Errugbi (kirola)

Errugbia taldeka jokatzen den kontaktuzko kirola da. Ingalaterran sortua, Rugby School-en hasi zen, Rugby herrian, Warwickshire-en 1845. urtean. Errugbia, esaten dutenez William Webb Ellisek asmatu zuen, Rugby School-en futbolean ari zirenean eta William-ek baloia eskuan hartu eta aurkarien aldean utzi zuenean. Hori esaten dute dela IRB-koek (International Rugby Board) errugbi modernoaren sorrera.

Historia

Aurrekariak

Episkyros kirola Antzinako Grezian sortutakoa

Nahiz eta errugbia kirol moduan ez ezagutu, bere jatorria hainbat lekutatik dator. Ezagutzera eraman zutenak aztekak izan ziren, baloiarekin jolasten Jainkoarekin lotura bat edukiz eta baloiari eguzkiaren forma emanez. Horren helburua zen baloia denbora osoan mugimenduan edukitzea bizitzaren jarraipenaren eta fruituen hazkundearen irudikapen bat egiteko.

Mendebaldean ere baloiarekin hasi ziren jokatzen. Esaten da lehengoak egiptoarrak izan zirela. Futbolaren antz handia omen zuen, hau guztiahilobi egiptoarretan azaltzen baita 2.500 urtean (k.a.)

Antzinako Grezian ere eduki zuten beraiek sortutako kirola ere, Episkyros izena zuena. Horretan ere baloia eskuz egiten zuten animalia zatiekin iharduten zuten. Gerora 146. urtean (k.a.) erromatarrak Grezia konkistatzen ari zirenean, Harpastum kirola sortu zuten, errugbiarekin lehen antzekotasunak dauzkan lehen kirola.

Geroago antz handia hartu zuen eta gaur egun erlazioa ikusten zaion kirola, Calcio izenekoa Shrovetide Football edo Inauterietako Futbola-ren ondoren sortu zen Florentzian.

Sorrera

Kondairaren arabera, William Webb Ellisek asmatu zuen errugbia, Rugby School-eko ikasleen arteko football partida batean baloia eskuekin hartu zuenean.

Errugbia sortu aurretik futbola zen Ingalaterran kirolik jokatuena; egia da lege finkorik ez zegoenez jarrita oso zaila egiten zela benetako futboleko legeak zein ziren jakitea. Horren ondorioz sortu zen oraingo futbola edo futbol modernoa.

1823an sortu zela esaten da errugbi modernoa William Webb Elis aitzindari gisa izendatuz. Oso garrantzi handia ematen zaio William-ek futboleko legeen aurrean eduki zuen jarrerari, une hartan, futbolean bertan ere ez baitzeuden arauak finkatuta. Horregatik sortu zen errugbia, arau hauste bat egin zuelako Rugby School-eko batek Teologia ikasten ari zela. Garai horretarako oso iraultzailea izan zen futbolaren arauak haustea, kirol bera oso zaindua eta maitatua baitzen. Egia da 1880an idatzi zela William izan zela errugbiaren sortzailea, hau da, ez dago oraindik sortzailea bera izan zela ziurtaratzen duen dokumenturik. Hala ere, Munduko Errugbiko Txapelketak bere izena hartu zuen ez baitago beste pertsonarik arazo honi aurka egin dionik.

Errugbia zabaltzeko asmoa handia zenez, Ingalaterrakoek trenaren erabileraren bidez, zabaltze prozesua aurrera eramateko erabakia hartu zutenean, oso azkar hedatu zen Erresuma Batuko beste eskualdeetara. Hala nola Galesera, Eskoziara, Irlandara eta Frantziara. Honekin lehen aldiz XIX. mendean Bost Nazioen Txapelketa sortu zen, aurretik ezarritako bost nazioekin.

1908an errugbia Olinpiar Jokoetara sartu zuten lehen aldiz.

