Durango

Artikulu hau Bizkaiko herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Durango (argipena)».

Durango
Bizkaia, Euskal Herria
Durangoren ikuspegia hegoaldetik.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Bizkaia
Eskualdea	Durangaldea
Izen ofiziala	Durango
Alkatea	Aitziber Irigoras Alberdi
Posta kodea	48200
INE kodea	48027
Herritarra	durangar
Kokapena
Koordenatuak	43° 10′ 01″ N, 2° 37′ 56″ W
Durango Durango (Bizkaia)
Ikusi OpenStreetMapen
Azalera	10,91 km2
Garaiera	119 metro
Distantzia	30 km Bilbora
Demografia
Biztanleria	29.193 biztanle (2016) ( 84)
% 48,89    % 51,11
Dentsitatea	2.675,8 biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 11,49
Zahartze tasa	% 22,73
Ugalkortasun tasa	‰ 36,45
Ekonomia
Jarduera tasa	% 78,33 (2011)
Genero desoreka	% 4,55 (2011)
Langabezia erregistratua	% 10,62 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 49,48 (2010)
Euskararen erabilera	%17,7 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	XII. mende hasiera inguru. urtea
Webgunea	http://www.durango-udala.net

Durango Bizkaiko hego-ekialdeko udalerri bat da, Durangaldea eskualdekoa. 10,79 km² ditu, eta 2016. urtean 29.193 biztanle zituen.

Geografia

Bizkaiko barnealdean, eta Ibaizabal ibaiak sortutako lautada txiki baten kokatuta, Durangoko udalerriak 10,70 km² hartzen ditu. Ibaizabal ibaiak, udalerritik pasatzean, Mañarierrekaren eta Larrinagatxu errekaren urak jasotzen ditu.

Udalerriaren barnean, Mugarra (960 metro) eta Neberondo (453 metro) mendiak nabarmentzen dira, karezko mendikate bat osatzen dutenak. Mugarra da Durangaldeko mendizerraren hasiera, Bizkaiko eskualde honetan zehar hedatzen dena. Bertan, Alluitz, Untxillatz edota Anboto mendiak kokatzen dira; guzti-guztiak Urkiolako Parke Naturalaren barruan daudela.

Udalerri mugakideak

Mugakide ditu iparraldean Iurreta, hegoaldean Izurtza, mendebaldean Amorebieta-Etxano eta Dima, eta ekialdean Abadiño.

Historia

Durangoko planoa Francisco Coellok 1857an egina. Hiribilduaz gain, Durangoko bost errebalak ikus daitezke.

• XII. mendearen erdialdean Villanueva de Durango izenarekin Nafarroako erregeek hiribildua fundatu zuten, Tabira herriaren gainean.
• 1442 inguruan Fray Alonso de Mella hereje izendatu zuen eliza katolikoak eta bere aurka inkisixioa bidali. Bibliaren irakurketa pertsonala eta ondasun eta pertsonen askatasun osoa aldarrikatzen zuen.
• 1937ko martxoaren 31n Francoren agindupeko hegazkin italiarrek hiria bonbardatu zuten, 400 hildako inguru eraginez.
• 1965eko azaroaren 1ean Durangoko Azoka antolatu zuten lehenengo aldiz.

Demografia

Bizkaiko beste toki askotan bezala, Durangoko populazioa asko handitu zen XX. mendeko bigarren erdialdean, Espainiatik etorritako jendearen ondorioz. Mendearen amaieran biztanleria egonkortu egin zen, baina XXI. mendearen hasieran berriro ekin zion hazkundeak, ordukoan mundu osoko etorkinen ondorioz.

1990ean Iurreta Durangotik banandu zen; ordutik bere biztanleak ez dira Durangoko estatistiketan agertzen.

Durangoko biztanleria

Politika

Durangoko udaletxea.

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, EAJko Aitziber Irigoras hautatu zuten alkate berriro. Irigoras Bildu koalizioaren hautagai Urdaspal Bolinagari gailendu zitzaion, nahiz eta biek 8 boto eskuratu udal bilkuran (Bilduren hautagaiak Aralarren botoak ere jaso zituen), EAJ alderdirik bozkatuena izan baitzen.

2015eko hauteskundeen ondoren, Irigoras berriro hautatu zuten alkate.

