Estoniako Independentzia Gerra
| Estoniako Independentzia Gerra | ||||
|---|---|---|---|---|
 Estoniako Independentzia Gerraren mapa | ||||
| Data | 1918ko azaroaren 28a - 1920ko otsailaren 2a | |||
| Lekua | Estonia, Letonia eta Mendebaldeko Errusia | |||
| Koordenatuak | 57°46′37″N 26°01′52″E / 57.7769°N 26.0311°E | |||
| Emaitza | Estoniar Garaipena: Tartuko Ituna | |||
| Gudulariak | ||||
| ||||
| Buruzagiak | ||||
| ||||
| Indarra | ||||
| ||||
| Galerak | ||||
| ||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Estoniako Independentzia Gerra (estonieraz: Vabadussõda, literalki "Askapen Gerra"), Estoniako Askapen Gerra bezala ere ezagutzen dena, Estoniako Armadak eta bere aliatuek, batez ere Armada Zuriko, Letoniako eta Erresuma Batuko indarrek, Sobietarren mendebalderantz egindako erasoaldiari eta Baltische Landeswehrraren erasoari erantzuteko egin zuten kanpaina militar defentsiboari ematen zaion izena da.
Estoniako Gerra Errusiako Gerra Zibilarekin lotuta dago, 1918 eta 1920 bitartean gertatu zena. Kanpaina Estoniako subiranotasuna lortzeko borrokaren zati izan zen, Lehen Mundu Gerra amaitu ondoren, eta Estoniako Estatu berria sortu zen, Tartuko Itunarekin Sobietarrek independentzia aitortuz.
Aurrekariak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1917ko azaroan, Errusiako Urriko Iraultzaren ondoren, Estoniako Gobernu Autonomoaren eta Estoniako Batzar Probintzialaren dieta bat, urte horretako udaberrian aukeratua izan zena, Estoniako agintari goren bezala aldarrikatu ziren. Handik gutxira, boltxebikeek Estoniako Batzar Probintziala desegin zuten eta estoniar independentistak aldi baterako Tallinn hiriburuan atzera egitera behartu zituzten. Hilabete batzuk geroago, Armada Gorriaren erretiratzearen eta Alemaniako Armada Inperialaren iritsieraren arteko tartea aprobetxatuz, Estoniako Kontseilu Nazionalaren Salbazio Batzordeak (Maapäev), estoniarren independentzia aldarrikatu zuen Tallinnen, 1918ko otsailaren 24an, eta Estoniako behin-behineko gobernua osatu zuen.[1]
Lehen independentzia-aldi honek oso denbora gutxi iraun zuen, tropa alemaniarrak hurrengo egunean Tallinnen sartu baitziren. Alemaniako agintariek ez zituzten ez gobernu autonomoa ez independentzia-erreklamazioa onartu; aitzitik, Baltikoko nobleziaren eskubideak usurpatzen ari zen talde isolatutzat hartu zituzten. Alemaniarrek Baltikoko Dukerri Batua ezarri zuten bere lekuan.
Gerra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Alemaniako Inperioak 1918ko azaroaren 11tik 14ra Alemaniako Iraultzaren ondoren kapitulatzean, Estonian zeuden Alemaniako ordezkariek botere ofiziala Estoniako behin-behineko gobernuari eman zioten. Azaroaren 16an, behin-behineko gobernuak borondatezko mobilizaziorako deia egin zuen eta Estoniako armada antolatzen hasi zen, Konstantin Päts Gerra Ministro izendatuz, Andres Larka Jeneral nagusia Estatu Nagusiko buru bezala eta Aleksander Taknisson jeneral nagusia Estoniako Armadaren komandante bezala, sortu zenean banaketa bat besterik ez zuena.
1918-1919ko Sobietarren mendebaldeko ofentsiba
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Independentzia gerra 1918ko azaroaren 28an piztu zen ofizialki, iparraldeko sekzioko Fusilari Gorrien 6. Dibisioak Estoniako Defentsa Ligako unitateei (batez ere bigarren hezkuntzako ikasleez osatua) eta alemaniar 405 Infanteria erregimenduari erasotzean, mugan kokatutako Narvako herria babesten ari zirenak.
