Durango

Artikulu hau Bizkaiko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Durango (argipena)».

Durango
Bizkaia, Euskal Herria
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Alkatea	Ima Garrastatxu (EH Bildu)
Posta kodea	48200
INE kodea	48027
Herritarra	durangar
Kokapena
Koordenatuak	43° 10′ 01″ N, 2° 37′ 56″ W
Azalera	km2
Demografia
Biztanleria	30.118 (2020) 327 (2019)
15.237 (%50.6) 14.554 (%48.3)
Dentsitatea	ERROREA: ezin izan da automatikoki kalkulatu, arazoa konpontzeko egin klik hemen biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 11,49
Zahartze tasa	% 22,73
Ugalkortasun tasa	‰ 36,45
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,33 (2011)
Genero desoreka	% 4,55 (2011)
Langabezia erregistratua	% 10,62 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 49,48 (2010)
Erabilera estimatua	% 17,7 (2011)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 33.22 (2016)
Datu gehigarriak

Durango Bizkaiko hego-ekialdeko udalerri bat da, Durangaldea eskualdekoa. 10,79 km² ditu, eta 2020. urtean 30.118 biztanle zituen.

Geografia

Bizkaiko barnealdean, eta Ibaizabal ibaiak sortutako lautada txiki baten kokatuta, Durangoko udalerriak 10,70 km² hartzen ditu. Ibaizabal ibaiak, udalerritik pasatzean, Mañarierrekaren eta Larrinagatxu errekaren urak jasotzen ditu.

Udalerriaren barnean, Mugarra (960 metro) eta Neberondo (453 metro) mendiak nabarmentzen dira, karezko mendikate bat osatzen dutenak. Mugarra da Durangaldeko mendizerraren hasiera, Bizkaiko eskualde honetan zehar hedatzen dena. Bertan, Alluitz, Untxillatz edota Anboto mendiak kokatzen dira; guzti-guztiak Urkiolako Parke Naturalaren barruan daudela.

Udalerri mugakideak

Mugakide ditu iparraldean Iurreta, hegoaldean Izurtza, mendebaldean Amorebieta-Etxano eta Dima, eta ekialdean Abadiño.

Historia

Durangoko planoa Francisco Coellok 1857an egina. Hiribilduaz gain, Durangoko bost errebalak ikus daitezke.

• XII. mendearen erdialdean, Villanueva de Durango izenarekin Nafarroako erregeak hiribildua fundatu zuen, Tabira herriaren gainean.
• 1442 inguruan, Frai Alonso de Mella hereje izendatu zuen Eliza Katolikoak, eta haren aurka Inkisizioa bidali. Bibliaren irakurketa pertsonala eta ondasun eta pertsonen askatasun osoa aldarrikatzen zuen.
• 1937ko martxoaren 31n, Francoren agindupeko italiar hegazkinek hiria bonbardatu zuten, eta 400 bat lagun hil.
• 1965eko azaroaren 1ean, Durangoko Azoka antolatu zuten lehenengo aldiz.

Demografia

Bizkaiko beste toki askotan bezala, Durangoko populazioa asko handitu zen XX. mendeko bigarren erdialdean, Espainiatik etorritako jendearen ondorioz. Mendearen amaieran biztanleria egonkortu egin zen, baina XXI. mendearen hasieran berriro hazi zen, ordukoan mundu osoko etorkinen ondorioz.

1990ean Iurreta Durangotik banandu zen; ordutik haren biztanleak ez dira Durangoko estatistiketan agertzen.

Durangoko biztanleria

Politika

Udal hauteskundeak

Durangoko udaletxea.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, EAJko Aitziber Irigoras hautatu zuten alkate berriro. Irigoras (EAJ) Bildu koalizioaren hautagai Urdaspal Bolinagari gailendu zitzaion, nahiz eta biek 8 boto eskuratu udal bilkuran (Bilduren hautagaiak Aralarren botoak ere jaso zituen), EAJ alderdirik bozkatuena izan baitzen.

2015eko hauteskundeen ondoren, Aitziber Irigoras (EAJ) berriro hautatu zuten alkate EAJren (8) eta PSE-EEren (2) zinegotzien babesarekin eta PPren (1) abstentzioari esker.

2019ko hauteskundeen ondoren, Ima Garrastatxu Urbaneja (EH Bildu) hautatu zuten alkate, EH Bilduren 7 boto eta Herriaren Eskubidearen 4 botoei esker.

Durangoko udalbatza
Alderdia		2015		2019
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	8 / 21	5.089 (% 37,67)	8 / 21	5.426 (% 35,56)
	Euskal Herria Bildu	7 / 21	4.306 (% 31,88)	7 / 21	4.970 (% 32,57)
	Herriaren Eskubidea (SQ-2D)	3 / 21	1.842 (% 13,64)	4 / 21	2.515 (% 16,48)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	2 / 21	1.312 (% 9,71)	2 / 21	1.541 (% 10,10)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 21	960 (% 7,11)	0 / 21	697 (% 4,57)
Datuen iturria: Udal hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Durangoren ikuspegi orokorra.

