Espatula (tresna)
Espatula paletaren antzeko tresna bat da, txikia, ertzak zorrotzak eta kirtena luzea duena, hautsezko osagaiak nahasteko, farmazialariek eta margolariek nahasketa jakin batzuk egiteko erabiltzen dutena, eta beste lanbide batzuetan ere erabiltzen dena, hala nola medikuntzan, eskulturan[1] zeramikagintzan, sukaldaritzan, etab.[2] Eskiaren aurreko zatiari ere espatula esaten zaio.[3] Zeramikagintzan, zeramikazko piezen azala leuntzeko erabili izan da mendeetan.[3] Medikuntza obstetrikoan ere erabiltzen da fetuaren burua ateratzeko erabili ohi den tresna; elkarri artikulatuta ez dauden bi palaz osatua dagoenez, ez da inolako presiorik egiten fetu-buruaren gainean. Fetuaren burua baginako paretetan zehar lerratzen lagundu besterik ez dute egiten pala horiek.[3]
Espatula hitza latinezko hitzetik dator egur zati lau bat izendatzeko, latinezko spatharen forma txikigarri bat, ezpata zabala esan nahi duena.[4]
Laborategiko tresna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hautsezko osagaiak nahasteko laborategietan erabiltzen da. Maiz, espatularen aurkako muturrean koilararen antzeko kurbadura du, osagaien kopuru txikiak hartzeko.
Historiurreko espatula apainduak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Izen hau eman zaie Historiarreko kronologia duten hezurrezko espatula itxurako objektuak aurkitu izan dira, batuzetan, apainduta.
Iberuiar penintsulako ordokian eta Euskal Herrian, Paleolitoaren ondoren, espatula horiek agertzen dira, tipo berezi bat barne, espatula-idolo izena eman zaiena. "Capra/Ovis" berna-hezurren gainean (giza herzurrean egindako ere aurkitu izan da)[5] egindako eta orain arte ezagutzen ditugun hilobi megalitikoen testuinguruetan landutakoak dira. Morfologiari dagokionez, mutur aktibo kamutsa dute, testuinguru neolitikoetan hain ohikoak diren beste espatula batzuen antzera, eta hurbileko muturra, berriz, zenbait kasutan eta gutxiagotan emakumezko figura antropomorforen bat ez ezik konplexuagoak edo konplexuagoak diren motibo geometrikoak (espirala, sigi-saga eta abar) osatzen dituzten ildaskatze sakonez apaindua.
Lehen aurkikuntzak Arabako probintzian egin ziren hirurogeiko hamarkadan, eta horien artean nabarmentzekoak dira Guardiako San Martin korridoreko hilobikoak. Horien ondoren beste batzuk, hala nola Kurtzebidekoa, Los Llanoskoa eta abar lurralde berean, eta Iparraldeko Mesetako eta Errioxako probintzietanaurkitutako multzo garrantzitsuak aurkitu dira. Horiek guztiek, jatorri duten testuinguruaren eta idi-espatula erritualen ezaugarrien ondorioz, nolabaiteko homogeneotasun ideologikoa edo erlijiosoa ematen diote lurralde osoari. Hala ere, lurralde horretatik kanpo eta ikuspegi geografikotik oso urrun beste ale batzuk daude (Tell Halula -Siria-, Sesklo, Agios Petras -Grezia-), eta antzekotasun tipologiko handia dute, baina ez bi eremuen arteko lotura. Bestalde, azpimarratzekoa da ekialdeko fokuak antzinatasun handiagoa duela, eta jatorrizko testuingurua ez dela hiletakoa, mendebaldeko aleen kasuan bezala.[6][7][8]
Espatulak buztingintzan
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ontzietako pareten geruza leuntzeko erabili ohi dira. Leuntzea buztingintzako tratamendu mota bat da, non eltzearen gainazala leuntzen den, zurezko edo hezurrezko espatula, harri leun, plastiko edo beirazko bonbillak bezalako gainazal gogor leun bat erabiliz, buztina oraindik larruaren unitua duen bitartean, hau da, dagoenekko landuta denean, baina oraindik egosi behar denean.[9]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Frantsesez) Larousse, Éditions. «Définitions : spatule - Dictionnaire de français Larousse» www.larousse.fr (kontsulta data: 2024-09-20).
- ↑ «espátula» RAE.
- ↑ a b c «Espatula» Euskalterm. Terminologia banku publikoa (Euskao jaurlaritza. Administrazio Publikoen Euskal Institutua.) (kontsulta data: 2024-09-20).
- ↑ «spatula | Search Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (kontsulta data: 2024-09-20).
- ↑ Delibes de Castro, Germán; Paz Fernández, Félix Jesús de. (2000). «Idolo-espátula sobre radio humano en el ajuar de un sepulcro megalítico de la Meseta» SPAL: Revista de prehistoria y arqueología de la Universidad de Sevilla (9): 341–350. ISSN 2255-3924. (kontsulta data: 2025-09-30).
- ↑ Múgica Alustiza, José Antonio. (1998). «Ídolos-espátulas del País Vasco: fabricación, cronología y paralelos» Veleia 15 ISSN 0213-2095. (kontsulta data: 2025-09-30).
- ↑ Mujika, Josean; Fernández-Crespo, Teresa; Eraso, Javier Fernández. (2015-01-01). «Sobre la cronología de los ídolos espátula del dolmen de San Martín (Laguardia, Álava).» ARPI (kontsulta data: 2025-09-30).
- ↑ García, Rodrigo Villalobos; Bueno, Mimi. (2020-01-01). «Los ídolos espátula del interior peninsular» Ídolos. Miradas milenarias (Bueno y Soler eds.) (kontsulta data: 2025-09-30).
- ↑ (Ingelesez) «Burnishing Pottery - A Helpful Step-by-Step Guide for Burnishing Clay» Default (kontsulta data: 2025-09-30).
