Laranjondo

Laranjondo
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Sapindales
Familia	Rutaceae
Leinua	Citreae
Generoa	Citrus
Espeziea	Citrus ×sinensis; (L.) Osbeck
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	laranja, laranja birrindura, orange oil (en) , orange sweet oil (en) eta orange wood (en)

Laranjondoa (Citrus × sinensis) laranjak ekoizten dituen fruta-arbola da. Laranjondoa antzinatik landatzen den espezie hibridoa da, seguru asko arabisagar arbolaren (Citrus maxima) eta mandarinondoaren (Citrus reticulata) arteko nahastea. Zuhaitz loredun txikia da, 10 metro baino gutxiago hazten dena. Arrautza-formako hosto betiberde iraunkorrak ditu, 4 eta 10 cm artekoak, modu txandakatuan kokatuak eta ertz krenulatudunak. Bere fruitua den laranja hesperidio bat da, hau da, baia mota bat.

Sailkapen tradizionaletan, laranjondoa Citrus generoko Citrus sinensis espezie gisa sailkatu izan da. Genero honetako beste partaide batzuk limoiondoa, limondoa eta laranjondo mingotsa dira. Berriki egindako ikerketa genetikoek erakutsi dutenez, fruta-arbola hauek guztiak, izatez, arabisagar arbolatik, mandarinondotik eta zidrondotik eratorritako barietate hibridoak dira. Hori dela eta, nomenklatura zientifiko zuzena Citrus x sinensis da. Izen zaharra, hibrido izaera adierazten ez duena, oraindik asko erabiltzen da. Laranjondoa, gainerako zitrikoak bezala, errutazeoen familiakoa da.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hosto iraunkorreko zuhaitz txikia da laranjondoa; ez da 7 m-tik gora hazten. Adaburu biribildua du.

Zurtoina – Azala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zurtoinaren azala arrea da, eta arantzatsua batzuetan.

Hostoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hosto zabalak, eliptikoak eta berde ilun distiratsuak ditu laranjondoak.

Loreak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udaberrian loratzen da laranjondoa. Loreak zuriak eta usain gozokoak dira, eta multzo txikitan sortzen dira.

Fruituak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hesperidio motakoa da laranjondoaren fruitua ─laranja─; barrualdea mamitsua eta zukutsua da, eta oso aberatsa C bitaminan.

Habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laranjondoa, jatorriz, Asiakoa da, eta XIII. mendean ekarri zuten Europara. Oso hedatua da Mediterraneo aldeko herrialde beroetan, eta Euskal Herriko kostaldeko herri batzuetan ere aurki daitezke laranjondoak apaingarri.

Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laranja gozoaren arbola zitrikorik hedatuena da, eta fruituak, oso estimatuak. Espainian, Valentziako eta Murtziako laranjadiak bereziki ospetsuak dira eta Estatu Batuetan, Floridakoak.

Laranjondoaren loreak oso estimatuak dira tonikoak prestatzeko: “laranja-lorearen ura” antiespasmodikoa eta lasaigarria da, eta “Karmengo ura” (laranja-lorearen ura eta melisa), zorabioen kontrakoa.

Lurringintzan eta sukaldaritzan erabiltzen diren esentziak ere egiten dira laranjondoaren loreekin. Lorategietan, apaingarri gisa erabiltzen dira laranjondoak.