Dagbongo Erresuma
Dagbongo Erresuma | |
---|---|
![]() | |
Geografia | |
Hiriburua | Yendi (en) ![]() 9°25′55″N 0°0′15″W |
Kontinentea | Afrika |
Administrazioa | |
Demografia | |
Biztanleria | 4.000.000 |
Dentsitatea | Adierazpen errorea: Ustekabeko round eragilea bizt/km² |
Historia | |
Sorrera data: I. mendea | |
Bestelako informazioa | |
Ordu eremua | ikusi
|
Dagbongo Erresuma (dagbaniz: Dagbaŋ) dagomba herriak XV. mendean sortutako ghanatar erresuma tradizionalik zaharrena eta antolatuena da.[1] Bere urrezko aroan Iparraldea, Goi-mendebaldea, Goi-ekialdea, Savannah eta Ipar-ekialdea gaur egungo Ghana eskualdeak, Burkina Fasoko eremua batzuk, Boli Kostako ipar-ekialdea eta Togoko ipar-mendebaldeko zatiak ere hartzen zituen. 1957an Ghanak independentzia lortu zuenetik, erresumak, ghanatar erresuma tradizional eta estatu etniko guztiek bezala, ohiko rol tradizionala mantendu zuen.[2]
Erresuma, Naa Gbewaak eta bere ondorengoek, Tindaamba bezala ezagutzen diren buruzagi deszentralizatuek gobernatzen zituzten dagomba eta gertuko herriak bateratu zituztenean eratu zen.[3] Dagombaren aurrekariak, Gbewaaren aurrekoak, ezezagunak dira, Gbewaa leinuaren jatorri anbiguoak parekatuak. Egun, Dagbongo gobernamenduak Tindaambaren eta buruzagien arteko aginte-koalizioa dakar. Dagbonen historia konplexua da, eta sarritan dagomba herriaren jatorriari buruzko ideia okerrak sortzen dira, kanpoko jatorriak oker kokatuz. Buruzagien leinuaren jatorria kanpokoa bazen ere, ebidentzia historikoak Tindaambaren eta dagomba jeneralaren presentzia eta zeregin integrala baieztatzen du Dagbon gizartearen muinoan.[3]
Erresumaren urrezko aroan, eskualdeko ikaskuntza-erakunderik zaharrena ezarri zuen, Moliyiliko Unibertsitatea. Hau ikasteko eta eskulangintzarako zentro izateaz gain, idazketa-sistema baten sortzailea ere izan zen.[4] Gaixoentzako sendatze-zentroak ere ezarri zituen, gaur egungo ospitaleen antzekoak.[5]
Dagbon Afrikako erresuma bakanetakoa da, non buruzagitza-titulu batzuk emakumeentzat gordetzen diren.[6] Harrezkero, bere emakumeen ekarpena nabarmena izan da, izan ere, Ghanako eta Afrikako lehen emakumezko ministroa ere eman zuen.[7] Tradizioak Yennenga Gbewaaren alaba Mossi erresumen "amatzat" hartzen da.[8] Gundo Naa emakume buruzagi guztien burua da, eta Zosimli Naak adiskidetasunak, kolaborazioak eta adiskidetasunak egiten ditu.
2019ko urtarrilaren 18an, dagbondar buruzagiek Abubakari Mahama aukeratu zuten Yaa Naa edo errege.[9]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Ingelesez) MacGaffey, Wyatt. (2004-01-01). «Earth Shrines and the Politics of Memory in Dagbon» Ghana Studies 7 (1): 11–24. doi: . ISSN 1536-5514..
- ↑ (Ingelesez) Owusu-Mensah, Isaac. (2013). «Politics, Chieftaincy and Customary Law in Ghana» Tradition and Justice: 31–48..
- ↑ a b (Ingelesez) «2-3: Origins of Dagbon» adrummerstestament.com.
- ↑ (Ingelesez) «Dagbanli Ajami and Arabic Manuscripts of Northern Ghana» open.bu.edu.
- ↑ (Ingelesez) Traditional Medicine and Healing among the Dagomba of Ghana Traditional Medicine and Healing Among the Dagomba of Ghana. .
- ↑ (Ingelesez) «Female Chiefs in Dagbon; Gundo Naa holds their authority and influence» Sanatu Zambang 2020-01-14.
- ↑ (Ingelesez) «Ghana's first woman minister, Mrs Susanna Al-Hassan passes away» Edward A. Ulzen Memorial Foundation 2018-01-17.
- ↑ (Ingelesez) «Yennenga: Ancestor of Burkina Faso's Mossi people» DW 2021-12-5.
- ↑ (Ingelesez) «Historic! Yendi goes agog as new Yaa Naa is outdoored today» myjoyonline.com.