Domitila Barrios de Chungara
| Domitila Barrios de Chungara | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||
| Bizitza | |||||||||||||||||||
| Jaiotza | Llallagua (en)  , 1937ko maiatzaren 7a | ||||||||||||||||||
| Herrialdea |  Bolivia | ||||||||||||||||||
| Heriotza | Cochabamba, 2012ko martxoaren 13a (74 urte) | ||||||||||||||||||
| Hobiratze lekua | Cochabamba Cemetery (en) | ||||||||||||||||||
| Heriotza modua | berezko heriotza: birikako minbizia | ||||||||||||||||||
| Hezkuntza | |||||||||||||||||||
| Hizkuntzak | gaztelania | ||||||||||||||||||
| Jarduerak | |||||||||||||||||||
| Jarduerak | kateko langilea, sindikalista eta futbolaria | ||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Posizio edo espezialitatea | atzelaria | ||||||||||||||||||
| Jasotako sariak | |||||||||||||||||||
| Mugimendua | feminismoa | ||||||||||||||||||
Domitila Barrios de Chungara (Llallagua, Potosí, Bolivia 1937ko maiatzaren 7a - Cochabamba, Bolivia, 2012ko martxoaren 12a) Boliviako feminismoaren buruzagi nabarmena izan zen. Familia xume batean sortua, bere herrialdeko meatzariek jasandako sufrimenduari buruzko testigantza ugari eman zituen. Ezaguna izan zen René Barrientos Ortuño eta Hugo Banzer Suárezen diktaduren aurkako borroka baketsuagatik.[1]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Domitila Barrios 1937ko maiatzaren 7an jaio zen Catavi komunitatean, Siglo XX meategitik gertu. Hamar urte zituela, meatze herriko bizitzako zorroztasunak amaren bizitza amaitu zuenez, bere bost ahizpa txikienak zaindu behar izan zituen, aitak egun osoa ematen baitzuen meatzaritzako poliziaren jostun lanetan. Palliri gisa hasi zen bere lanean meategian.
1952an, meatzaritzako langile baten emaztea zela , XX. Mendeko Meatze Barrutiko Etxeko Andreen Batzordeko kide izan zen. Orduan bere lidergoa agerikoa zen eta horrek organo horretako idazkari nagusi izendatzera eraman zuen.
Laurogeiko hamarkadan erbesteratu zen, baina laster Boliviara itzuli eta Cochabamban kokatu zen, eta bertan, hiri honetako auzo txiroenetako emakume gazteentzako bereziki, prestakuntza politikorako zentro bat sustatu zuen.
San Joango sarraskia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1967ko ekainean, René Barrientos Ortuño presidenteak kontingente militarra bidali zuen Catavi eta Llallagua komunitateetara, enpresari handien esplotazio eta gehiegikerien aurka babestutako meatzarien aldarrikapenak erreprimitzera. Sarraskiaren ostean, Domitila Barrios Cuenca atxilotu eta torturatu egin zuten militarrek. Tratu txar horien ondorioz, sabelean zuen haurra galdu egin zuen. San Juaneko sarraskia izenez ezagutzen dira gertaera hauek.
1978ko Gose greba[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1978. urtearen hasieran, Barrios grebalarien bigarren lerroan parte hartzera deitu zuten, Diktaduraren aurka lau emakume meatzarik hasia zuten gose greba babesteko denbora laburrean 1.500 lagunek baino gehiagok egin zuten bat grebarekin. Orduak pasa ahala, grebalariak milaka biderkatu ziren eta erregimen militarrak demokraziaren alde amore ematea beste aukerarik ez zuen izan.
Hugo Banzer Suárez jeneralaren diktadura militarra menderatzearen alde egin zuen, benetako irekiera demokratikoa hastera behartuz, eta ez simulakro bat, hasieran pentsatutakoa zen bezala.
Halako eginkizun bikaina, ordea, ez zen hasiera ez ezik, ordurako aipagarria zen karreraren emaitza ere izan zen. Bere jatorri sozialeko eta bere belaunaldiko emakume askoren antzera, 60ko eta 70eko hamarkadetako proiektu iraultzaileekin identifikatuta sentitu zen eta horren truke prezio handia ordaindu zuen, gobernuko indarrek, aurkariak desagerrarazi nahi dituzten guztiek bezala, edo bere ideiak behintzat, bere ahotsa isilarazteko ahalegin guztiak egin baitzituzten.
