Esentzialismo

Esentzialismoa objektuek (batzuek bada ere) ezaugarri esentzial edo berezkoak (batzuk bada ere) dituztela dioen doktrina bezala defini daiteke. Definizio hau ez da unibertsalki onartua, baina ez da munduan unibertsalki onarturik dagoen definiziorik. Gutxienez eman dugun definizio honek sinplea, zuzena eta zintzoa izatearen alde ona du.

Esentzialismoa, zentzu zabalean, gizartearen alderdi guztiak ukitzen dituen kontzeptua litzateke. Filosofian ez ezik, biologian, politikan edota psikologian ere ematen da. Akademiatik haratago joanda, gure egunerokoan uste baino hedatuagoa dagoen begirada da honakoa.

Filosofian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esentzialismoa ontologiak aztertu izan du gehienbat. Honela, esentzialismoari buruz ari garela eta filosofiaren munduan sartuz gero, izatearen inguruan gogoeta egiten ari garela eduki behar dugu kontuan.

Oinarrizkoa den moduzko karakterizazioa: beharrezkotasun/aukera bereizketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezaugarri esentzialen eta ustekabekoak direnen arteko bereizketa hainbat modutan egin izan da, gehienetan, ordea, honela ulertzera jotzen dugu: objektu baten ezaugarri esentziala objektuak izan beharko lukeen atributua den bitartean, ustekabeko ezaugarria objektuak izan dezakeen, baina ezinbestekoa ez den horri esaten zaio.

Oso erabilia den bereizketa honi oinarrizkoa den moduzko karakterizazioa deitzen zaio nozioa beharrezkotasun/aukera terminoetan azaltzen duelako. Egin berri dugun bereizketan, hortaz, “izan behar” horrek beharrezkotasunari egiten dio dei eta “ahal izan”ak, berriz, aukerari. Honela, zerbaitek ezaugarri zehatz bat behar duela esaten badugu, hau ez egotea ezinezkoa dela esatea da eta, berdin, zerbaitek ezaugarri bat izan dezakeela esatea, hau ez egotea posible dela esatea da.

Ustekabeko eta ezaugarri esentzialen arteko bereizketa egiten duen Oinarrizkoa den moduzko karakterizazio hau 1950 urtetik honako metafisika analitikoko lan gehienetan topa dezakegu. Proposamen honen defentsan hainbat eta hainbat aritu diren arren, Ruth Barcan Marcus (1967) eta Saul Kripke (1972-1980) dira bereziki aipagarri. Nahiz eta planteamendu honen inguruan desadostasunak egon, adostasunak ere egon badaudela esan behar da. Egun, dena den, beste hainbat teoriek ere euren lekua egin dute bereizketa honi dagokionez eta, apurka-apurka, proposamenen mapa anitzagoa bihurtzen ari da.

Esentzialismoa ezaugarritzeko 4 modu:[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Muturretan gehienezko esentzialismoa eta gutxieneko esentzialismoa ditugu eta lau ikuspegiak bi hauen gainean posizionatzeko moduarekin loturik daude:

Gehienezko esentzialismoa: edozein objekturen ezaugarriak berezkoak dira objektuarekiko.

Gutxieneko esentzialismoa: honek guztiz kontrakoa defendatzen du. Ez dago muga birtualik objektuak ezaugarritzeko orduan, beraz, objektu baten berezko ezaugarriak objektu horri esleitzen dizkiogun ezaugarri tribialak dira.

Horren zabala den azkeneko definizio honi esentzialismo dei al dakiokegu? Eta berdin lehenengoarekin. Horren murritza den definizio hori ere esentzialismoa al da?

Lehen ikuspegiak muturreko bi esentzialismoak esentzialismotzat jotzearen aldekoa da. Honen arabera, esentzialismoa objektu(batzuek bada ere)ek ezaugarri esentzial edo berezkoak (batzuk bada ere) dituztela esatea da. Honakoa sarreran erabili dugun hori da eta, beraz, ikuspegi honen baitan kokatuz, kontrakoak diren gehienezko eta gutxieneko esentzialismoak esentzialismotzat onartzen ditugu.
Bigarrenak gutxieneko esentzialismoa onartzen du, baina ez gehienezkoa. Quinek (1953,1976) dioenak ondo adierazten du: gauza baten zenbait ezaugarri (dena delako hizkuntza izanda ere) berezko izan daitezke eta beste batzuk ustekabeko.
Hirugarrenak gehienezko esentzialismoa onartzen du, baina ez gutxienekoa. Honek esentzialismoa objektu(batzuek bada ere)ek beharrezkoak diren ezaugarri ez tribialak (batzuk bada ere) dituztela esatea da. Della Roccak esan moduan: “Esentizialismoak dio objektu batzek berezko ezaugarri batzuk dituztela.”.
Azken ikuspegi honek muturreko bi esentzialismoak baztertzen ditu esentzialismo moduan. Yablok (1998) hau kontuan hartuta gehienezko esentzialismoa naiz gutxienekoa anti-esentzialismo bezela izendatzen ditu.

Esentzialismoari kritika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esentzialismoa, oro har, talde bat ezaugarri zehatz batzuen pean definitzean datza talde honen identitatea osatzen duten gainontzeko ezaugarriak alboratuz.

Esentzialismoa misoginia, arrazakeria edota homofobia bezalakoak justifikatzeko erabili izan da.