Fusilari Gorrien 6. Dibisioak hiria harrapatu zuen azaroaren 29an, bere 7.000 soldadu, 22 kanoi, 111 metrailadore, tren blindatu bat, 2 ibilgailu blindatu, 2 hegazkin, Bogatyr Oleg klaseko gurutzontzia eta bi destruktore euskarrirekin. Armada alemanaren 405. infanteria erregimendua mendebalderantz alde egin zuen jarraian.
Novgorodeko 2. dibisioak bigarren fronte bat ireki zuen Peipus lakuaren hegoaldean. Dibisioak 7.000 infanteria soldadu, 12 kanoi, 50 metrailadore, 2 tren blindatu eta 3 ibilgailu blindatu zituen. Estoniako indar militarrak, orduan, arma arinak zituzten 2.000 gizon eta gaizki hornitutako eta armatutako 14.500 gizon inguru ziren, "Estoniako Defentsa Ligaren" barruan (Guardia Nazionala). 1918ko azarorako "Baltikoko Batailoia" sortu zen, metrailadore eta infanteria konpainia muntatua. Estoniako Baltikoko gutxiengo alemaniarrak miliziarekin bat egin zuten boluntarioen zati handi bat osatu zuen. Horregatik, eta Estoniako Errepublikako Armadako lehen batailoia izan zenez, Estoniako gobernuarekiko leialtasun handia erakutsi eta mantendu zuen. Hau Letoniako Baltische Landeswehrraren adibidearen guztiz aurkakoa da, zeinak oso azkar gobernu lokalarekin etsaitu zen.[2]
1918ko Eguberri bezperan, fusilarien 6. dibisioak Tapako trenbide-lotura harrapatu zuen, Tallinn hiriburutik 34 kilometrora bakarrik geratuz. Estoniako boltxebikeek Narvako Estoniako Langileen Komunitatea sortu zuten. Letoniako fusilarien 49. erregimentuak hil horren 18an hartu zuen Valgako tren-geltokia, eta gero Tartuko hiria okupatu zuen Eguberri bezperan.
Urte horren amaierarako, 7. Armada Gorriak Estonia ia osorik kontrolatzen zuen, Tallinn ekialdetik inguratuz, Tartutik mendebaldean eta Ainazitik hegoaldean.
Johan Laidoner koronelak, Estoniako indar armatuen komandante buru izendatua izan zenak, 600 ofizial eta 11.000 boluntario bildu zituen 1918ko abenduaren 23rako. Laidonerrek estoniar indarrak berrantolatu zituen, 2. dibisioa herrialdearen hegoaldean utziz, Viktor Puskar koronelaren agindupean, "Tartumaa" gerrilla batailoia eta Kalevi Malev bezalako komando-unitateekin batera.
Gobernu nazionalak atzerriko laguntza izan zuen ere: abenduaren 5ean Finlandiak 5.000 errifle eta 20 kanoi eman zizkien, bere munizioekin batera. Erresuma Batuaren laguntza Erresuma Batuko Errege Armadako eskuadroi bat iritsi zenean gauzatu zen, Sir Edwyn Alexander-Sinclair kontraalmiranteak gidatuta, abenduaren 31n Tallinnera, 6.500 errifle, 200 metrailadore eta 2 kanoi ekarriz. Eskuadroiak bi destruktore boltxebike harrapatu zituen, Spartak eta Avtroil, eta Estoniari eman zizkion, hauek Vambola eta Lennuk bezala berrizendatuak izan zirelarik.[2]
Urtarrilaren 2an 2.000 boluntario finlandiar iritsi ziren. Beste prestakuntzekin batera, Anton Irv kapitainak hiru tren blindaturen eraikuntza gainbegiratu zuen.
Estoniako lurraldearen askapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1919ko hasierarako Estoniako Armadak 13.000 soldadu gehiago zituen guztira, eta 5.700 sobietarren aurkako frontean zeuden. Estoniako armada indartuak sobietar 7. armadaren aurrerapena gelditu zuen, 1919ko urtarrilaren 2tik 5era bitartean, eta kontraeraso bat hasi zuen urtarrilaren 7an.
Tapa bi egun geroago askatu zuten, "soomusrongids-en" (tren blindatuak) erabilera arrakastatsuak markatutako kanpaina batean. Ekitaldi hauek berehala jarraitu ziren Rakvere herriaren askapenarekin, urtarrilaren 12an.