Munduko Txapelketa gauzatzeko inperialismoa oso faktore azpimarragarria bilakatu zen XX. mendean. Erresuma Batuak inperialismoari ondo heldu zion eta hainbat herrialde konkistatu zituen herriaren aberastasunerako. Konkista horretan, bertako ondasun eta bitxikeriak hartzeaz gain, beraien ohiturak inposatzen zituzten. Horregatik, errugbia gaur egun ez da soilik Europan jokatzen den kirol bat, mundu osoan zehar zabaldu izan da. Horietako garrantzitsuenak Zeelanda Berria, Hegoafrika eta Australia dira. Ozeano Barean berriz, Argentina eta Uruguai izan ziren ospetsuenak.

Arauak

Urte askotan ikaragarri aldatzen joan dira legeak errugbian eta oso garrantzitsuak dira, kontaktu fisikoa asko erabiltzen baita. Horren arrazoi handietariko bat da partiduan edo entrenamenduan arauak zintzo betetzearen derrigortasuna, horren aurka joanez gero epaile batek zigortzea edo min fisiko zein psikologikoa jasatea dakar.

Errugbiko arauak bereziak izan dira betidanik, oso neurtuak baitira. Horietako arrazoi nagusia jokalariek minik ez hartzea da, eta horrekin batera partida justu bat izatea, hau da, zalantzazko jokaldi bat egoten bada, aurre egiten jakitea arauen bidez. Gainera, oraindik eta zehatzagoa izateko arauen kudeaketa, jokaldiak berrikusteko telebista erablitzen lehenengo kirola izan zen errugbia.

Zelaia

Zelaia derrigorrezkoa da belarrezkoa izatea, betidanik horrela jokatu izan delako; hala ere, kasu zehatzetan harean edo lur bigunean ahal da jokatu. Hau ez da oso ohikoa izaten, normalean belarrezko zelai batean jokatzen baita. Zelaiaren egoera ez baldin bada arauetan esaten den bezalakoa, bi taldeek erabakia hartu beharko dute ea jokatuko duten ala ez; hau guztia partida hasi aurretik esan beharra dago gero azken erabakia epaileak hartzen baitu. Bi taldeak ez badira adostasun batera iristen, epaileak erabakiko du partidak jarraituko duen. Inoiz ezin da partida bat hasi arau guztiak beteta eta bere lekuan ez baldin badaude.

Baloia

Guinness-en errugbi baloia

Forma obalatua eduki behar du neurri hauekin:

• Luzera: 280mm-tik 300mm-ra bitartean
• Zirkunferentzia: 580mm-tik 620mm-ra bitartean
• Pisua: 400g-tik 440g-ra bitartean
• Elipsea: 740mm-tik 770mm-ra bitartean

Normalean neurri hauekin jokatzen da errugbian; salbuespen bakarra egoten da. Umeen baloietan neurri txikiagoak edukitzen dituzte eta ondo egokituta daude.

Partida batean hainbat baloi edukitzen dira, edozein kasutan baloiaren erabilera zuzena ezin bada bermatu. Horretarako, hainbat baloi edukitzen dira eta ahal den neurri eta presio berdinenean edukitzen saiatzen dira, bi taldeetako inorentzat ez dadila onurarako izan. Baloiaren presioa 65,71-68,75 kilopaskaletan egon behar du.

Jokalari kantitatea eta aldaketak

Talde bakoitzak 15 jokalari baino gehiago ezin ditu eduki zelaian jokatzen. Aldaketak egiteko ere aulkietan jokalariak egon behar dute norbaitek mina hartuz gero aldatzeko aukera hori edukitzeko eta partida jokatu ahal izateko.

Entrenatzaileak 16, 17 edo 18 jokalari ematen baditu partidura, derrigorrezkoa izango du zelaian lehenengo ilaran lau pertsona edukitzea jokatzen. Aldiz, 19, 20, 21 edo 22 jokalari bidaliz gero partidara, gutxienez bost jokalarik derrigorrez jokatu beharko lukete lehenengo ilaran.

