Dolores Medio

Wikipedia, Entziklopedia askea
Dolores Medio

Bizitza
JaiotzaOviedo, 1911ko abenduaren 16a
Herrialdea Espainia
HeriotzaOviedo, 1996 (84/85 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakidazlea eta irakaslea
Jasotako sariak
Genero artistikoaeleberria
Dolores Medio Oviedoko bere izeneko plazan
Oroitzapenezko plaka Oviedon

María Dolores Medio Estrada, ezaguna Amaranta ezizenaz (Oviedo, Asturias, 1911ko abenduaren 16a - Ib. 1996) asturiar maistra eta idazlea izan zen. 1952an Nosotros, los Rivero lanarekin Nadal Saria irabazi zuen. Gehiengoak 36ko belaunaldian sartzen du.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Familia burges batean jaio zen. Aita indiano aberats bat izan zen baina bere negozioek porrot egin zuten eta Dolores magisteritza ikasten zuen bitartean etxe-andereño aritzera bultzatu zuen, baita andre nagusi baten zaintzaile aritzera ere, Lugon. Institución Libre de Enseñanzaren balioekin bat egin zuen eta Nava (Asturias) herrian maistra aritu zen. Herri horretako parrokoak Dolores salatu zuen erlijioaren, aberriaren eta moralaren aurka egiteagatik, ATEA-ren (Asociación de Trabajadores de la Enseñanza de Asturias) propaganda egiten baitzuen.[1]

1936an atxilotua izan zen eta Ventasko Emakumeen Kartzelara eramana, hilabete eta erdi egon zen espetxean eta esperientzia hori baliatu zuen hainbat liburu idazteko, horiek dira Celda Común (hil eta gero argitaratua) eta Los que vamos a pie trilogiaren lehenengo liburua, hau da, Bibiana.[1]

1945ean Concha Espina Saria irabazi zuen arte, Domingo con Nina astekari nazionalak antolatutako lehiaketa batean. Lehiaketa hori ez zen 1988ra arte argitaratu, eta Madrilera joan zen. Han, aldizkariarekin lankidetzan aritu zen, Amaranta ezizenarekin, eta Kazetaritza Eskolan matrikulatu zen. Irakaskuntza erabat utzi gabe hasi zen lanean, harik eta 1952an Nosotros, los Rivero lanarekin Nadal Saria lortu zuen arte.[2] Lortutako arrakastak aukera eman zion eskola utzi eta literaturan buru-belarri aritzeko. Berak "Madrileko benetako bohemia" deitzen zuenarekin konektatu zuen, eta arrakasta handia lortu zuen.

Idazle ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1963an hasi zuen Los que vamos a pie trilogia Bibiana-rekin. Bertan,ohi zuen bezala autobiagrafikoak ziren hainbat gertaera kontatu zituen, kartzelara eraman zuen meatzarien aldeko manifestazioari buruzko gertaerak esaterako; esperientzia hori, era berean, Celda común lanean kontatua izan zen; eta Sésamo Saria lortu zuen Andres-ekin.

1972an La otra circunstancia lanak jarraitu zuen trilogia. 1982an El urogallo argitaratu zuen, 1936 eta 1939 artean idatzitako ipuina, baina ez zen lehenago argitaratu zentsura arazoengatik.

Dolores Medioren beste eleberri batzuk Funcionario público 1956an, El pez sigue flotando 1959an, Diario de una maestra 1961ean, Farsa de verano 1974an eta El fabuloso imperio de Juan sin Tierra 1981ean dira.

Eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espainiako gizarte-literaturaren eta gizarte-estetika errealistaren ordezkari nagusietako bat da, eta oso txalotua izan zen berrogeita hamarreko hamarkadan eta 60ko hamarkadan aurrera egin arte, gizarte-literaturak protagonismoa galdu zuen garaian.

1981ean Dolores Medio Fundazioa sortu zuen, eta hari eman zion ondare guztia. Hasieratik, Asturiasko Letren Sari Nagusia sortu zuen, literatura-ibilbide bat eta Nobelaren «Asturias» saria saritzeko.[3]

1988an jaioterrira itzuli zen, Oviedora, "Alaba kuttun" izendatu baitzuen, eta Asturiasko Zilarrezko domina eman zioten. 1992an, Asturiasko Emakumeen Elkarteen talde garrantzitsu batek omenaldia eskaini zion Gijónen. Bertan, Emakumeen Zinegotzigoak bere bizitza eta lanari buruzko jardunaldiak eta erakusketa egin zituen, eta aktiboki eta ilusioz parte hartu zuen.

2003an, Oviedoko Udalak Dolores Medio izeneko eskultura bat jartzea erabaki zuen Morrás eskultorearen La Argañosa auzoko Dolores Medio plazan.[4][5]

2016ko abenduaren 16an, hil zela 20 urte bete zirenean, Oviedoko Udalak omenaldia egin zion bere idazleari, plaka bat jarrita jaio zen etxean, Ramón y Cajal kalean. Omenaldi horretan Dolores Mediori buruzko hainbat obra idatzi zituen Carmen Ruiz Tilve hiriko kronistak hitz egin zuen.

