Eskubide Ekonomikoen, Sozialen eta Kulturalen Nazioarteko Ituna

Eskubide Ekonomikoen, Sozialen eta Kulturalen Nazioarteko Ituna
Jatorria
Egilea(k)	Nazio Batuen Batzar Nagusia
Sorrera-urtea	1966
Argitaratze-data	1967
Izenburua	International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, Internationell konvention om ekonomiska, sociala och kulturella rättigheter, العهد الدولي الخاصبالحقوق الاقتصادية والاجتماعية والثقافية, Pacte international relatif aux droits économiques, sociaux et culturels, 经济社会文化权利国际盟约, Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах eta Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales
Ezaugarriak
Hizkuntza	txekiera
Deskribapena
Honen parte da	United Nations General Assembly Resolution 2200 A (en) Q3820803 International Bill of Human Rights (en) international human rights law (en) international human rights instrument (en)
Argumentu nagusia	economic rights (en) , social rights (en) eta cultural rights (en)

Eskubide Ekonomikoen, Sozialen eta Kulturalen Nazioarteko Ituna nazioarteko tratatu aldeaniztuna da, eskubide ekonomikoak, sozialak eta kulturalak aitortzen dituena eta haiek babesteko eta bermatzeko bitartekoak ezartzen dituena. Nazio Batuen Batzar Nagusiak onartu zuen 2200 A (XXI) Ebazpenaren bidez 1966ko abenduaren 16an.

Ituna Giza Eskubideen Nazioarteko Gutunaren zati da, Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalarekin eta Eskubide Zibilen eta Politikoen Nazioarteko Itunarekin batera, Lehen eta Bigarren Protokolo Fakultatiboen azken Ituna barne.

Nazio Batuetako Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Batzordeak ikuskatzen du Ituna.

Eskubide horiek, gizakien bizitza, arlo sozio ekonomiko batean ikuskatu eta babestu egiten dituzte. Hau guztia dela eta, hainbat eskubide ikuskatu egiten ditu: lan eskubideak, kulturaz gozatzeko eskubidea, etab.

Itun honen bitartez, honen parte izan diren estatuak haien errekurtso guztiak jarri beharko dituzte itun honetan sinatutakoa ahalik eta modu zabalean eta irmoenean aplikatzeko.

Aurrekariak

Nazio Batuen giza eskubideen aldarrikapena

Nazio batuen aldarrikapena historian gertatutako aldarrikapen nagusienetarikoa izan da (honetan ez da eskubide indibidualak eta sozialak desberdintzen). Hala, gutunaren lehenengo artikuluan, pertsona guztiak aske eta berdinak jaio egiten direla aldarrikatu egiten da.

Giza eskubideen aldarrikapen unibertsalean 30 artikulu ageri dira, eta hauetan eskubide indibidual, kolektibo, zibil, politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalak zehaztu egiten dira. Nagusiki, aldarrikapen honen 25, 26 eta 27. artikuluetan.

Eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak gizanazioarteko ituna (1966)

Gerra hotzak, eskubide zibil eta politikoak, eta eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalak banandu egin zituen. 1966an, bi tratatuetan zehaztu egiten dira, eta unibertsalean zehazten dena modu zehatzago batean aurrera eramaten da. Era berean, tratatuak idatzi zituztenak ez ziren kapazak izan eskubide guztiak tratatu berean jartzen. Momentu horretan, gerra hotzean aurkatuta zeuden herrialdeak elkarrekin lan egiten hari zirelako, eta ondorioz, estatu kapitalistak askatasunaren aldeko itunen alde agertu egin ziren; eta komunistak, berriz, itun ekonomiko sozial eta kulturalaren alde agertu egin ziren. Hau guztia dela eta, Eskubide zibil eta politikoak alde batetik, eta bestetik eskubide ekonomiko sozial eta kulturalen ituna aldarrikatu egin zuten, Gorte Nagusiak horrela eskatu baitzuen 1951.urtean.  Lehen ituna protokolo fakultatibo batekin joan egin zen,

1990. hamarkadetan, nazio batuen gutuna aurrera eramaten dute. 1993.urtetan Vienako deklarazioa aldarrikatu egin zen.

Eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen nazioarteko ituna gai hau jorratzen duen oinarrizko deklarazioa da. Testu hau 155 estatuk sinatu izan zuten. Testu hau beharrez bete behar da eta honen lehen artikuluak, errekurtsoen determinazio askeari buruz dihardu.

Egitura eta Edukia

Ituna

Eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen ituna  1966ko abenduaren 16an sinatu egin zen, eta 1976ko urtarrilaren 3an sartu zen indarrean.

Itun hori hainbat zatitan banatu egiten da, eta zati bakoitzak, gai bat jorratu egiten du. Agertzen den lehen lehena “hitzarmena” da. Honetan, zehaztu egiten da itun honetan parte hartu egiten duten estatuek hainbat baldintza adostu edo baimendu egiten dituztela, itun honen parte izateko. Haien artean, hurrengoak daude: Askatasuna, justizia eta bakea lortzeko duintasuna eskatu egiten da familiaren parte guztiagatik eta haien eskubideak.

Hau guztia dela eta, ezin da ulertu Gizakien eskubideak ematen duen kontzeptua barik, ezin izango da gizaki aske bat, eta miseriaz, eta beldurraz liberatu egiten dena; eta ondorioz, zehaztu egiten da eskubide sozial, politiko, zibil eta politikoak. Baldintza hauek betetzea eskatu behar du.

Lehenengo atala 1.artikulu batez osatuta dago eta honetan, determinazio askearen printzipioa azaldu eta horren indarrez herriek beren izaera politikoa, garapen ekonomiko, sozial eta kulturala askatasun osoz moldatu dezaketela adierazten da. Aipatu bezala, herriek, beren helburuak lortzeko, elkarrekiko onuraren printzipioan oinarritutako nazioarteko lankidetza ekonomikoaren ondoriozko betebeharrei eta nazioarteko zuzenbideari kalterik egin gabe, noski, askatasunez balia ditzakete beren aberastasun eta baliabide naturalak. Herri batek bere biziraupenerako baliabideez gabetua ez izateko eskubide negatiboa duela onartzen da, eta betebehar hau ezartzen du: autonomoak ez diren alderdiak eta fideikomisoan dauden lurraldeak (koloniak) oraindik ere erantzuleak izatea, haien determinazio askea suspertu eta errespetatzeko.

Bigarren atala, lau artikuluz osatuta dago (2.artikulutik 5.artikulura). Honetan, “Harreman progresiboaren” printzipioa azaldu eta aldarrikatu egiten ditu. Halaber, "arraza, sexu, hizkuntza, erlijio, iritzi politiko edo bestelakoengatik, jatorri nazional edo sozialagatik, posizio ekonomiko, jaiotza edo beste edozein gizarte-baldintzarengatik inolako bereizkeriarik egin gabe" eskubideak aitortzea eskatzen du. Eskubideak legeak mugatu ditzake soilik, eskubideen izaerarekin bateragarri eginez, eta soilik "gizarte demokratiko batean ongizate orokorra sustatzeko" helburuarekin.

Hirugarren atala, 10 artikuluk osatzen dute (6. artikulutik 15.artikulura). Oinarrizko eskubide batzuk aldarrikaru egiten dira atal honetan. Honako eskubide hauek barne hartzen dituzte:

• 6, 7 eta 8. artikuluak: "lan-baldintza zuzen eta egokiak", sindikatuetan afiliatzeko eskubidearekin.

