Elisa Garrido Gracia
- Beste esanahi batzuen berri izateko, ikus: «Elisa Garrido»
| Elisa Garrido Gracia | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Magallón, 1909ko ekainaren 14a |
| Herrialdea |  Espainia  Frantzia |
| Heriotza | Tolosa Okzitania, 1990eko martxoaren 19a (80 urte) |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | sindikalista eta Neskamea |
| Jasotako sariak | |
| Kidetza | Lanaren Konfederazio Nazionala Ponzán group (en)  |
| Izengoitia(k) | La mañica eta Françoise |
| Zerbitzu militarra | |
| Parte hartutako gatazkak | Espainiako Gerra Zibila Bigarren Mundu Gerra |
Elisa Garrido Gracia, "La mañica" edo "Françoise" bezala ezaguna, (Magallón, Zaragoza, 1909ko ekainaren 14a – Tolosa Okzitania, Frantzia, 1990eko martxoaren 19a) espainiar militante antifaxista libertarioa izan zen.[1]
Elisa Garrido, "La mañica" eta "Françoise" ezizenekin ezaguna, Lanaren Konfederazio Nazionaleko (CNT) militante bat izan zen, 1936ko Espainiako Gerra Zibilean matxinatutako bandoaren aurka eta Frantziako tropa alemaniarren aurka borrokatu zena Bigarren Mundu Gerran. Hainbat espetxetatik eta hiru kontzentrazio-esparrutatik igaro zen, eta mota guztietako tratu txarrak eta torturak jasan zituen. Leherketa eragin zuen eta Hafag Komandoko obus fabrika nazia deuseztatu zuen, alemanek gerrako esklabo bidali zuten lekuan. Frantziako gobernuak Ohorezko Legioa eman zion.[2]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Garrido Zaragozako Magallón herrian jaio zen, Aragoin. Bere gurasoak militante anarkistak ziren, CNTko kideak. Bartzelonara emigratu zuen, eta han ezagutu zuen Marino Ruiz de Angulo, bere bikotea izango zena. 1936ko uztailaren 18ko Bigarren Errepublikaren aurkako Estatu-kolpearen eta Espainiako gerra zibilaren hasieraren ondoren, Garrido miliziano gisa mobilizatu zen Bartzelonako Ausias March kuartelean sartuz, eta handik Aragoiko frontera abiatu zen.[3]
Errepublika erori ondoren, Garridok Frantziara ihes egin zuen, bere bikotekidearekin batera Tolosa Okzitania hirian ezarriz eta erbesteratuei laguntzeko CNTko talde klandestinoetan sartuz. Alemanek Frantzia inbaditu ondoren, biek Frantziako Erresistentziarekin kolaboratu zuten, Francisco Ponzánek antolatutako ihesaldi taldearen barruan, Alpe Garaien departamentuan gerra posta eta lotura lanak eginez. Han hasi zen ezaguna egiten "La mañica" eta "Françoise" izenengatik.[4]
1943ko urrian, Tolosa Okzitanian atxilotu zuen Gestapok. Hark zaintzen zuen, berak eramaten baitzion janaria egunero Francisco Ponzáni kartzelara, eta bere posta nagusia zela uste baitzuten. Gestapok hainbat tortura-metodo aplikatuta galdekatu zuen, erresistentziaren antolaketari buruzko informazioa lortzeko. Garrido isilik geratu zen, eta hiru astez inkomunikatutako ziega batean eduki zuten. Saint Micheleko espetxera eraman zuten, eta handik Parisera eta gero Compiègne-ra. Handik Ravensbrück-eko kontzentrazio-esparrura eraman zuten 1944ko urtarrilaren 30ean. Urte horretako otsailaren 3an iritsi zen, eta 27219 zenbakiarekin erregistratu zuten. Urte bereko irailean, Hasag kommandora eraman zuten, Buchenwald-eko (Leipzig) kontzentrazio-esparruko menpekora. Han, gerrako esklabo gisa, obusen fabrikan sartu zen, eta bertan egunero 7.000 egin behar izan zituen, egoera penagarrian. Garridok hainbat sabotaje egin zituen, eta lantegia geldiarazi eta zati batean lehertu egin zuen.[5]
Ravensbrückera itzuli zen eta 28. pabiloian sartu zuten. Bertan sartzen zituzten hil behar zituztenak. Ikatz- eta patata-bagoiak deskargatu zituen, eta zaindari batzuek jipoitu ondoren, beso bat hautsita ospitaleratu zuten. Gurutze Gorriak antolatutako preso-truke batean sartu zen: Frankfurtera eraman zuten eta, handik, Danimarkara, Suediara igarotzeko eta Stockholmen askatzeko. Azkenik, Parisera eraman zuten, eta han egon zen 50eko hamarkadara arte.[5]
