Eduki aske

Eduki askea, eduki librea edo informazio askea kontzeptuaren barruan edozein lan funtzional, artelan edo bestelako eduki sortzaile sartzen da, beti ere baldin eta ez badu lege-murrizketa nabarmenik hirugarren pertsona batek eduki hori erabili ahal izateko, birbanatu ahal izateko edo bertsio aldatu/eratorriak sortu ahal izateko eskubideari dagokionez.^[2]

Eduki askeak jabari publikoko obra guztiak hartzen ditu bere barruan, baita egile-eskubidea dutenak ere aipatutako baimen horiek onartu eta babesten dituen lizentzia baten mende baldin badaude. Legeak, omisioz, eskubideen jabeei beren sorkuntzen gaineko kontrol osoa ematen dienez (erreserbatutako eskubide guztiak), esplizituki adierazi behar da obra bat librea dela, normalean obrarekin batera doazen lizentzia-klausulak aipatuz edo txertatuz.

Hala ere, zenbait kasutan egile-eskubidea indarrean irauteko epea agortzen denean lan bat jabari publikotik atera daiteke, eta, ondorioz, berarengatik eratorritako lanak ere ez dira libre izango, eskubideen legea aldatzen bada.^[3]

Eduki irekiko edo libreko lizentzien helburuak lankidetza sustatzea eta baliabide irekizko bankuak garatzen laguntzea dira. Horretarako, elkarrekikotasuna errazten duten formulak erabiltzen dituzte, Creative Commons lizentzietan "berdin partekatzea" klausula (ingelesez: share-alike), adibidez.^[4] Lizentzia ireki batzuk ez dira libreak, obra baten erabilera batzuk debeka baititzakete, hala nola jatorrizko obraren merkaturatzea edota eratorritako obrak sortzea.^[5]

Egile eskubideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lan batek egile-eskubideak dituela adieratzeko erabiltzen da Copyright ikurra.

Copyrightaren sinboloa, lan bat egile-eskubideari lotuta dagoela adierazteko erabiltzen da.

Egile-eskubidea arau juridiko eta printzipio multzo bat da, legeak egileei ematen dizkien eskubide moral eta ondarezkoak baieztatzen dituena, obra literario, artistiko, musikal, zientifiko edo didaktiko bat sortze hutsagatik, argitaratuta edo argitaratu gabe egon arren.

Egile-eskubideak Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalean oinarrizko giza eskubideetako bat direla aitortzen da.

Zuzenbide anglosaxoian copyright nozioa erabiltzen da , eskuarki egile-eskubideen ondare-zatia hartzen duena (ondare-eskubideak).

Literatur zuzenbidean, benetako gertakari edo pertsonaietan oinarritutako istorioen eskubidea ulertzen du, pertsonaiek obra irakurtzeko eskubidea dute, idatzia den bitartean.

Kultura librea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kultura askea pentsamendu-korronte bat da, sormen-lanen banaketan eta aldaketan askatasuna sustatzen duena, eduki askearen printzipioan oinarrituta, lanak eta sormen-lanak banatzeko edo aldatzeko, Internet eta beste bitarteko batzuk erabiliz. Egile-eskubideak murrizten dituzten neurriekin kontrajartzen den mugimendua da, eta mugimenduko kide batzuek diote sormena ere oztopatzen dutela.

Kultura librea lau pentsamendu korrontek osatzen dute: domeinu publikoa, Copyleft, Creative Commons Lizentziak eta software librea. Jabari publikoko obrek formatu libreak ere erabil ditzakete.

Domeinu librea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Domeinu publikoak ondare intelektuala barne hartzen du, eta ez du inolako esklusibotasunik ondare hori eskuratu eta erabiltzeko. Egile-eskubidean ezarritako murrizketarik ez duten elementuak barne hartzen ditu, baita egile-eskubidea babesteko epea amaitu zaien lan literario, artistiko edo zientifikoak ere . Legedi nazional bakoitzak urte batzuetako epea aurreikusten du, egilea hil zenetik kontatzen hasita, eskubide horiek iraungi daitezen. Egile-eskubidearen babesetik kanpo geratzen direlako, ideiak, prozedurak, eragiketa-metodoak edo kontzeptu matematikoak bezalako elementuak jabari publikoaren parte dira. Jabari publikoko softwarea egile-eskubiderik ez duena da.

Bernako Hitzarmenaren arabera (herrialde gehienek sinatu dute), lan intelektual guztiak egile-eskubideen menpe geratzen dira, programa informatikoak barne. Egile-eskubideari lotutako obrak jabari publikora pasatzen dira egilea hil eta 50 urtera. Lanak domeinu publikoan sartzeko epea egilea hil eta hurrengo urteko urtarrilaren 1etik aurrera kalkulatzen da.

Arrazoi hori dela eta, data horretan domeinu publikoaren eguna ospatzen da.

Egile-eskubidearen titularrak beti aplika diezaioke bere obrari erabakitzen duen lizentzia-mota, egile- edo aitatasun-aitorpena galdu gabe. Lizentzia murriztaileak eta beste permisibo batzuk daude.

Jabari publikoak, kasu honetan, esan nahi du obrak edozein pertsonak ustiatu ditzakeela, baina betiere egileen eskubide moralak errespetatuz (batez ere aitatasuna); izan ere, berez amaitzen dena ondare-izaerako egile-eskubideak dira, eta Pd gisa laburtu ohi da (ingelesetik, public domain).

Jabari publikoko obra batek edukiak doan erabiltzeko aukera ematen du, kopiatu eta banatu egin daitezke inolako eskubiderik urratu gabe, hau da, obra da askatzen dena, eta ez edizioa, hau da, erabateko irisgarritasuna izatea.

Baterako sortzaileak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Baterako sortzaileak irabazi asmorik gabeko erakundea da, eta kulturaren sarbidea eta trukea sustatzen ditu. Doako tresna juridiko batzuk garatzen ditu, sormena eta ezagutza erabili eta partekatzea errazten dutenak. Bere egoitza nagusia Mountain View hirian dago, Kaliforniako estatuan, Estatu Batuetan.

Erakundeak garatutako tresna juridikoek "lizentziamendu-kontratuen" edo egile-eskubideen lizentzien multzo bat osatzen dute, eta obra baten egileari publikoari baimena emateko modu sinple eta estandarizatua eskaintzen diote, bere sormen-lana partekatzeko eta erabiltzeko, berak aukeratutako baldintzetan. Ildo horretan, Creative Commons lizentziei esker, egileak erraz alda ditzake bere obraren egile-eskubideen terminoak eta baldintzak "eskubide erreserbatu guztiak" izatetik "eskubide erreserbatu batzuk" izatera.

Creative Commons lizentziek ez dituzte egile-eskubideak ordezten, baizik eta eskubide horietan oinarritzen dira obra baten lizentziaren baldintzak eskubideen titularrari hobekien erantzuteko moduan aukeratzeko. Horregatik, autoreek beren jabetza intelektuala partekatzeko moduaren kontrola hartzeko modutzat hartu dituzte askok lizentzia horiek.

Erakundea 2001ean sortu zuten Lawrence Lessig (Stanford Unibertsitateko zuzenbide irakasle ohia eta ziberzuzenbidean espezialista), Hal Abelson eta Eric Eldred16, Center for the Public Domain zentroaren euskarriarekin.

^[6]