• 9. artikulua: gizarte-segurantza, baita gizarte-asegurua ere.
• 10. artikulua: familia-bizitza, ordaindutako guraso-lizentzia eta haurren babesa.
• 11. artikulua: bizi-maila egokia, baita elikadura, jantziak eta etxebizitza ere, eta "bizi-baldintzen etengabeko hobekuntza".
• 12. artikulua: osasuna, zehazki "osasun fisiko eta mentalaren ahalik eta mailarik altuena".
• 13 eta 14. artikuluak: hezkuntza, lehen hezkuntza unibertsala eta doakoa barne, oro har eskuragarri, bigarren hezkuntza, eta, era berean, goi-mailako hezkuntza. Horrek helburu hau izan behar du: "giza nortasunaren eta duintasunaren erabateko garapena, eta giza eskubideekiko eta oinarrizko askatasunekiko errespetua indartu behar du". Gainera, gizartean parte hartzen lagundu behar die pertsona guztiei.
• 15. artikulua: kultura-bizitzan parte hartzea.

Laugarren atala, hamar artikuluz osatuta dago (16. artikulutik 25.artikulura).  Honek, txostenak aurkeztea eta itunaren jarraipena egitea arautzen du, bai eta alderdiek hura aplikatzeko hartutako neurriak ere. Halaber, aukera ematen dio zaintza organoari (Eskubide Ekonomiko, Sozial eta Kulturalen Komitea) (jatorrian Nazio Batuen Ekonomia eta Gizarte Kontseilua) Nazio Batuen Batzar Nagusiari gomendio orokorrak egitea, eskubideak gauzatzeko neurri egokiei buruz.

Bostgarren atala, sei artikuluz osatuta dago (26.artikulutik 31.artikulura). Onarpena, indarrean sartzea eta itunaren aldaketak aurreikusi eta ezarri egiten ditu.

Indarrean sartzeko prozedura (parte hartzea)

Ituna

Ituna, Nazio batuen asamblea orokorrak onartu egin zuen 2220 A (XXI) ebazpenean (1966ko abenduaren 16an), baina 1976ko urtarrilaren 3an sartu zen indarrean. Itun hau 35 estatuk onartu egin zuten; Ituna onartu zuten estatu hauek Nazio Batuen parte dira. Gaur egun 171 herrialde dira tratatu honen parte; 4k sinatu egin dute baina ez dute onartu eta 22k ez dute ezta sinatu ere egin.

Itunaren 27.artikuluan, honen indarrean sartzeko pausoak azaldu eta aldarrikatu egiten dira. Honetan, onarpen instrumentua (35. instrumentua) edo nazio batuen idazkari nagusiak onartu eta hiru hilabete igaro ondoren indarrean sartuko dela aldarrikatu egiten du.

Artikulu beraren bigarren zatian aldarrikatu egiten da, onartu egin duten estatuek, behin lehen puntuan ezarritako baldintzak bete izan dituztenean, itun hau indarrean sartuko dela estatu hauetan.

Berriz, Itunaren 26.artikuluan, Nazio batuen kide diren estatu guztiak itun honen parte izateko eskubidea dutela aldarrikatu egiten du. Honen ondorioz, itun hau, estatu hauetan aplikatzeko, beraien onarpena behar da, hau aurrera eramateko. Gainera, Itun hau argitara dadin, idazkari nagusiaren eskuetatik pasatu behar da.

Espainan, Itun hau 1977ko uztailaren 27an indarrean sartu egin zen.

Ondoko aplikazioa eta garapena

Itun hau aplikatzeko momentuan, DESCko (“Derecho economico social y cultural”) komiteak babestu eta kontrolatu egiten ditu estatuak, eskubide hauek egikaratzeko momentuan.  Organo hau, Nazio batuen organo bat da eta 1985.urtean hasi egin zena. Komite hau 18 kidez osatuta dago, eta haien zeregina gomendioak ematea da, itun honek defendatzen dituen eskubideak gehiago eta modu irmoago batean babesteko asmoarekin. Hauek 5 urtero informe bat aurkeztu egiten dituzte non hartutako neurriak azaldu egiten dira.

Dena den, herrialde bakoitzak informeak aurkezteko aukera dute eta komiteak hauek onartzeko aukera izango dute.