Narva askatzeko, 1.000 soldadu estoniar inguruko indar bat Utrian lehorreratu zen fusilari sobietarren 6. dibisioaren atzeguardian, urtarrilaren 17an. Horrela, finlandiarrek ekialderantz erretiratzeko aukera oro moztu zieten tropa errusiarrei. Hurrengo egunean berreskuratu zuten Narva. Hiriaren askapenaren ondorioz, ipar-ekialdeko frontea egonkortu egin zen Narva ibaian zehar. 11 egunetan, 1. Dibisioa 200 km aurreratu zen.[3]
Hegoaldeko frontean, Tartu askatu zuten tren blindatuen hedapen azkarraren eta Tartumaako Gerrilla Batailoiaren laguntzarekin. 2. dibisioak hegoalderantz egiten jarraitu zuen, non sobietar erresistentzia gero eta handiagoa aurkitu zuen. Pajuko guduan, urtarrilaren 31n, Tartumaako Gerrilla Batailoiak eta boluntario finlandiarrek Letoniako fusilariak kanporatu zituzten Valgatik.
Estoniarrek otsaileko bigarren erdian hegoalderantz jo zuten, Salacgrīva eta Alūksne harrapatuz, Letonian jada. 1919ko otsailaren 24an, Estoniak independentzia aldarrikatu zuen. Une horretan bere indarrak 19.000 soldadu, 70 kanoi eta 230 metrailadore ziren. Hala ere, errusiarrak eraso berri baterako prestatzen hasi zirenean, estoniar aurrerapena eten egin zen.[4]
Narva ibaiaren ertzean kokatuta, Estoniako 1. dibisioak eta bere aliatuak, Armada Zuriak, Armada Gorriaren 7. Gorputzaren erasoari aurre egin zioten. Sobietarrek Narva gogor bonbardatu zuten, 2.000 pertsona inguru etxerik gabe utziz, baina ezin izan zuten hiria hartu. Sobietar indar gehienak hegoaldeko frontean zehar biltzen ziren. "Estoniako Armada Gorria" deiturikoak, martxoaren 15a aldera, Alūksne, Setomaa, Vastseliina eta Räpina berriz hartu zituen.
Errefortzuak jaso ondoren, Estoniako 2. dibisioak kontraerasoa jo eta Petseri berreskuratu zuen martxoaren 29an. Ondoren, Estoniako Armada Gorria Optjok ibaiaren atzean erretiratzera behartu zuten.
Estoniako 3. Dibisioa Martxoaren 27an hegoaldeko frontearen mendebaldeko hegalean zehar hedatu zen, Ernst Põdder jeneralaren agindupean. Borrokaldi gogorrek hego-ekialdeko frontean jarraitu zuten maiatzaren lehen hamabostaldira arte.
Apirilaren 25ean, Letoniako Fusilariek Räjiena harrapatu zuten, baina laster bota zituen atzera 3. dibisioak Salacgrva-Seda-Gauja lerrora.[5][3]
Estoniar hauteskundeak eta kanpotar unitateen osaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estoniarrek 1919ko apirilaren 5ean eta 7an Estoniako Batzar Konstituziogilea hautatu zuten. Ezkerreko eta zentroko alderdiek irabazi zituzten hauteskundeak.[6] Batzar Konstituziogileko 120 kideak apirilaren 23an bildu ziren eta August Rei sozialdemokrata aukeratu zuten presidente. Behin-behineko gobernua erretiratu egin zen, eta Otto Strandman buru zuen gobernu berria eratu zen. Ekainaren 4an batzarrak Estoniako behin-behineko Konstituzioa onartu zuen.[3] Urriaren 10ean Lurralde Erreformarako Legea onartu zen, Estoniako lurraldearen erdia baino gehiago hartzen zuten Baltikoko germaniar etxalde handiak konfiskatu eta birbanatu zituena.[7]
Estoniak aktiboki lagundu zuen errusiar, letoniar eta ingriar indar zuriak antolatzen Errepublikaren lurraldean. Iparraldeko Errusiar Zurien Taldea 1918ko abendutik ari zen Estonian antolatzen. Otsailaren 18an, hitzarmen bat sinatu zuten Estoniak eta Letoniak, Estoniaren agindupeko letoniar tropak eratzea ahalbidetu zuena, baina hegoaldeko frontean bakarrik erabiltzeari zin egin ziona. Ipar Letoniako Brigada, Jorodis-Zemitannen agindupean, Estoniara ihes egin zuten letoniarrengandik sortu zen. 1919ko martxoan hitzarmen bat sinatu zen Ingriako Herri Batzorde Nazionalarekin, Ingriako batailoia eratzeko. 1919ko maiatzerako 6.000 errusiar, 4.000 letoniar eta 700 ingriar zeuden bakoitza bere unitate nazionalean.[3]
