Palestinako Britainiar Mandatua
| Palestinako Britainiar Mandatua British Mandate for Palestine | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1920 – 1948 | |||||||||||
| Nazioen Ligaren mandatua | |||||||||||
| |||||||||||
 Palestina 1922an | |||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Hiriburua | Jerusalem | ||||||||||
| Kultura | |||||||||||
| Hizkuntza(k) | Ingeles, arabiera, hebreera | ||||||||||
| Erlijioa | Islam, kristautasuna, druzoak, judaismo, baha'i | ||||||||||
| Historia | |||||||||||
| Sorrera | 1920 | ||||||||||
| Botere-hartze efektiboa | 1923ko irailaren 29a | ||||||||||
| Desagerpena | 1948 | ||||||||||
| |||||||||||
.svg)
.svg){kind=small}
Palestinako Britainiar Mandatua (ingelesez: British Mandate for Palestine; arabieraz: الانتداب البريطاني على فلسطين Filasţīn; hebreeraz: פָּלֶשְׂתִּינָה, המנדט הבריטי על פלשתינה) Erresuma Batuko administraziopean zegoen erakunde geopolitikoa izan zen, Lehenengo Mundu Gerra eta gero otomandar Hegoaldeko Siria ordezkatu zuena. Nazioen Ligaren mandatuak 1920 eta 1948 artean iraun zuen. Mandatua 1922ko ekainean onartu zen, eta 1923ko irailaren 29an hasi zen ofizialki, baina britainiarrek 1917tik aurrera de facto eskualdea kontrolpean zuten. 1922ko irailean Transjordaniako emirerria, gero Jordaniako Erresuma izango zena, sortu zuten.
Britainiar Mandatuaren aroan eskualdean bi mugimendu nazionalista sortu zituzten, juduena eta arabiarrena. Biek elkarren eta britainiarren kontra aritu zituzten. Auzi nagusiak 1936–1939ko arabiar matxinada Palestinan eta juduen insurjentzia izan ziren. Bigarren Mundu Gerra eta gero, Palestinako Britainiar Mandatuko Gerra Zibilak eta 1948ko Arabiar-israeldar Gerrak eskualdea banatu zuten.
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lurraldeari emandako izena "Palestina" izan zen, tokiko erabilera palestinar arabiar eta otomandarraren arabera. Agintaldiaren gutunak zioen Palestinako Agintaldiak hiru hizkuntza ofizial izango zituela: ingelesa, arabiera eta hebreera.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1920[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Britainiarrak iritsi ondoren, biztanle arabiarrek elkarte musulman-kristauak ezarri zituzten hiri garrantzitsu guztietan[1].
1919an elkartu ziren Jerusalemen lehen Arabiar Biltzar Palestinarra egiteko. Batez ere gobernu ordezkatzailearentzat eta Balfour Adierazpenaren oposizioarentzat zuzenduta zegoen. Aldi berean, Batzorde Sionista 1918ko martxoan eratu zen eta Palestinan helburu sionisten sustapenean parte hartu zuen. 1920ko apirilaren 19an, Palestinako komunitate juduaren Ordezkarien Biltzarrerako hauteskundeak egin ziren.
1920ko martxoan, arabiarrek Tel Hai herrixka juduari eraso zioten. Apirilean juduen aurkako beste eraso bat izan zen, oraingoan Jerusalemen.
1920ko uztailean, Goi Komisario bat buru zuen administrazio zibil britainiar batek administrazio militarra ordezkatu zuen.
Lehen Goi Komisarioa, Sir Herbert Samuel, sionista eta britainiar kabineteko ministro berria, 1920ko ekainaren 20an iritsi zen Palestinara, uztailaren 1etik aurrera kargua hartzeko. Samuelek Augusta Victoria Ospitalearen zati batean ezarri zuen bere egoitza, Scopus mendian, garai hartan Jerusalemgo ipar-ekialdeko muturrean, alemaniarrentzat eraikia izan zen eraikin batean.
1927an izandako lurrikara batek kaltetua, eraikin hau Britainiar Goi Komisarioen eta egoitza ofiziala izan zen 1933ra arte. Urte horretan, egoitza ofizial berri bat sortu zen, Goi Komisarioarentzat eraikia (hego-mendebaldean), Jerusalemen ertzean.
Armon HaNetziv bezala ezagutua juduen populazioagatik, eraikin hau, 'Kontseilu Txarraren Muinoan' kokatua, Britainiar Goi Komisarioen egoitza ofizial bezala erabiltzen da 1948an Britainiar Domeinuaren amaiera arte.
Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Britainiar agintepean, herrialdea ekonomikoki eta kulturalki garatu zen. 1919an komunitate juduak eskola sistema hebrearra sortu zuen eta hurrengo urtean Ordezkarien Batzarra, Kontseilu Nazional Judua eta Histadrut lan federazioa ezarri zituen.
Technion Unibertsitatea 1924an sortu zen eta Jerusalemgo Unibertsitate Hebrearra 1925ean.
Arabiar palestinarrek hainbat saiakera egin zituzten hezkuntza erakunde arabiar bat ezartzeko, baina ez zuten aurrera egin. Ilan Pappé historialari israeldarrak esan zuenez, "agintari britainiarren pentsamolde kolonialak, palestinarrak zapaldu beharreko beste herri kolonizatu bat bezala hartzen zituztenak, kolono sionistak kolonialistatzat jotzen zituzten bitartean, horrelako unibertsitate batek palestinarren mugimendu nazionala hobetuko zuen beldur ziren".
1932ko alfabetatze-tasak juduentzat % 86koak ziren, arabiar palestinarrentzat % 22koak baino, baina arabiar alfabetatze-tasak etengabe igo ziren ordutik aurrera.
Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urtea | Guztira | Musulman | Judu | Kristau | Besteak |
|---|---|---|---|---|---|
| 1922 | 649.048 | 486.177 (%75a) | 83.790 (%13a) | 71.464 (%11a) | 7.617 (%1a) |
| 1931 | 1.036.339 | 761.922 (%74a) | 175.138 (%17a) | 89.134 (%9a) | 10.145 (%1a) |
| 1945 | 1.764.520 | 1.061.270 (%60a) | 553.600 (%31a) | 135.550 (%8a) | 14.100 (%1a) |
Palestinako Britainiar Mandatari Gorenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Nombre | Mandato |
|---|---|
| Herbert Samuel | 1920–1925 |
| Herbert Onslow Plumer | 1925–1928 |
| Harry Charles Luke (jardunekoa) | 1928 |
| John Chancellor | 1928–1931 |
| Arthur Grenfell Wauchope | 1931–1938 |
| Harold MacMichael | 1938–1944 |
| John Vereker | 1944–1945 |
| Alan Cunningham | 1945–1948 |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Ira M. Lapidus, A History of Islamic Societies, 2002: "The first were the nationalists, who in 1918 formed the first Muslim-Christian associations to protest against the Jewish national home" 558. orr.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q193714
Multimedia: British Mandate of Palestine / Q193714