Itunari dagokionez, hainbat erreserba gertatu ziren: 21 estatuk erreserbak ezarri egin zituzten:

Afrikako herrialdeak:

• Argelia: 13. artikuluaren modifikazio bat gertatu egiten da; gurasoek beraien seme alaben gaineko irakaskuntza bermatu ahal izatea aldarrikatu egiten da.
• Egipto: Sharia Islamikoaren kontra joaten ez diren ituneko artikuluak aplikatuko direla azaldu egiten da, eskubide kulturalen inguruan.

Asiako herrialdeak:

• Bangladesh: 1.artikuluaren modifikazioa aurrera eramaten du, kolonialismoaren inguruan. Langileen eskubideen (7 eta 8.artikuluen) gaineko eskubideak aldarrikatu egiten du.
• Txina: Haien politika eta konstituzioaren kontra joaten zelako, 8.artikuluan aldarrikatu egiten dena ez aplikatzeko erreserba.
• India: Determinazio askearen printzipioa bakarrik aplikatu egingo dela bakarrik kanpoko dominazioaren menpean dauden herrientzat. Gainera eskubideak konstituzioaren mugen barruan egon behar da.
• Japonia: Doako bigarren hezkuntza eta goi mailako hezkuntza modu progresibo batean ezartzeari uko egiten dio.
• Kuwait: Grebak debekatzeko eskubidea mantentzeko erreserba egiten du. Itunaren 2 eta 3. artikuluaren mugapena aldarrikatu egiten du.
• Pakistan: Itunaren barruan, mugak daude, pakistaneko konstituzioaren barruan egon behar direlako hartutako erabakiak.
• Tailandia: Determinazio askearen printzipioa mugatu egiten du, nazioarteko legeen barruan.
• Turkia: Ituna Nazio batuen gutunaren osagarritzat hartu egiten da. Gurasoen erabaki ahalmena aldarrikatu egiten da, mugen konstituzioaren barruan ezarrita,  ikaskuntza zentroari dagokionez.

Europako herrialdeak:

• Belgika: Jatorrizko herrialdea  ez dela diskriminazio baldintza bat bilakatuko aldarrikatu egiten da.
• Frantzia: Ituna Nazio batuen osagarri gisa ulertu egiten da. Beste eskubideen gaineko erreserbak ere ikuskatzen dira: Atzerritarren eskubidea lanaren inguruan, gizarte segurantzan eta beste hainbat onuren gainean.
• Irlanda: Irlandera irakasteko eskubidea aldarrikatu egiten du.  
• Monako: Diskriminazio ezaren printzipioa aldarrikatu egiten du muga batzuen barruan, non ezarri egiten da atzerritarrak ez dute monako pertsonak bezain besteko eskubiderik izango.
• Norbegia: Lan gatazkak direla eta, greba eskubidearen gainean erreserba bat ezarri egiten dute.
• Erresuma batua: Ituna Nazio batuen gutunaren osagarritzat hartu egiten dute. Itsas arloaren gainean ere hainbat erreserba  aurrera eraman zituen.
• Turkia: Ituna Nazio batuen gutunaren osagarritzat hartu egiten da. Gurasoen erabakitzako ahalmena aldarrikatu egiten da, mugen konstituzioaren barruan ezarrita,  ikaskuntza zentroari dagokionez.

Amerikako herrialdeak:

• Estatu Batuak: Amnistia internazionalaren printzipioa babestu egiten du.
• Mexiko: 8.artikuluaren aplikazioan muga ezartzen du, beti ere haren konstituzioaren mugen barruan badago.
• Trinidad y Tobago: Oinarrizko enpleguentzat greba eskubideen gainean erreserba jarri zuten.

Ozeaniako herrialdea:

• Zelanda berria: 8.artikulua aplikatzeko erreserbak ezarri egiten dituzte.

Protokolo fakultatiboa

Edukia

Protokolo fakultatiboa, norma eta betebeharrak ezartzeko instrumentu bat da. Kasu honetan, Itunarekin batera doa eta eskubide ekonomiko sozial eta kulturalak babesteko mekanismo gisa erabili egiten da; itunean agertzen diren ideiak aplikatzen lagunduz.

