Dantza folkloriko

Dantza folklorikoak, dantza tradizionalak edo herri-dantzak herri bateko edo pertsona-komunitate bateko herri-kulturaren berezko dantzak dira. belaunaldiz belaunaldi transmitituz joan direnak. Hainbat ezaugarri dituzte:

Musika tradizionala dute lagun.
Lanbide-prestakuntzarik gabeko (edo gutxi duten) pertsonek egiten dituzte.
Gizarte-jardueretan dantzatzen dira.
Ez daude diseinatuta eszenatoki batean egiteko, nahiz eta batzuk horretarako molda daitezkeen.
Jasotako tradizioan oinarritzen dira berrikuntzan baino gehiago, tradizio folklorikoak denborarekin aldatzen diren arren.
Dantzari berriek dantza ikasten dute zaharrak begiratuz edo laguntza jasoz.
Batzuetan dantzariek jantzi tradizionalak janzten dituzte.

Euskal Herriko dantza folklorikoak eta dantza taldeak ugari dira

Dantza tradizional gehienek jai helburua dute. Askok, jatorrian, zeregin astunak, egunerokoak edo puntualak, edo inportatutako une sozial edo pertsonalak, esaterako ezkontza. Batzuek gerlari jatorria dute eta beste batzuek jatorri erlijioso, erritu, magiko edo mistikoa. Azken horiek dantzariak trantzean geratzen direlako erabil daitezke.

Fenomeno aberatsak eta ugariak direnez, zaila izaten da sailkapen on bat egitea. Ikertzaile bakoitzak bere eredua dauka; horrela, Juan Antonio Urbeltzek euskal dantzak aldagai morfologiko eta koreografikoak aintzat hartuta sailkatu ditu; Jose Antonio Quijerak formaren araberako sailkapena egin zuen eta Julio Caro Barojak denboran zehar izandako bilakaeraren araberakoa.^[1]

Terminologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri-dantza terminoak taldean egiten diren dantzei dagokie, eta herriko ohiturei, beren santuei edo laguntza-elkarteei egiten die erreferentzia, eta, normalean, XXI. mendea baino lehen sortua. Kulturetara batzuetan, dantza etnikoa eta/edo jainkoen dantza terminoak erabiltzen dira, nahiz eta azken horiek dantza zeremonial bezala ere har daitezkeen.

Badira dantza moderno batzuk, hip-hop kulturakoak adibidez, berez eboluzionatzen dutenak, baina, orokorrean, ez zaie folk dance terminoa aplikatzen, street dance edo herri-dantza terminoak baizik. Herri dantza terminoa, izan ere, hein handi batean tradizio europarrak diren eta jende arruntaren dantzak eta goi gizarteko dantzak bereizteko garaian sortu ziren dantzetarako gordeta dago.

Dantza modernoen parte handi bat herri dantzatik sortu zen.

Etnikoa eta tradizional terminoak dantzaren sustrai kulturalak azpimarratzea beharrezkoa denean erabiltzen dira. Zentzu horretan, ia dantza guztiak jatorri etnikokoak dira. Dantza batzuek, polkak bezala, muga etnikoak gainditzen badituzte eta baita folk eta aretoko dantzaren arteko muga ere gainditzen badute, desberdintasun etnikoak nahikoa nabarmenak dira, askotan, esate baterako, Txekiar vs alemaniar polka bereizteko.

Talde etniko guztiek ez dute dantza herrikoia dantzatzen; adibidez, dantza erritualen jatorria ez da herri dantzatzat hartzen. Dantza erritualak, oro har, dantza erlijiosoak deitzen dira, beren helburuagatik.

Euskal dantzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal dantzak Euskal Herriko dantzak dira, Euskal kulturaren eta folklorearen osagai garrantzitsuak. Herri, eskualde edo lurralde batetik bestera dantzak aldatu egiten dira, baita esanahia eta dantza egiteko modua ere (jantziak, partaideak...). Dantza batzuk oso zaharrak dira, Euskal Herrian duela mende asko sustraituak, baina badira antzinako dantzen bertsio eraberrituak ere.

XXI. mende arte euskal dantza tradizionaletan gizonezkoen eta emakumezkoen dantza bananduak heldu bazaizkigu ere, bereizketa formal hori XX. mende hasierakoa omen da Oier Araolaza dantzari eta antropologoaren arabera.