Auzoak

Estadistikoki hitz egiten, Durangok auzo hauek ditu:

• Aramotz
• Aldezaharra/Casco Viejo
• Ensanche
• Erretentxu
• Landako
• Magdalena
• San Fausto
• San Ignazio
• San Roke
• Tabira

Kultura

Euskara

Play media

Durangoko hiztunen testigantzekin osatutako bideoa, Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egina, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko

Herriko eta inguruko jatorrizko euskalkia Mendebaleko euskararen aldaera bat da, durangaldekoa. Gaur egun, Eustaten datuei erreparatuta, Durangoko biztanleen %52,91 (2016. urtean) euskalduna zen.

Kulturaguneak

• San Agustin Kultur Etxea.
• Etxezarreta Jauregia: Durangoko Arte eta Historia Museoa.
• Plateruena Kafe Antzokia.
• Andragunea

Ekitaldiak

• Durangoko Azoka.
• Durangoko Pasiñue.
• Hitzez eta Ahotsez literatura jardunaldia

Elkarteak

• Cultural Durango, futbol taldea.
• Berbaro, euskara elkartea.
• Kriskitin dantza taldea.
• Andereak talde feminista

Hedabideak

• Anboto Komunikabideak

Antzerki taldeak

• Karrika antzerki taldea
• Atara Zarata antzerki taldea
• Gora ta gora antzerki taldea

Ondasun nabarmenak

Durangon, ondorengo eraikin edo monumentu garrantzitsuak daude:

• Garay jauregia: 1895. urtean Pedro Jose Astarbe arkitektoak Justo Garairentzat eraikitako jauregia.
• Kurutziagako gurutzea: 1440. urte ingurukoa da. Alonso de Mella fraidearen omenez eraiki zuten, Inkisizioak gogor zapaldu zuenekoa.
• Lariz dorrea: 1483. urtean Elisabet Katolikoak ostatu hartu zuen eraikin honetan, Durangora Uriko eta Durango Merindadeko foruak sinatzera etorria.
• Mikeldiko idoloa: Erromatarren garaia baino lehenagokoa da, eta irudikatzen duenari buruz teoria asko daude. Jatorrizkoa Bilbon dago (Euskal Museo Etnografikoan). Kopia bat, Ezkurdi plazan ikus daiteke.
• Santa Anako arkua: 1566. urtean eraiki zuten, estilo barrokoan. Durangok izan zuen harresiko sei ateetatik geratzen den bakarra da.
• Tabirako San Pedro eliza: Bertakoen ustez, Bizkaiko zaharrena. XII. mendekoak dira aurkitutako aztarnarik zaharrenak.
• Udaletxea: 1570. urtean eraiki zuten. Estilo klasikoa dauka.
• Uribarriko Andra Mariaren basilika: estilo gotikoa eta pizkundetarra du. XIV. mendean eraiki zuten. Elizpean egin zuten lehenengo Durangoko Azoka.

Durangar ospetsuak

Sakontzeko, irakurri: «Durangar ospetsuen zerrenda»

Herritar ezagunen artean Juan Zumarraga fraidea dugu, Mexikoko unibertsitatea XVI. mendean sortu zuena; Xabier Castillo, Athleticeko jokalaria; Pablo Pedro Astarloa apaiz euskaltzalea; eta Unai Iturriaga eta Igor Elortza bertsolariak, besteak beste.

Argazki galeria

• 

  Durangoko Santa Ana elizaren plazako arkuaren argazki zaharra.

• 

  Santa Anako arkua eta plaza gaur egun.

• 

  Kurutziagako gurutzea.

• 

  Lariz dorrea.

• 

  Zabala jauregia.

• 

  Etxezarreta jauregia

• 

  Garai jauregia.

• 

  Durangoko udaletxea.

• 

  Arribi jauregia Goienkalen.

• 

  Kurutziaga kaleko jauregia.

• 

  Tabirako San Pedro eliza.

• 

  San Fausto eliza.

• 

  Uribarriko Andra Mariaren basilika.

• 

  Santa Ana eliza.

• 

  Andra Maria Madalena ermita.

• 

  San Jose ikastetxea.

• 

  San Frantzisko komentua.

• 

  San Agustin Kultur Etxea, izen bereko komentu ohia.

• 

  Balbino Garitaonandia plaza.

• 

  Ezkurdi plaza.

• 

  Landako Gunea.

Ikus, gainera

• Durango, Mexikoko estatua.
• Durango, Mexikoko hiria.

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• Durangoko Udalaren webgunea
• Durangaldea eskualdearen webgunea
• Durangoko Azokaren webgunea
• Berbalaguna egitasmoa
• Durangoko Arte eta Historia Museoa (Etxezarreta Jauregia)
• Agustin Kultur Etxea
• Durangoko Pasiñue (Aste Santua)
• Plateruena Kafe Antzokia
• Anboto aldizkari digitala
• Bizkaia Irratia (96.7 FM)

• Datuak: Q732094
• Multimedia: Durango (Biscay)
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Durango