Jokalari bat lesionatuta egonez gero, zelaia utzi beharko du lehenbailehen. Zauri bat izanez gero, kontrolatu ahal baldin bada, zelaitik atera eta zauria ondo itxiz gero jokatzeko aukera eduki dezake. Aldiz, epaileak bere iritziz ikusten badu zauri handia edo lesio handia dela, jokalaria bidaltzeko eskumen guztia hartu dezake. Behin epaileak jokalari bat bidali duela, jokalari horrek ezin izango du berriz jokatzeko eskubidea eduki partida horretan jokalariaren osasuna kontuan hartuz.

Jantziak

Derrigorrezkoak da kamiseta, galtzak, barruko arropa eta botak eramatea. Horrez gain, gehigarri asko daude erabilgarri:

• Aho-babesa
• Esekitzailea
• Belarri-babesa
• Kaskoa
• Sorbalda-babesa

Material horien guztien lodierak ezin du izan 1,5cm baino handiagoa, bestela, jokalaria kentzera derrigortuta edo zigortua izango da.

Jokua

Jokatzen den zelaiaren luzeera 95m izaten da, eta zabaleran berriz 65m. Beste bi leku ere baditu zelaiak, puntua egiteko lekuak dira horiek, bakoitzak 22m neurtzen ditu eta zelaiaren bi aldeetan egoten da, bi taldeek puntuak lortu ahal izateko.

Puntua lortzeko beste aukera bat egoten da. Puntua lortzeko lekuen erdian, bi zutabe aurkitzen dira 5,6m baztertuta eta elkar lotuta 3m-ko altuera dagoen zutabe horizontal batez. Bi zutabe bertikalek gutxienez 3,4m eduki behar dituztenez, hiru zutabe horiek lotuz H itxurako puntuazio-gune bat ateratzen da. Puntua lortzen da H-aren goiko zatian sartzen denean bi zutabeen erditik.

Postuak

Hamabosteko errugbiaren postuak

Talde baten postuak bitan banatzen dira: aurrelariak eta atzelariak. Aurrelariak, gorpuzkeran taldeko handienak izaten dira eta scrum edo uztartze guztietan beraiek hartzen dute parte. Teknika gutxi erabiltzen duten arren, indarra eta erresistentzia da postu honetan gehien eskatzen dena. Alboko sakeka edo line out-ak ere egiten dituzte.

Aurrelarietan, lehenengo lerroan bi harroin eta hooker bat egoten da. Bigarren lerrokoak izen horrekin ezagutzen dira. Hirugarrenean berriz, bi hegalekoak deitzen dira, eta falta den jokalaria erdilaria da.

Atzelarietan desberdina da, zeren horiek teknika gehiago erabiltzen dute, ez dira aurrelariak bezain handiak baina azkarrak dira. Paseak ere ondo ematen dituzte eta ostikoz ere ondo ematen diote baloiari. Atzelarien postua jokoari mugimendua ematea da horretarako daude bost pertsona diagonalean jarrita. Atzelarietan aurrean dagoenari erdi-uztartze deitzen zaio, ondorengoa jokoa irekitzen duen pertsona da, atzeraka jarraituz bi erdilari daude eta azkenik diagonalaren amaieran, hegalekoa. Hegalekoaren beste aldean, hegaleko itsua egoten da, eta azkenik, taldeko azken jokalariari fullback deritzo.

Puntuazioa

Errugbian irabazteko, talde batek beste taldeak baino puntu gehiago eduki behar ditu. Honela lortzen dira:

• Entsegua (5 puntu): aurkariaren puntua egiteko gunean zaudenean lortzen duzu, baloiarekin lurra ikutu behar da, baina horrekin batera esku, beso edo bularrarekin ere bai.
• Zigor-entsegua (7 puntu): entseguaren berdina da, baina aldatzen dena da entsegua egiterakoan, aurkari batek puntua lortzea ekiditzen saiatzen bada, horren ondorioz entseguaren bost puntuak lortzen dituela eta faltarengatik beste bi puntu.
• Drop goal (3 puntu): puntu hau lortzeko jokatzen ari zarela edozein unetan egin daitekeen jokaldi bat da. Drop hitzak esan nahi duen moduan erori edo bota da, honekin lortzen duguna da baloiak lurrean bote bat eginez eta gero atera jaurtiz eta sartuz gero lortzen da puntu mota hau.
• Goal zigorra (3 puntu): kasu hau edozein kiroletan bezala da, aurkariak falta bat eginez gero, zigor modura baloia jaurtitzeko aukera edukiko du bi zutabeen artera.
• Entsegu-gauzatzea (2 puntu): entsegua egin ondoren, talde berak aukera du jaurtiketa bat egiteko. Jaurtiketa egiteko lekua, entsegua egindako lekutik perpendikularra izan behar du.