Meatzaritzako buruzagiaren aurkako jazarpenak bere hitzaren esparrua eta ordezkatzen zuen kausa biderkatzeko balio izan zuen. Horrela, 1975ean bere ahotsa nazioarteko eszenatokietan entzun zen eta urtebete geroago bere lekukotasuna Moema Viezzerren si me permiren hablar ... liburuan agertu zenean, bere prestigioak Boliviako mugak gainditu zituen. Aurrekari horiekin, 1978an Casiano Amurrio nekazarien buruzagiari presidenteordetzarako hautagai gisa lagundu zion lehen emakumea izan zen, gaur egun desagertuta dagoen Ezkerreko Fronte Iraultzailea (FRI) ordezkatzeko hauteskunde-formula erabiliz. Eta, hauteskundeei dagokienez, formula guztiz arrakastatsua izan ez bazen ere, gaur egun oraindik lekuko garen prozesu demokratikoaren hasierako mugarria izan zen; izan ere, Domitila Barriosen irudian gaur egun oraindik indarrean dauden kausak laburbildu ziren, hain zuen, Boliviako gidaritzan emakumeen, nekazarien eta langileen parte-hartzea.
Testigantza horiek geroago Si me permiten hablar... Domitila, una mujer de las minas de Bolivia y ¡Aquí también Domitila! liburuetan batu ziren. Gaitasun sindikal eta politikoaren koadernotxoak idatzi zituen. Bere izena daraman Sindikatu Prestakuntzako Eskola Mugikorra sortu zuen, eta Quillacollo eta Cochabamban lan egin zuen. 1975ean, Nazio Batuek egindako Emakumearen Nazioarteko Urtearen Auzitegian parte hartu zuen. Ekitaldira joan zen langile klaseko emakume bakarra izan zen. 1978an gose-greba hasi zuen, eta berehala atxiki zitzaizkion bere herrialdeko dozenaka pertsona. Azkenean, Hugo Banze diktadorea erori zen.. [2] . [3] 2005eko Bakearen Nobel Sarirako ere izendatu zuten Ana María Romero de Campero eta Nicolasa Machacarekin batera, munduko 1000 emakume nabarmenen artean, urtebete lehenago Mugimendu Guevarista sortu zuen, herriaren borroka ordezkatu nahi zuen talde politikoa.
Heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Biriketako minbiziak jota hil zen Cochabamba hirian, 2012ko martxoaren 13an, 74 urte zituela, geroago Boliviako Gobernu Nazionalak 3 eguneko dolu nazionalak deklaratu zituen.[4][5]
"Irabazi beharreko lehen borroka lankide emakumeari, lankide gizonari eta seme-alabei langile klasearen borrokan parte hartzen uztea da, etxe hau etsaiarentzako lubaki gaindiezina izan dadin".
Omenaldiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Boliviako Gobernuak 3 eguneko dolua deklaratu zuen bere heriotzagatik eta hil ondorengo Andeetako Kondor Ordena eman zion. Evo Morales presidentea haranera joan zen emakume meatzarien buruzagiari omenaldia egitera.[6]
- 2012an bere ohorezko busto bat jarri zuten Cochabambako Hilerri Nagusian, lurperatuta dagoen lekuan.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Azcui, Mabel. (2012-03-13). «Domitila Chungara, la minera que se enfrentó a las dictaduras» El País ISSN 1134-6582. (Noiz kontsultatua: 2021-03-17).
- ↑ Segura Graíño (1998) p. 26
- ↑ La Jornada: Fallece opositora al régimen de Bánzer
- ↑ «La Jornada: Fallece opositora al régimen de Bánzer» www.jornada.com.mx 2012-03-14 (Noiz kontsultatua: 2021-03-17).
- ↑ Domitila Chungara, la conquista de la democracia en Bolivia. (Noiz kontsultatua: 2021-03-17).
- ↑ «Cóndor de los Andes póstumo para Chungara - La Razón» web.archive.org 2017-04-07 (Noiz kontsultatua: 2021-03-17).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Segura Graíño, Cristina (1998). Diccionario de mujeres en la Historia. Editorial Espasa Calpe. ISBN 84-239-8631-4.
- Viezzer, Moema: Si me permiten hablar... Testimonio de Domitila, una mujer de las minas de Bolivia. Buenos Aires: Siglo Veintiuno.