Protokolo fakultatibo hau denuntzia eta ikerketa mekanismo bezala kalifikatzen da, eskubide hauen arloaren barruan, eta zer ikusi handia dauka itunean ezartzen denarekin. Protokolo honen bitartez, eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalen babes gehiago bermatzea da helburua.

Protokolo fakultatiboaren egiturari dagokionez, 22 artikuluz eratuta dago. Honetan, justizia eta bakea oinarri bezala hartu egiten dira; hala, protokoloa itunarekin batera aplikatu egiten da, osagarri modura.  22 artikulu horietan hurrengoa zehaztu egiten da:

1.artikulua: Komitearen boterea komunikazioak jasotzeko eta ikertzea.

2.artikulua: Komunikazioa.

3.artikulua: Onargarritasuna.

4.artikulua: Desabantaila plazaratzen duten agiririk ez azaltzea.

5.artikulua: Behin behineko neurriak.

6.artikulua: Komunikazioaren transmisioa.

7.artikulua: Ebazpen lagungarria.

8.artikulua: Komunikazio azterketa.

9.artikulua: Komitearen gaineko ikuspenen jasarpenak.

10.artikulua: Estatuen arteko elkarrizketa.

11.artikulua: Ikerketaren prozedimendua.

12.artikulua: Ikerketa prozedimenduaren jarraipena.

13.artikulua: Babes neurriak.

14.artikulua: Nazioarteko asistentzia eta kooperazioa.

15.artikulua: Urteko informea.

16.artikulua: Informazioa eta dibulgazioa.

17.artikulua: Sinadura, berrespen eta atxikimendua.

18.artikulua: Indarrean sartzea.

19.artikulua: Zuzenketa.

20.artikulua: Denuntzia.

21.artikulua: Idazkari generalaren jakinarazpena.

22.artikulua: Hizkuntza ofizialak.

Indarrean sartzea

Protokolo fakultatiboa 2008ko abenduaren 10an onartu eta 2013ko maiatzaren 5an indarrean sartu zen. Protokolo hau Nazio Batuen parte diren herrialdeek eta Ituna onartu duten herrialdeek onartu egin dute.

Protokoloaren 18.artikuluan, hau indarrean sartzeko pausoak ezarri egiten dira. Artikulu honen lehen puntuan, ezarri egiten da protokoloak idazkari nagusiak boterean izan eta hiru hilabete geroago indarrean sartuko dela. Bigarren puntuan, protokoloa onartu egiten duen estatuentzat, hau indarrean sartuko dela estatuak haien onarpen neurriak aurrera eraman  eta hiru hilabete geroago.

Espaina mailan, 2013ko maiatzaren 5an indarrean sartu zen eskubide ekonomiko, sozial eta kulturalaren itunaren protokolo fakultatiboa.  Dena den, Espainak protokolo hau 2010. urtean onartu egin zuen. Hala, munduko hirugarren estatua izan zen protokolo hau onartzen.

Beste itunen garapena

Itun honen ondorioz, giza eskubideak aldarrikatzeko beste hainbat itun eratu egin ziren: “La convención internacional sobre la eliminación de todas formas de discriminacion racial” (1965), “Declaración sobre la eliminación de la discriminacion contra la mujer” (1967) “la convención sobre los derechos del niño” (1989), “el derecho internacional de los refugiados, los derechos del trabajadores migratorios y la convención sobre los derechos de los discapacitados” (2006).

Ikus, gainera

• Nazio Batuen Gutuna

Kanpo estekak

• Evolucion_NatividadAranque_2015.pdf
• https://www.ohchr.org/es/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-economic-social-and-cultural-rights
• Entrada en vigor del Pacto Internacional sobre Derechos Económicos, Sociales y Culturales
• Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales | Diccionario Cear
• https://www.ohchr.org/es/instruments-mechanisms/instruments/international-covenant-economic-social-and-cultural-rights
• Protocolo Facultativo del Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales | OHCHR

• Datuak: Q457862
• Jatorrizko testuak: Ekonomia-, gizarte- eta kultura-eskubideen Nazioarteko Ituna