Line out edo Touch

Bi taldeak touch egiten

Euskaraz alboko sakea. Jokaldi hau jokoa aurrera doan heinean gertatzen da. Kasu hau oso ohikoa da zeren baloia kanpora irtetzen den bakoitzeko prozesu hau egin behar da. Baloia kanpora hainbat modutara atera daiteke, pase oker bat eginez, baloia daraman jokalariak kanpoko marra zapalduz edota zelaia ez den tokira joanez.

Albo sakea egiterakoan, pertsona batek ateratzen du sakea; bitartean bi taldeak sakea aterako duenaren aurrean jartzen dira metro bateko distantzian bakoitza bere taldearekin lerro bat eginez. Lerroak ateratzen duenarekin perpendikular egon behar du eta 5-10m inguruan. Taldekideek erabakitzen badute sakea oso gora botatzea, hartzaileak beraien taldekide bat altxatzen dute baloia har dezan. Derrigorrezkoa da baloia bi lerroen erdira botatzea; bestela, baloia besteei ematen zaie.

Scrum edo Uztartze

Scrum edo uztartze egiten

Bi taldek osatzen duten eta geldirik egiten den jokaldia da. Jokaldi hau egiteko aurretik prestaketa bat egoten da, non bi taldeak elkarri begira jartzen diren. Talde berekoak berriz elkar helduta aurkariari begira jartzen dira. Epaileak txistua jotakoan suertatzen zaion taldeak baloia bi taldeen erdian uzten du eta uztartze-an daude jokalari batzuk bultza egiten dute aurkariak har ez dezan, eta beste taldekide batzuek baloia hartzen dute jokoak jarrai dezan.

Jokaldi honetan, lehenengo ilaran hooker-a egoten da erdian eta bi izkinetan harroinak egoten dira. Hala ere, gaizki ateratzeko aukerak egoten dira, horietako bat uztartze-a okertzea izaten da. Hori gertatuz gero, berriz egin beharko litzateke lehen azaldutako prozesu guztia.

Ruck

Jokalariak Ruck-a egiten

Hau partida aurrera doan bitartean gertatzen den joko mota bat da; horretan, baloia inguratzen dute gutxienez bi taldeetako jokalari batek. Ruck-a sortzeko partida batean baloiak lurrean egon behar du eta jokalarien buru zein sorbaldak, aldaken azpitik egon beharko du. Hau ez bada ondo egiten zigorrak egoten dira, hala nola, goal zigorra. Beste modu batzuk ere badaude zigor hori jasotzeko; adibidez, ruck-a jada osatuta dagoenean beste jokalari bat sartzea bertara; horrek ere goal zigor bat izango luke ondorio.

Behin bi taldeetako batek baloia berreskuratu duenean, epailearen zain egoten dira jokoak jarrai dezan. Baloia ez bada ateratzen bost segundo baino lehenago, zigortu egingo litzateke baloia berreskuratu duen taldea.

Maul

Jokalariak Maul bat egiten

Ruck-a bezala jokoan zehar egiten da, hau da, ez da geldialdirik egoten, maul-ean jokalari bat baloia ematen egoten da, eta bere taldekideek alboetatik eta atzetik bultza egiten diete aurrera joateko asmoz; arazoa da aurkariak ere baloia duenaren aurka joaten direla. Honen bukaera, baloia lurrera joaten denean, baloia duena maul-etik ateratzen bada edo uztartze bat osatzen bada da.