Espainiara itzuli zen bere bikotekidearekin, Marinorekin, eta aldi batez Nafarroako Cortes herrian finkatu ziren. Bertan, arrandegi baten buru izan zen, eta bere bikotekideak taxilari-lanak egin zituen. Ondoren, bikoteak Frantziara itzultzea erabaki zuen.[5]
Elisa Garrido Tolosa Okzitanian hil zen 1990eko martxoaren 19an. Frantziako gobernuak Erresistentziaren ohorezko teniente maila eta Ohorezko Legioaren kondekorazioa eman zizkion.[5]
Aitortzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Frantziako Estatuak Bigarren Mundu Gerran egindako lana aitortu zuen, Alemaniako obus fabrika baten leherketa eragiteagatik, eta Ohorezko Legioa eta Frantziako Erresistentziako teniente gradua eman zizkion.[2]
2018an Magallonen egin ziren "Isiltasuna lurpetik ateratzen" Memoria Historikoari buruzko Jardunaldietan, Juan Manuel Calvo Gascon, Mauthausengo Amikaleko kideak, Elisa Garridori egin zion lehen aitorpena. "La Mañica" edo "Francoise" ren nortasuna jakinarazi zuen mahai-inguru batean, Ramon Lobo, Conchi Cejudo eta Pilar Barranco kazetariekin eta Joaquim Bosch Valentziako magistratuarekin batera.[6]
2019ko ekainaren 29an, Magallongo Udalak bere izena zuen kale bat jarri zuen herriaren kanpoaldean.[7] Hilabete batzuk geroago, urte bereko azaroan, Magallonen Hildakoen eta Lurperatukoen Senideen eta Lagunen Elkarteak (AFAAEM) eta Magallongo Udalak, Zaragozako Diputazio Probintzialaren eta Aragoiko Gorteen laguntzarekin, omenaldia egin zuten, eta Ramon Lobo, Conchi Cejudo, Pilar Barranco eta Gonzalo Barroso kazetariekin solasaldia egin zuten.[6] Ondoren, Elisa Garridori beste omenaldi bat egin zitzaion Magallongo hobian, memoria demokratikoaren jardunaldi batean, eta Rozalén kantautoreak parte hartu zuen.[4]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Gaztelaniaz) «Elisa Garrido, Alfonsina Bueno, Lise London: tres antifascistas aragonesas que sobrevivieron al infierno nazi» AraInfo · Diario Libre d'Aragón 2021-09-11 (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ a b «Elisa Garrido, la libertaria que voló una fábrica nazi de bombas» www.publico.es (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ (Ingelesez) «Garrido Gracia, Elisa (Mañica)» Aragoneses deportados a los campos nazis 1940 - 1945. (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) 20minutos. (2019-11-05). «Rozalén participará en Magallón en un homenaje a Elisa Garrido, la luchadora contra los nazis» www.20minutos.es - Últimas Noticias (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Bayona, Eduardo. (2018-10-12). «Elisa, 'la mañica' que voló una fábrica de obuses nazi» ElDiario.es (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) PERIÓDICO, EL. (2019-11-08). «Magallón homenajea de nuevo a su heroína contra los nazis, Elisa Garrido» El Periódico de Aragón (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) f.m.h. (2019-07-05). «Magallón rinde homenaje a la figura de Elisa Garrido, nacida en el pueblo» El Periódico de Aragón (Noiz kontsultatua: 2022-01-09).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 2005 – El carretó dels gossos. Una catalana a Ravensbrück (katalanez). Manil Suri eta Mercè Núñez Targa. 62. arg. ISBN 978-8429756449.
- 2015 – De la resistencia y la deportación. 50 testimonios de mujeres españolas. Neus Català (egilea), Manuel Vázquez Montalbán (sarrera), Margarita Català Sancho (laguntzailea), Luis Català Sancho (laguntzailea), Jordi Palou-Loverdos (epilogoa). Kataluniako Generalitatea. ISBN 978-8439393436.
- 2019 - Dentro de poco os podré abrazar. Supervivientes aragoneses de los campos nazis. Juan Manuel Calvo (egilea), Eloy Fernández Clemente (sarrera). Amical de Mathausen/Centro de Estudios Locales de Andorra. ISBN 978-84-09765-4.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q57584378