Durangoko udalbatza
Alderdia		2015eko maiatzaren 24a		2011ko maiatzaren 22a
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	8 / 21	5.089 (% 37,67)	8 / 21	4.649 (% 34,59)
	Euskal Herria Bildu*	7 / 21	4.306 (% 31,88)	6 / 21	3.650 (% 27,16)
	Herriaren Eskubidea (SQ-2D)	3 / 21	1.842 (% 13,64)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	2 / 21	1.312 (% 9,71)	3 / 21	1.801 (% 13,40)
	Alderdi Popularra (PP)	1 / 21	960 (% 7,11)	2 / 21	1.501 (% 11,17)
	Aralar			2 / 21	1.373 (% 10,22)
*2011ko hauteskundeetan Bildu gisa aurkeztu zen koalizioa.
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean

Durangoren ikuspegi orokorra.

Kultura

Euskara

Play media

Durangoko hiztunen testigantzekin osatutako bideoa, Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egina, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko

Herriko eta inguruko jatorrizko euskalkia Mendebaleko euskararen aldaera bat da, durangaldekoa. Gaur egun, Eustaten datuei erreparatuta, Durangoko biztanleen % 45 da euskalduna.

Kulturaguneak

• San Agustin Kultur Etxea.
• Etxezarreta Jauregia: Durangoko Arte eta Historia Museoa.
• Plateruena Kafe Antzokia.

Ekitaldiak

• Durangoko Azoka.
• Durangoko Pasiñue.

Elkarteak

• Cultural Durango, futbol taldea.
• Berbaro, euskara elkartea.
• Kriskitin dantza taldea.

Hedabideak

• Anboto Komunikabideak

Antzerki taldeak

• Karrika antzerki taldea
• Atara Zarata antzerki taldea
• Gora ta gora antzerki taldea

Ondasun nabarmenak

Durangon, ondorengo eraikin edo monumentu garrantzitsuak daude:

• Garay jauregia: 1895. urtean Pedro Jose Astarbe arkitektoak Justo Garairentzat eraikitako jauregia.
• Kurutziagako gurutzea: 1440. urte ingurukoa da. Alonso de Mella fraidearen omenez eraiki zuten, Inkisizioak gogor zapaldu zuenekoa.
• Lariz dorrea: 1483. urtean Elisabet Katolikoak ostatu hartu zuen eraikin honetan, Durangora Uriko eta Durango Merindadeko foruak sinatzera etorria.
• Mikeldiko idoloa: Erromatarren garaia baino lehenagokoa da, eta irudikatzen duenari buruz teoria asko daude. Jatorrizkoa Bilbon dago (Euskal Museo Etnografikoan). Kopia bat, Ezkurdi plazan ikus daiteke.
• Santa Anako arkua: 1566. urtean eraiki zuten, estilo barrokoan. Durangok izan zuen harresiko sei ateetatik geratzen den bakarra da.
• Tabirako San Pedro eliza: Bertakoen ustez, Bizkaiko zaharrena. XII. mendekoak dira aurkitutako aztarnarik zaharrenak.
• Udaletxea: 1570. urtean eraiki zuten. Estilo klasikoa dauka.
• Uribarriko Andra Mariaren basilika: estilo gotikoa eta pizkundetarra du. XIV. mendean eraiki zuten. Elizpean egin zuten lehenengo Durangoko Azoka.

Durangar ospetsuak

Sakontzeko, irakurri: «Durangar ospetsuen zerrenda»

Herritar ezagunen artean Juan Zumarraga fraidea dugu, Mexikoko unibertsitatea XVI. mendean sortu zuena; Xabier Castillo, Athleticeko jokalaria; Pablo Pedro Astarloa apaiz euskaltzalea; eta Unai Iturriaga eta Igor Elortza bertsolariak, besteak beste.

Argazki galeria

• 

  Durangoko Santa Ana elizaren plazako arkuaren argazki zaharra.

• 

  Santa Anako arkua gaur egun.

• 

  Kurutziagako gurutzea.

• 

  Lariz Dorrea.

• 

  Zabala Jauregia.

• 

  Etxezarreta Jauregia

• 

  Durangoko udaletxea

• 

  Goenkale kaleko etxea

• 

  Tabirako San Pedro eliza.

• 

  Uribarriko Andra Mariaren basilika.

• 

  Santa Ana eliza.

• 

  Landako Gunea.

Ikus, gainera

• Durango, Mexikoko estatua.
• Durango, Mexikoko hiria.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Durango

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa

• Durangoko Udalaren webgunea
• Durangaldea eskualdearen webgunea
• Durangoko Azokaren webgunea
• Berbalaguna egitasmoa
• Durangoko Arte eta Historia Museoa (Etxezarreta Jauregia)
• Agustin Kultur Etxea
• Durangoko Pasiñue (Aste Santua)
• Plateruena Kafe Antzokia
• Anboto aldizkari digitala
• Bizkaia Irratia (96.7 FM)