Eloko Teileria

Koordenatuak: 42°43′35″N 1°31′31″W / 42.72638°N 1.52517°W / 42.72638; -1.52517
Wikipedia, Entziklopedia askea
Eloko Teileria
Memoria Historikoko Lekuak
Patxi Aldunatek lau "teilen" eskultura
Irudi gehiago
Teileriako Ahaztuek omenaldi-monolitoa
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Probintzia Nafarroa Garaia
UdalerriaElo
Koordenatuak42°43′35″N 1°31′31″W / 42.72638°N 1.52517°W / 42.72638; -1.52517
Map
Historia eta erabilera
Irekiera2019ko abenduaren 14a

Eloko Teileria Ibargoitiko Elo udalerrian eskualdean 1936ko gerraren biktima errepublikanoen memorial bat da. Herriaren kanpoaldean dago, NA-234 (Arrizabalaga-Urrotz) errepidearen eta Eloko urtegiaren parean, Eloko Teileriako hobi komunetik gertu.

Nafarroa Garaiko Memoria Historikoko Lekuen barruan dago.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eloko Teileriako hobia Nafarroa Garai osoko hobi komun garrantzitsuenetako bat da. Guztira, 1936ko abuztutik urrira 94 pertsona hil zituzten. 93 ezagun eta bat, oraindik ezezaguna. Jakina da emakume maisua dela, baina bere nortasuna ez. Duela gutxi egindako ikerketen arabera, 106 pertsona lurperatu zituzten.

1936ko abuztuaren 7an Esako zazpi pertsona fusilatu zituzten hemen. Nekazari batek hurrengo goizean aurkitu zituen gorpuzkiak, eta, artzain batzuen laguntzarekin, hantxe bertan lurperatu zituzten. Baina ez ziren heriotza bakarrak izan. Irailaren 17an Aoseko (Longida) 4 bizilagunen txanda izan zen. Fusilamendu horien ondoren, irailaren 18an, errekete koadrila batek Agoizko 11 bizilagun atxilotu zituen, gehienak Iratiko trenako langileak eta sozialistak. Hasiera batean Iruñeko Eskolapioetara eraman zituzten. Familiak haiek askatzeko ahaleginak egin arren, irailaren 19an toki horretan fusilatu zituzten. Agoitzen ustea da Iratiko Konpainiak egin zituela gestioak gizon gehiago hil ez zitzaten, zonaldeko eskulana urria zelako eta lanak premiazkoak zirelako.

Handik bi egunera, leku berera eraman zuten Santos Itarte, euskal abertzale eta Irati ibaiko zentralaren burua. Urriaren 21eko gaua izan zen odoltsuena, Tafallako kartzelatik 65 pertsona hil baitzituzten. Antza denez, errebelalia gisa egin ziren gertaerak, errekete ofizial baten frontean gertatutako heriotza baten ondoren. Guztira 27 fusilatu zituzten Tafallakoak, 15 Azkoiengoak, 12 Berbintzanakoak, 3 Kasedakoak, 3 Galipentzukoak, 2 Murelu Kondekoak, 2 Kaparrotsukoak eta 1 Donamartini Untzekoa, Ladislao Perez, herri horretako 15 atxilotuetatik bakarra Tafallako kartzelan egon zena eta eraila izan zena. Bost egun geroago, urriaren 26an, beste 5 azkoiendar atera zituzten Iruñeko espetxetik, eta Felix Vidondo, Isidro Iturbide, Francisco Ulibarrena, Jose Maria Irigaray eta Victoriano Irisarri hil eta hobi berean lurperatu zituzten. Irakasle bat ere bazihoan haiekin.

Hobi hori 1978an atera zuten lurpetik, hobitik ateratzeko prozesu goiztiarraren barruan. Bertan eraildako pertsonak ideologiagatik edo militantzia politikoagatik hil zituzten, 1936ko estatu-kolpearen aurkakotzat hartu zituztelako. Hasiera-hasieratik memoria-gunetzat hartu zuten, Eloko apaizak "Errespetatu leku hau. 1936ko hilerria da." zioen kartel bat jarri ondoren. Lehenengo eraildakoen hobiek (Esa, Agoitz, Aos eta Iruñea) hondakin gutxiago zituzten eta zabalgune batean zeuden. Tafalla eta Iruñeko kartzeletako presoak zuhaizti baten barruan zeuden.