Ofentsibak Errusia eta Letoniarantz
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Estoniako armadak bere herrialdearen kontrola lortu zuen arren, aurkako armada gorriak aktibo zeuden oraindik. Estoniako Aginte Gorenak erabaki zuen bere defentsa lerroak mugatik Errusiarantz mugitzea, Iparraldeko Armada Zuri Errusiarraren alde eginez. Maiatzaren 13an Iparraldeko Armadak Narvako inguruan ofentsibari ekin zion, sobietarrak ezustean harrapatuz eta haien 6. dibisioa suntsituz. Finlandiako kostaldeko golkoan zehar erasoa britainiar eta estoniar itsas armada eta marineek babestu zuten. Frontea hurbiltzen ari zela, Krasnaya Gorkako gotorlekuko goarnizioa matxinatu egin zen. 7. Armada Gorriak errefortzuak jaso zituen eta kontraerasoa bideratu zuen, errusiar zuriak atzera bultzatuz, Estoniako 1. dibisioak Luga eta Saba ibaietan emandako laguntzarekin frontea egonkortu zen arte.[3]
Petseri talde armatu estoniarraren erasoaldia maiatzaren 24an hasi zen. Armada Gorriko estoniarren 1. Errifle Erregimentuko 600 soldaduak, Leonhard Rittekin batera (Estoniako 1. Errifle Dibisioaren agintaria) Estoniarrekin bat egin zuten. Errepublikaren erasoaldi batek Estoniako Armada Gorria suntsitu zuen, Pskov hartu zuen maiatzaren 25ean eta Estoniako muga eta Velikaya ibaiaren arteko lurraldea garbitu zuen. Egun batzuk geroago, Errusiako indar zuriak Pskoven sartu ziren, baina hiria beren kabuz defendatzeko gai ez zirenez, estoniar indar batzuk Pskoven uztea erabaki zen, eta gainerakoak estatuaren mugara eraman zituzten. Iparraldeko Armada-Gorputzak Pskov eskualdeko herritarrak mobilizatu zituen. 1919ko ekainaren 19an, Johan Laidoner jeneral estoniarrak errusiar zurien gaineko agintea utzi zuen, eta errusiar unitate independienteek Ipar-Mendebaldeko Armada izena hartu zuten. Handik gutxira, Nikolai Iudenitx hartu zuen tropen buruzagitza.[8]
Pskoveko erasoarekin batera, 2. eta 3. dibisio estoniarrak hegoalderantz aurreratzen hasi ziren, Ipar Letonian barrena. Maiatzaren amaieran, Alūksne eta Valmieran sartu ziren berriro. Mendebaldeko Letoniako germaniar eta letoniarren aldi bereko erasoaldien ondorioz, egoera asko zaildu zen sobietarrentzat. Maiatzaren 31n Gustav Jonson buru zuen Estoniako zalditeriako erregimendu bat Gulbenera iritsi zen, sobietar asko gerra-preso hartuz, baita bi tren-blindatu ere. 2. dibisioaren erasoaldi azkar bat, bere zalditeria erregimentuak bultzatua, aurrera jarraitu zuen, eta ekainaren 6an Mendebaldeko Dvina ibaia zeharkatu eta Jēkabpils hartu zuen, baina 3. dibisioak ezin izan zion eutsi 2. dibisioaren aurrerapenari, orain etsai berri baten aurrean baitzegoen: Baltische Landeswehrra.[3]
Baltische Landeswehrraren aurkako gerra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Baltische Landeswehrraren aurkako gerra 1919ko ekainaren 5ean piztu zen, Letoniako hegoaldeko frontean. Kārlis Ulmanis buru zuten Letoniako demokratek independentzia aldarrikatu zuten, Estonian bezala, baina indar sobietarrek berehala Liepājara bultzatu zituen, non Alemaniako VI. Infanteriako Erreserbako Dibisioak azkenean gelditu zituen. Alemaniako indarra, Rüdiger von der Goltz jeneralak gidatua, honako unitate hauek osatzen zuten: Baltikoko alemaniarretatik sortutako Baltische Landeswehrra, Letonian geratutako Alemaniako Armada Inperialeko soldadu ohien Erreserbako Guardien Dibisioa, eta Baltikoetan jabetzak eskuratzeko aukerek eragindako Freikorps Burdinazko Dibisioa. Unitatearen eraketa posible zen mendebaldeko aliatuekin zuten armistizioaren baldintzek alemanak beren armadak ekialdean mantentzera behartzen zituztelako, mehatxu boltxebikeari aurre egiteko. Erreserbako VI. Armada-Gorputzaren barruan, Oskars Kalpaks buru zuen Letoniako Lehen Batailoi Independentea ere bazegoen, Letoniako behin-behineko gobernuari leialak ziren letoniarrez osatua.[2]
