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oinarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Boules joko bat, normalean bi talde desberdinen artean izaten dira, hauek bat eta lau jokalari artekoak izaten dira. Jokalari bakoitzak pilota kopuru berdinak ditu eta helburua, objektibo bateri hurbilen kokatzea da. Objektiboa, jokalariena baino pilota txikiago bat izaten da, frantsesez "but" edo "cochonnet", italieraz "pallino" eta ingelesez "jack" deitutakoa; hau, jokoaren hasieran botatzen da. Jokalari bakoitzak bere txandan, bere pilota botako du "cochonnet"-aren noranzkoan, tiratuz edo pirritatuz (joko modalitatearen arabera), toki mugatu baten barruan dauden bitartean; beraz, beste pilotak mugitu daitekez, "cochonnet"-a barne.

Txandaka jokatzen da eta erronda bakoitza, jokalari guztiek haien pilota guztiak bota dituztenean amaitzen da. Orokorrean, talde irabazleak "cochonnet"-etik gertu dauden pilota beste puntu izaten ditu. Partida puntu zehatz batetara heltzean amaitzen da, horregatik askotan hainbat txanda jolastu behar izaten dira.

Joko eremua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Boules jokoak hainbat zoru desberdinetan jokatzen dira, batzuetan era informal batean (Herriko plazetan edo gune berdeetan). Era formalean jokatzeko guneak bolerak dira, eta hauen errektangularrak izaten dira, zabalak baino luzeagoak, barnealde edo kanpoaldean. Hainbat estaldura desberdin erabiltzen dira: lurra, harea, asfalto, belarra etab. Zurezko ohol batzuk zelaia mugatu ahal dute, horrela pilotak ez kanporatzeko. Zelaiak lauak izaten dira, baina badagoz batzuk kurbatuta daudenak, honela pilotak erdialderantz joateko.

Hurrengo taulan lau joko motatako zelaien ezaugarriak agertzen dira.


Jokoa	Estaldura	Luzera (m)	Zabalera (m)
Bocce	Lur naturala, betun	27,5	2,5 - 4
Boule lyonnaise	Lur naturala	27,5	2,5 - 4
Boulingrin	Belarra	37	6
Petanka	Lur naturala	12 - 15	3 - 4

Bolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zelaiak moduan, bolak tamaina, pisu eta material deberdinetakoak (zura, metala, plastikoa) daude. Normalean, bolak eskuan sartzen dira. Joku batzuetan, belarretako boloetan adibidez, bolak ez dira esferikoak, apur bat laututa baizik.

"Cochonnet"-a txikiagoa izaten da eta batzuetan material eta tamaina desberdinekoa ere. Hau zorutik desberdintzeko egiten da.

Hurrengo taulan joku desberdinetako bolen sailkapena agertzen da


Jokoa	Bolak			"Cochonnet"
Jokoa	Materiala	Diametroa (mm)	Masa (g)	Materiala	Diametroa (mm)
Bocce	Metal, plastikoa	107 - 113	920 - 1000	PVC	39 - 41
Boule lyonnaise	Metal	90 - 110	900 - 1400	Zura	25 - 35
Boulingrin	Zura	135	1570	Zura	25 - 35
Petanka	Metal	70,5 - 80	650 - 800	Plastikoa	30
*Billara*	Fenosplato	50 - 80	140 - 300
Boloak	Plastikoa	218	2700- 7200