Jokalariak maul baten kanpoan baldin badaude, ezin izango dute bertara sartu, salto egin edo kanpora bidali barruan dagoen bat. Hori guztia egin ezkero, goal zigor bat eskainiko zaie aurkariei.

Motak

Errugbi mota asko daude, gehiena ezagutzen dena hamabosteko errugbia da.

• Hamabosteko errugbia (ingelesez: Rugby union), Euskal Herrian eskuarki errugbia deitua.
• Hamarreko errugbia
• Zazpiko errugbia, kirol olinpikoa 2016an
• Hamahiruko errugbia (ingelesez: Rugby league)

Errugbi mota desberdinak egon arren munduan zehar kirol berriak asmatu izan dira, hala nola, futbol gaelikoa, australiar futbola eta futbol amerikarra. Hauek guztiak antzekotasun handiak dituzte elkarren artean baina kultura eta tradizio desberdinetik datozenez bakoitzak bere kirol mota asmatu izan dute.

Txapelketak

Errugbian beste kiroletan ez bezala, txapelketa bat ez da bestea baino hobea. Leku askotan daude txapelketak; orduan, ez da horrenbesteko lehia egoten.

Munduko Errugbi Kopa

1987tik gaur egun arte jokatu den txapelketa da, lau urtean behin jokatzen dena. Mundu osoko herrialde indartsuenak jokatzen dute bertan. Orain arte gehien irabazi dituen kopak Zeelanda Berriko errugbi selekzioa izan da, hiru urrezko domina, zilarrezko bat eta brontzezko hiru dominarekin. Koparen izena errugbiaren sortzailea denaren omenez jarritakoa da William Webb Ellis.

Sei Nazioen Txapelketa

Txapelketa hau Ingalaterra, Gales, Irlanda, Eskozia, Frantzia eta Italiaz osatuta dago. Lehen aldiz 1882an jokatu zen txapelketa hau, historia gehien duen txapelketa da, eta horrez gain txapelketarik zaharrena oraindik bizirik jarraitzen duena. Hori urtero ospatzen da, eta orain arte gehien irabazi ditunen herrialdea Ingalaterra izan da 28 garaipenekin.

The Rugby Championship

The Rugby Champioship edo Errugbi Txapelketa, hego hemisferioan jokatzen den txapelketarik garrantzitsuena da. 1996an sortutako txapelketa bat da; hasieran, Hegoafrikak, Australiak eta Zeelanda Berriak soilik jokatzen zuten eta, txapelketa horri Hiru Nazioen Txapelketa deitzen zitzaion. 2012an Argentina sartu zen lehen aldiz txapelketa honetara eta orduan izena aldatu zioten orain ezagutzen den bezala jarriz.

Europako Errugbi Txapeldunen Kopa

Europa mailan dagoen txapelketarik garrantzitsuena da. 1995ean sortutakoa da eta urritik maiatzera bitartean jokatzen da. Bertan, Europako talderik onenek jokatzen dute; gehienak Frantzia, Italia, Gales, Irlanda, Ingalaterra eta Eskoziako instituzioak dira. Hala ere, egon izan dira Espainiako eta Errumaniako talde batzuk.

Gehien irabazi dituen taldea Stade Tolousain da.

Emakumeen Munduko Errugbi Kopa

1991n sortutako txapelketa da, lau urtean behin jokatzen dena. 1991n Galesek antolatu zuen lehen aldiz txapelketa hau, 1994koa berriz Eskoziak eta 1998an World Rugbyk hartu zuen antolatzaile postua gaur egunera arte. Garaipen gehiena dituen taldea Zeelanda Berria da 5 koparekin.

Errugbia Euskal Herrian

Euskal Errugbi Liga

Euskal Herrira errugbia bi zatitan desberdinetan iritsi zen, XIX. mendean Ipar Euskal Herrira iritsi zen, 1897. urte inguruan jakin zen egon zela lehen aldiz interesa errugbiaren munduan sartzeko. Guzti hau Baionako herrian hasi zen, 1898an Biarritz-Sporting-Club et de «l'Amicale des anciens de Jules-Ferry taldea sortu zen, honekin batera 1902an Biarritz Stade zelaian jokatzen hasi ziren. 1913ko apirilaren 26an Biarritz-Sporting-Club taldearekin batu eta Biarritz Olympique behin-behineko izena hartu zuten.