Alemaniarrek Letoniako indar nazionalen antolaketa eten zuten, eta 1919ko apirilaren 16an lehenengo behin-behineko gobernuarekin akabatu eta Letoniako Behin-behineko Gobernuak ordezkatu zuen, Andrievs Niedrak zuzenduta.[9] Ulmanis "Saratov" itsasontzira ihes egin zuen, Ententeren babespean. VI. Erreserbako Armadak sobietarrak atzera bultzatu zituen, Riga harrapatu zuen maiatzaren 23an eta iparralderantz egiten jarraitu zuen. Landeswehrrak Estoniako Armadari Letoniako iparraldeko lurren okupazioa amaitzea eskatu zion. VI. Erreserbako Armadaren benetako asmoa Estonia Alemania nagusi zen estatu txotxongilo batean anexionatzea zen.
Laidoner jeneral estoniarrak ekainaren 3an ultimatuma eman zuen, alemaniarrek hegoalderantz egin behar zutela exijituz, Ieriķi eta Gulbene arteko trenbidea Estoniaren kontrolpean utziz. Estoniar tren blindatuak ekainaren 5ean irten zirenean eskakizun hori betetzen ote zuten egiaztatzera, Baltische Landeswehr-ek eraso egin zien, arrakastarik gabe. Ekainaren 8an, kontraeraso estoniar bat saihestu zuten. Lehen liskarrek VI. Erreserba Taldea sobietarrak baino indartsuagoa eta hobea zela erakutsi zuten. Ekainaren 10ean, Ententeren bitartekaritzarekin, su-etena egin zen. Nahiz eta Ententek germaniar indarrei estoniarrek eskatzen zuten lerrorantz atzera egiteko eskatu, von der Goltzek uko egin zion, eta estoniarrarei Letoniatik erretiratzeko agindu zien, borrokarekin jarraitzeko mehatxua eginez.[9] Ekainaren 19an, Burdinazko Dibisioaren eraso batekin, Estoniako 3. dibisioaren posizioen aurka, Limbaži eta Straupetik gertu, hasi zen Cēsiseko gudua. Momentu hartan Estoniako III. Dibisioak, Krišjānis Berķis koronelaren Letoniar 2. Erregimendua barne, 5.990 infanteria eta 125 zalditeria zuen. Estoniar posizioen aurkako eraso gogorrak ekainaren 22ra arte iraun zuten, aurrerapenik lortu gabe. Ekainaren 23an, Estoniako Hirugarren Dibisioak kontraerasoa egin zuen, eta Cēsis birkonkistatu zuen. Estonian, Cēsisko guduaren urteurrena ospatzen da (estonieraz: Võnnu lahing), Garaipenaren Eguna bezala.[3]
Estoniako 3. dibisioak aurrera jarraitu zuen Rigara bidean. Uztailaren 3an, estoniar tropak Riga kanpoaldean zeudela, su-etena eman zen Ententeren eskariz, eta Ulmanisen gobernua berrezarri zen Rigan. Alemaniarrek Letoniatik alde egiteko agindua jaso zuten. Baltische Landeswehrra Letoniako behin-behineko gobernuaren agindupean jarri zuten eta Armada Gorriaren aurka borrokatzera bidali zuten. Hala ere, Ententeren aginduak saihesteko, desegindako VI. Erreserba Gorputzeko tropak, alde egin beharrean, Mendebaldeko Errusiako Bolondresen Armadan sartu ziren, ofizialki Letoniako alemaniar txotxongiloen gobernuak kontratatua, eta Pavel Bermondt-Avalovek zuzendua. Borroka Mendebaldeko Errusiako Bolondresen Armadak Riga erasotzean berriz hasi ziren. Letoniak laguntza eskatu ondoren, Estoniak bi tren blindatu bidali zituen alemaniarren erasoari aurre egiteko. Estoniar gudarostea Letoniaren defentsan geratu zen sobietarren aurka ere, Lubarneko aintziraren iparraldea defendatuz.[3]