2017ko abenduaren 4an, Ángeles Casok Nosotros, los Rivero lanaren beste edizio bat aurkeztu zuen Libros de la Letra Azul argitaletxean. Edizio horrek Alcalá de Henareseko Administrazioaren Artxibo Orokorraren jatorrizko testua berreskuratu zuen, diktadura frankistan zentsuraren dokumentazioa gordetzen baita bertan. Ángeles Casok idatzitako hitzaurre bat ere badu. Bertan, lanaren historia eta Administrazioaren Artxibo Orokorrean aurkitutako dokumentuak kontatzen dira, hala nola, zentsorearen gutunak, eleberria baztertzen dutenak, eta autorearen gutunak, haren argitalpena defendatzen dutenak eta zentsoreek uste zutena kentzeko prest adierazten zutenak.[6][7] Rebeca Menéndez artistak irudiztatu zuen edizio hori.[8]

2023an Amarillo Editora-k Dolores Medioren El pez sigue flotando liburua berrargitaratu du, zeina 1959tik ez zen berrargitaratzen. Eleberri politikoa da, frankismoaren testuingurua hartzen duena, errealismo magikoaren eragin nabarmena duena.[1]

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Produkzio ugari eta askotarikoa du, 25 bat bolumen, nahiz eta argitaratu gabeko lanak izan, hala nola haurrentzako eleberriak (Modelo de madres eta Entre abrazos) edo nerabezarokoak (Mi compañera), edo Celda Común gisakoak, zentsuratzeagatik argitaratu ez zirenak.

  • Nina (1946)
  • El milagro de la noche de Reyes (1948)
  • Nosotros, los Rivero (1953)
  • Compás de espera (1954)
  • Mañana (1954)
  • Funcionario público (1956)
  • El pez sigue flotando (1959)
  • Diario de una maestra (1961)
  • Bibiana (1963)
  • El señor García (1966)
  • Biografía de Isabel II de España (1966)
  • Andrés (1967)
  • Guía de Asturias (1968)
  • Las aventuras de Juan Sin Tierra
  • Selma Lagerlöf (1971)
  • La otra circunstancia (1972)
  • Farsa de verano (1973)
  • El bachancho (1974)
  • El fabuloso imperio de Juan sin Tierra (1977)
  • Atrapados en la ratonera: Memorias de una novelista (1980)
  • El urogallo (1982)
  • La última Xana: narraciones asturianas (1986)
  • Oviedo en mi recuerdo (1990)
  • En el viejo desván (Memorias) (1991)
  • ¿Podrá la ciencia resucitar al hombre? (1991)
  • Celda común (1996)

Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 1988an jaioterrian, Oviedon, "Alaba kuttun" izendatu zuten
  • Asturiasko Zilarrezko domina eman zioten.
  • 1992an, Asturiasko Emakumeen Elkarteen talde garrantzitsu batek omenaldia eskaini zion Gijónen.
  • 2003an, Oviedoko Udalak Dolores Medio izeneko eskultura batjarri zuen Dolores Medio plazan.[4][5]
  • 2016ko abenduaren 16an, hil zela 20 betetzean, Oviedoko Udalak omenaldia egin zion plaka bat jarri zuen jaiotetxean.
  • 2017ko abenduaren 4an, Ángeles Casok Nosotros, los Rivero lanaren beste edizio bat aurkeztu zuen Libros de la Letra Azul argitaletxean. Edizio horrek Alcalá de Henareseko Administrazioaren Artxibo Orokorraren jatorrizko testua berreskuratu zuen, diktadura frankistan zentsuraren dokumentazioa gordetzen baita bertan.[8]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Martín-Ampudia, Sofía García-Hortelano. «El rescate de Dolores Medio» ctxt.es | Contexto y Acción (Noiz kontsultatua: 2023-04-01).
  2. ↑ Fischer, Ana Rodríguez. (2014-06-26). Análisis | Mujeres clave de la posguerra. ISSN 1134-6582..
  3. ↑ Vaquero, José Manuel. (1981-12-23). La Fundación Dolores Medio de Asturias entrega sus primeros premios. ISSN 1134-6582..
  4. ↑ a b Copia archivada. .
  5. ↑ a b Copia archivada. .
  6. ↑ Ángeles Caso sobre la nueva edición de 'Nosotros, los Rivero' de Dolores Medio | Radio Asturias | Audio | Cadena SER. .
  7. ↑ Lo que la censura recortó de 'Nosotros, los Rivero'. 3 de diciembre de 2017.
  8. ↑ a b Álvarez, Consejería de Educación, Cultura y Deporte. Gobierno del Principado de Asturias. Dirección y coordinación: Jesús Fernández. «Presentación de una nueva edición de ‘Nosotros, los Rivero’ de Dolores Medio | Biblioasturias» www.biblioasturias.com.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • "El fabuloso imperio de Juan sin Tierra: una revisión de discursos imperialistas sobre elecciones de españoles a Hispanoamérica" María P. Tajes en Memoria histórico, Género e Interdiscoinalidad: Los Estudios Culturales en el siglo XXI. Argit. Santiago Juan-Navarro eta Joan Torres -Pou. Madril: Biblioteca Nueva, 2007.
  • Dolores Medio Fundazioak eleberriaren saria deitu du. http://www.lne.es/societ-cultura/2015/03/06/fundacion-eguerdiko -saria/1722918.html
  • http://www.elmerkataritza.es/v/20110426/cultura/ciencia -ο-20110426.html
  • https://web.archive .org/web/201908033817/http://eskritirakasleaBitartekoa
  • Eun-Hee-Kwon. Dolores Medioren proiekzio zenistikoa. Madril: Universidad Complutense, 1995. Esperanza Seco Santosek (Filologia Hispanikoa) zuzendutako lana. http://liburutegia.ucm.es/tesiak/19911996/H/3/H3000801.pdf
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Dolores_Medio&oldid=9534286"(e)tik eskuratuta