Hego Euskal Herrian berriz, XX.mendeko hasieretan hasi ziren. Ipar Euskal Herrian ez bezala, Hego Euskal Herrian gehiago kostatu zitzaien errugbiaren zaletasuna zabaltzea. Hazkunde hori ez zen handia izan 1980. urtera arte, non Euskalerriko Rugby Eskola Independienteak ekintzak antolatzen hasi zen, hala nola, topaketak bertako errugbi taldeekin.

Euskal Herriko taldeen lorpenak

Biarritz Olympique Stade Tolousain-en aurka

Europako txapelketak

• Europako errugbi kopa (Heineken Kopa)
  • Txapeldunak (0)
  • Finalistak (2): 2006, 2010 (Biarritz Olympique)
  • Finalerdiak (2): 2004, 2005 (Biarritz Olympique)
• European Challege Cup
  • Txapeldunak (1): 2012 (Biarritz Olympique)

Frantziako txapelketak

• Frantziako Top 14 Liga
  • Txapeldunak (8):
    • 1935, 1939, 2002, 2005, 2006 (Biarritz Olympique)
    • 1913, 1934, 1943 (Aviron Bayonnais)
• Yves du Manoir (Frantziako Kopa)
  • Txapeldunak (4)
    • 1936, 1980 (Aviron Bayonnais)
    • 1937, 2000 (Biarritz Olympique)

Espainiako txapelketak

• Espainiako Liga
  • Txapeldunak (4):
    • 1970, 1978, 1979 (Atlético San Sebastián)
    • 1993 (Getxo RT)
• Errege kopa
  • Txapeldunak (11):
    • 1968, 1972, 1973, 1975 (Atlético San Sebastián)
    • 1990, 1991, 1992, 1997 (Getxo RT)
    • 2012, 2013 (Ordizia RE)
    • 2014 (Bera Bera RT)
• Iberiar Errugbi Kopa
  • Txapelduna (1)
    • 1969 (Atlético San Sebastián)

Euskal Errugbi Liga

Sakontzeko, irakurri: «Euskal Errugbi Liga» Aviron Bayonnaiseko jokalariak Euskal Errugbi Ligako garaipena ospatzen, 2019an.

2019 urtean Euskal Errugbi Liga (Euro Basque Rugby Challenge) abiatu zen iparraldeko eta hegoaldeko taldeak barnean hartzen dituena. Gizonezkoen zazpi taldek hartuko zuten parte eta Aviron Bayonnais izan zen aurreneko txapelduna. Etorkizunean emakumezkoen txapelketa egiteko asmoa dago, bai eta gizonezkoen bigarren maila bat ere.

Euskal Herriko taldeak

Inolako zalantza edo ezbairik gabe, ohitura handiagoa dago Ipar Euskal Herrian kirol honetan Hegoalden baino. Izan ere, Frantzia eta Europa mailan emaitza onak lortu ditu azken urteotan Biarritz Olympiqueko taldeak. Baionako Aviron ere aritzen da Frantziako lehen mailan. Beste zenbait errugbi talde: U.S. Nafarroa (Donibane Garazi/Baigorri), Sport Athlétique Mauléonais (Maule), Saint-Jean-de-Luz Olympique (Donibane Lohizune)...

Beti ere maila apalagoan, Hego Euskal Herrian ere badaude zenbait errugbi talde esanguratsuak:

• Getxo R.T. (Getxo)
• Bera Bera Rugby Taldea (Donostia)
• Ordizia Rugby Elkartea (Ordizia)
• Hernani Rugby Elkartea (Hernani)
• Gernika Rugby Taldea (Gernika)

Kanpo estekak

• Datuak: Q5378
• Multimedia: Rugby football