Azkenengo guduak eta bake negoziazioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1919ko udaberriaz geroztik Boltxebikeak bakea lortu nahian zebiltzan. 1919ko apirilaren 25ean Hungariako komunistek boltxebikeen eta estoniarren artean bitartekari lanak egitea proposatu zuten, baina Cowan almiranteak estoniarrei laguntza kentzeko mehatxua egin zuen, hungariarren eskaintza baztertu ezean. Errusiarrek bake elkarrizketen gaia publikoki aipatu zuten apirilaren 27an eta 28an. Ekainaren 5ean Estoniako Komuna deuseztatu zuten. Errusiarrek uztailaren 21ean egindako adierazpen baten ondorioz, Arthur Ransome kazetari britainiarrak Georgi Txitxerin Kanpo Harremanetarako komisarioa jo zuen bake elkarrizketei buruz. Ondorioz, gobernu sobietarrak negoziazioetarako eskaintza formala egin zuen 1919ko abuztuaren 31n. Estoniarrek irailaren 4an onartu zuten, eta ordezkaritzek irailaren 16an hasi zituzten elkarrizketak. Estoniak orduan negoziazioak gelditzea proposatu zuen, Letoniak, Lituaniak eta Finlandiak negoziazio bateratuetan parte hartzea adostu arte.[3]
Udazkenean, Ipar-mendebaldeko Armadak "Ezpata Zuria" operazioa hasi zuen, Petrograd harrapatzeko ahalegin handia. Britania Handiak eta Frantziak emandako armekin, eta Estoniako Armadaren, Estoniako Itsas Armadaren eta Errege Armadaren laguntza operatiboarekin, Ipar-mendebaldeko Armadak 1919ko irailaren 28an ekin zion erasoaldiari. Estoniak Ipar-Mendebaldeko Armada babestu zuen Ententeren eskakizunen ondorioz. Estoniarrek itsas eta lehorreko eraso bateratuak egin zituzten Krasnaya Gorka gotorlekuaren aurka, eta estoniar 2. dibisioa Velikaya ibaiaren gaineko zubiak suntsitzen saiatu zen, eta estoniar 3. dibisioak Pytalovo aldera eraso zuen. Ipar-Mendebaldeko Armada Petrogradotik 16 kilometrora hurbildu zen, baina Armada Gorriak atzera bota zituen tropa errusiar zuriak Narva ibaira. Errusiar zuriekiko mesfidati, Estoniako Aginte Gorenak Iparmendebaldeko Armadaren hondakinak desarmatu eta barneratu zituen.[10]
7. eta 15. armada sobietarrek, erretiratzen ari ziren suntsitutako errusiar indar zurien atzean aurrera zihoazela, Narva ondoko estatuko mugako posizio gotortuei erasotzen jarraitu zuten. Lehen liskarrak Luga ibaian izan ziren, azaroaren 16an. Borroka erabakigarriak hasi ziren, 120.000 sobietarrekin 40.000 estoniarri aurre eginez. Behin eta berriz eraso egin ondoren, 7. Armada Gorriak arrakasta mugatua lortu zuen. Frontearen egoera azaroaren amaieran baretu egin zen, sobietarrek indarrak berreskuratu behar baitzituzten. Estonia presionatzeko bake elkarrizketetan, sobietarren eraso gogorrak hasi ziren berriro abenduaren 7an. Abenduaren 16an egoera larriagotu egin zen Armada Gorriko 15. Armada-Gorputzak Narva ibaia gurutzatu baitzuen. Hala ere, estoniako kontraeraso batek sobietarrak atzera bultzatu zituen. Estoniako estatu-nagusiak Narvako 1. dibisioa borrokaldietan zehar indartu zuen, 3. dibisioaren zati nagusiena bidaliz. Tõnisson jenerala Viru Fronteko komandante bihurtu zen. Borroka gogorretan 35.000 hildako izan ondoren, Armada Gorria erabat akituta zegoen abenduaren amaieran.[11]
Azaroaren 19an, Jaan Tõnissonen gobernu berriak Sobietar Errusiarekin bake negoziazioak berriz hastea erabaki zuen, Baltikoko beste herrialde batzuen parte-hartzerik gabe ere. Negoziazioak abenduaren 5ean hasi ziren, eztabaidaren puntu nagusia lurralde arazoak izanik. Elkarrizketak abenduan zehar luzatu ziren, bi aldeek beren lurraldetasun-eskaerak estutuz, eta Narvan borroka gogorrak izan ziren. Bake-hitzarmena azkenean 1919ko abenduaren 31n sinatu zen, eta su-etena 1920ko urtarrilaren 3an indartu zen, Independentzia Gerrari amaiera emanez.[12]
Kanpotar laguntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Atzerriko laguntza, batez ere Erresuma Batukoa eta Finlandiakoa, oso garrantzitsua izan zen gerraren lehen faseetan.