Dantza tipologiei dagokienez, hiru eratakoak daudela esan genezake;

Erromeria edo plazetako dantzak. Herrietako jai eta erromerietan egiten dira, eta nahi duen guztiak parte hartzen du. Gaur egun dantza taldeek egiten dute gehienbat, baina zenbait tokitan (landa guneetan bereziki) dantza irekiak izaten jarraitzen dute.

Ezpata dantzak. Europako antzerako beste dantzen ezaugarri bertsuak dituzte. Ohorezko dantzak izan ohi dira, egun bereziak gogoratzeko egiten dira gehienetan.

Festa amaierako dantzak. Ziklo baten amaiera eta ondorengo baten hasiera antzezten dute. Adibidez, inauterietan jaia eta parranda girotik garizumako garaira pasatzea gogorarazten dute.

Hauek dira dantza ezagun batzuk:Arku-dantza, Auritzeko dantzak, Aurreskua, Axeri dantza, Axuri beltza, Dantzari dantza, Eltziegoko dantzak, Erriberako dantzak, Erronkariko ttun-ttuna, Ezpata-dantza, Iribasko ingurutxoa, Larrain dantza, Kaxarranka, Lapurdiko kaskarotak, Sorgin dantza, Lapurdiko inauteria, Luzaideko inauteria, Otsagiko dantzak, Sagar dantza, Xemeingo ezpata dantza eta mahai gainekoa, Txulalai, Zahagi dantza, Zinta-dantza, Zubietako Inauteria, eta Zuberoako maskarada

Europako dantza tradizionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Europan ugariak dira herri-dantza tradizionalak, eta horietako asko dantza klasikoan integratu dira, askotan modu findu edo estilizatuago batean, eta bereziki dantza klasikoaren barruan. Adibidez, tarantela eta polka. Dantza tradizional horiek, dantza akademikoetan sartuak izan ala ez, hainbat herri-agerpenetan ere dantzatzen dira.

Europako dantza tradizionalen adibide batzuk dira kalamatiarrak (Grezia), muiñeira (Galizia), euskal dantzak, sardana (Katalunia) gavota (Bretainia), sevillana (Andaluzia) eta abar. Okzitanian ere dantza eta dantza tradizionalak oso ugariak dira eta, gainera, azken urteotan gero eta elkarte eta mugimendu gehiago daude horiek zabaltzen eta ia ahaztuta zeudenak berreskuratzen. Okzitaniako dantza tradizionalen adibide batzuk hauek dira: borrèia (Okzitaniako iparraldetik hegoaldera , erdigune osora zabalduta), farandolak eta rigodonak Mediterraneoko kostaldera eta congòs eta rondèus atlantikora.

Bartzelonan, Erregearen plazan, astero hainbat nazionalitatetako dantzariak egoten dira, bakoitzak bere herrialdeko dantza tradizionalak erakutsi eta trukatzeko: scotish, fandango eta abar.

Ekialdeko dantza tradizionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ekialdeko dantza tradizionalek dantza eta dantza tradizionalak barne hartzen dituzte Europako, Afrikako eta Asiako herrietan, herri mailan arabiar kultura indartsua duten edo izan duten herrietan. Horietako asko sabel dantza deritzona berreskuratuta dago gaur egun,. Europan gertatzen den bezala, dantza horietako batzuk sabel-dantza sofistikatuenera egokitzeko estilizatu dira (hemen, nolabait, Mendebaldeko dantza klasikoa baliokidetzen dute). Dantza horiek eta beste batzuk berez dantzatzen dira jai nagusietan eta herriko gertakizunetan, batzuk berreskuratu egin dira dokumentazio grafiko eta idatzitik, beste batzuk dantza folkloriko gisa dantzatzen dira, ikuskizun profesional jakin batzuetara zuzenduak.

Asiako dantza tradizionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Adibidez, Indiako hegoaldetik datorren mohiniyattam dantza.

Dantza tradizionalak Ozeaniara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Munduko beste herrialde batzuetara zabaldu da errugbia, eta, horren bidez, nazioartean ezagutarazi da haka, Zeelanda Berriko kirolariek partidako lehiakideen aurrean egiten duten maoriar dantza tradizionala. Maorien dantza tradizionalen multzoa kapa haka da, eta, aipatutako hakaz gain, beste batzuk ere hartzen ditu, waiata-ā-ringa, tītī tōrea, poi, etab. Ozeaniako beste dantza tradizional batzuk hauek dira: hula (Hawái), cailao (Uve), sipi tau (Tonga), etab.