2016an, herriaren ekimenez, Teileriako Ahaztuak izeneko kolektibo bat sortu zen Elon, ahaztutako eta isilarazitako memoriaren espazio hori berreskuratzeko, gogoratzeko eta duintzeko, leku honen eta eraildako pertsonen historia ikertuz, jendearen testigantzak jasoz. Gainera, elkarte honek hainbat omenaldi eta konponketa ekitaldi egin ditu. Gainera, monolito bat eta informazioa jarri dira bertan.

2019ko abenduan, Nafarroako Gobernuak memoriaren leku izendatu du hobiaren eremua, eta sarbideak eta lekua seinaleztatu ditu; horrez gain, ingurua hainbat elementu arkitektonikoz eta informazio-panelez osatu du.

Memoriala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nafarroako Gobernuaren bideoa Eloko Teileriari buruz

Memoriala NA-234 errepidearen eskuineko ertzean dago, errepide horren eta Eloko urtegiaren artean. Horretarako prestatutako bazterbide batetik sartzen da, Urrotz norabidean. 2016an jarritako monolito bat du, baina gerora Nafarroako Gobernuak Patxi Aldunateren eskultura baino ez zuen egin.

Monolitoak 3 metroko altuera du, eta euskal tipografia duten inskripzioak eta harrian induskatutako sinbolo batzuk ditu. "Eloko Hilobia. Fosa de Monreal. Faxismoak Erailda. Asesinados por el Fascismo" idatzita dago, teila batekin, lauburu batekin eta Nafarroako armarriarekin batera.

Eskulturak, Patxi Aldunate nafar eskultorearen arabera, altzairuzko lau teila daude, "inoiz laidotu behar ez ziren pertsonak eta etxeak bezalakoak". Teila bakoitza metalezko testua duen panel bat da, liburuxka turistiko gisa. Lehenengo "teila" azala da, "Eloko teileria, Nafarroan dagoen izkutuko hilobirik handiena" inskripzioekin, egileari eta memoria historikoari buruzko informazioarekin batera. Bigarren eta laugarren "teilak" hobian identifikatutako pertsonen izenak eta jatorrizko tokiak jasotzen dituzte. Hirugarrenak Ojer anaiei jasotako testigantzaren gaztelaniazko laburpena du, fusilazioetako batzuetan parte hartzera behartuta baitaude.

Omenaldia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Plaka

Monumentuan plaka bat dago. Plaka honetan Memoria Historikoa eta 1936ko gertaerak azaltzen dira. Haren arabera:

« Hilobi honetan, 1936ko abuztutik azarora bitartean, ehun bat pertsona hil zituzten. NA-234 errepidearen 10. kilometroaren ondoan dago, urtegiaren atzealdean. Bertan, Agoizko, Aosko, Berbintzanako, Caparrosoko, Kasedako, Galipentzuko, Murillo el Cuendeko, Iruñeko, Azkoiengo, San Martin Unxeko, Tafallako eta Esako zenbait bizilagun erail eta lurperatu zituzten, data ezberdinetan. Horien artean, nabarmena da Tafallako kartzelatik ateratako pertsonena, 1936ko urriaren 21eko goizaldean. Bertan eraildakoak beren ideologiarengatik edo militantzia politikoarengatik izan ziren eraikaj, 1936ko estatu kolpearen kontrakotzat hartu baitzituzten. Hilobi horretan, 1978an, desobiratzea izan zen, "desobiratze goiztiarrrak" izeneko prozesuaren barruan. »


Omendutako pertsonak gerraren hasieran fusilatu zituzten eta herrian zehar banatutako hobi banatan lurperatu zituzten. Hauek dira:

Izena Abizena Jatorria
Tomás Alfaro Díez Berbintzana
Aquilino Ancín Idart Tafalla
Jose Antonio Arlegui Arraiza Auritz-Agoitz
Tomás Asín Velasco Azkoien
Manuel Ayesa Iruñea
Jerónimo Balda Remón Tafalla
Zacarías Bengoechea Ruis Aos
Juan Bermejo Rox Azkoien
Félix Blanco Arbeloa Azkoien
Pedro Boneta Irigaray Azkoien
Julio Busto Blanco Azkoien
Isaac Calleja Marcilla Tafalla
Julio Cartero Aos
Peralta Casarejos Villafranca Azkoien
Cayo Cascante Jiménez Iruñea
José Chivite Osés Azkoien
Juan Chivite Osés Azkoien
Antonio Chocarro Armendáriz Berbintzana
Faustino Chocarro Lucea Berbintzana
Pablo Cruz Tafalla
Casto Cumba Remón Kaseda
Nicolás Díez Belloso Berbintzana
Blas Díez Belloso Azkoien
Leocadio Díez Equisoain Agoitz
Corpus Dorronsoro Arteta Iruñea
Jesús Dorronsoro Arteta Iruñea
Jesús Dorronsoro Tercero Iruñea
Joaquín Echegoyen Pérez Galipentzu
Jesús Ederra Aranguren Murillo el Cuende
Francisco Elizalde Chocarro Berbintzana
Miguel Elizalde Lacabe Berbintzana
Miguel Erdozain Bravo Agoitz
Esteban Eseverri Arteta Tafalla
Antonio Ezkurra Ortigala Tafalla
Julio García Ancín Tafalla
Saturio García Zaratiegui Tafalla
Mario Garjón Arostegui Iruñea
Moisés Garjón Arostegui Iruñea
Santos Gastón Oliva Tafalla
Ramón Gota Hernández Galipentzu
Gregorio Guinda Martínez Kaseda
Pablo Herranz Fernández Tafalla
Inocente Hualde Hualde Iruñea
Santiago Ibáñez Aguado Berbintzana
Francisco Ibáñez Chocarro Berbintzana
Juan Ilundain Viscarret Iruñea
Juan Indart Flamarique Tafalla
Mariano Indart Flamarique Tafalla
Manuel Indart Itoiz Agoitz
Martín Iribarren Soto Agoitz
José María Irigaray Osés Azkoien
Victoriano Irisarri Amatriain Azkoien
Santos Itarte Nuin Kaseda
Isidoro Iturbide Campo Azkoien
José Iturbide Gorraiz Tafalla
Cándido Jericó Resano Burlata
Julio Justo Blanco Azkoien
Herminio Lasa Elizlade Berbintzana
Escolástico Lasa González Berbintzana
Aurelion León Inda Agoitz
Jaime León Inda Agoitz
Juan Lezaun Pérez Azkoien
Pascual J. Liberal Ramírez Tafalla
Sergio lllaraz Villanueva Agoitz
Santiago López Landa Tafalla
Carlos Malo Falcón Azkoien
Pedro Martinena Inchauspe Tafalla
Angel Mentxaka Vivanco Tafalla
José Miguéliz Itoiz Agoitz
Eugenio Milagro Llanos Iruñea
Bibiano Nagore Vilches Agoitz
Damián Ojer Hermoso Tafalla
José Orduña Asín Azkoien
Esteban Orzanco Ozcáriz Tafalla
Felipe Ozcoidi Aos
Plácido Pala Los Arcos Tafalla
Lino Pascual Garayoa Irunberri
Esteban Pérez Alegría Tafalla
Félix Pérez Álvarez Tafalla
León Pérez Echarri Azkoien
Manuel Pérez Irigaray Azkoien
Ladislao Pérez Jaso San Martin Unx
Justo Pérez Zuazo Azkoien
José Plano Urrutia Iruñea
Francisco Rada Sotés Berbintzana
Alejandro Redondo Monente Caparroso
Luis Remón Úriz Kaseda
Jesús Sáenz Adrián Caparroso
Juan Salas Tafalla
Julio Sánchez Ojer Milagro
Julio Serrano Miró Tafalla
Cipriano Sola Ozcáriz Tafalla
Francisco Ulibarrena Catalán Azkoien
Fabián Valencia Lerga Tafalla
Felix Vidondo Iturbide Azkoien
José Villava Rípodas Agoitz
Pablo Viscarret Oroz Aos
Plácido Zala Los Arcos Tafalla
Rafael Zalacain Hualde Iruñea
Wenceslao Zubieta Aguerreche Murillo el Cuende
? ? ?

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]