Britainiar ontzi- eta aire-indarrak 1918ko abenduan iritsi ziren, politikari estoniarrek Londresen presio egin ondoren. Garai hartan Estoniako gobernu berria ahul eta etsita zegoen, eta Estoniako lehen ministroak bere estatua britainiar protektoratu izendatzeko ere eskatu zuen, baina Britainia Handiak ez zuen eskaera hori bete nahi izan. Honekin ere, britainiar eskuadroiak 6.500 fusil, 200 metrailadore eta bi kanoi eman zituen. Gainera, bi sobietar destruktore harrapatu zituzten Tallinnetik gertu eta Estoniara itzuli ziren. Itsas Armadako eskuadroi batek artilleriaren laguntza ematen jarraitu zuen kostaldean, eta Estoniako hegala ere babestu zuen Errusiako Baltikoko Flotaren aurka. Erresuma Batua Estoniaren arma eta ekipamenduen hornitzaile nagusia izan zen gerran zehar.[13]
Britaniar itsas armadak laguntza handia ematen zuen bitartean, William Fletcher historialariak honako hau ondorioztatzen du: "Baltikoko arazoen emaitzan eragin txikia izango zukeen britainiar itsas armadak estoniar eta letoniarrek lehorreko eta itsasoko indar indartsu eta diziplinatu bat eman izan ez balute". Britainiarrek 88 ontzi ekarri zituzten Baltikoko kanpainara, eta horietatik 16 hondoratu egin ziren. 128 britainiar soldadu hil ziren kanpainan, bederatzi gerra-preso hartu zituzten, eta gutxienez 27 zauritu.[14]
Hegoaldean boltxebikeak gobernatzeaz arduratuta, Finlandiak dirua eta armak eman zituen. 3.500 boluntario bidali zituen ere. Pohjan Pojat brigada, Hans Kalmek gidatua, Hegoaldeko Frontean borrokatu zen, baita Pajuko guduan ere, eta I Suomalainen Vapaajoukko brigada, Martin Ekströmek gidatua, Viru Frontean borrokatu zuen, baita Utriako guduan ere. Finlandiako bolondresak Finlandiara itzuli ziren 1919ko martxoan, 150 gizon galduta.[15]
Daniar-Baltiar Talde Laguntzailea, 200 bat gizonekin, Richard Gustav Borgelin kapitainaren agindupean eratu zen 1919ko apirilean. Konpainiak boltxebikeen aurkako borroketan parte hartu zuen Letonian, eta Pskoven ondoan ere. 19 gizon galdu zituzten kontratua amaitu zitzaienerako, irailean. Borgelin lotinante-koronelaren mailara igo zuten, eta Maidlako herrian jabetzak eman zizkioten egindako zerbitzuagatik eskertzeko.
Carl Mothanderren agindupeko suediar boluntarioen unitatea 1919ko hasieran eratu zen Suedian. 1919ko martxoan 178 boluntariok irumaa inguruko esplorazio-misioetan parte hartu zuten. Apirilean, hegoaldeko frontera bidali zuten konpainia, eta Petxora inguruko guduetan parte hartu zuen. Konpainia maiatzean desegitean boluntario batzuk beste unitate batzuetan sartu ziren, eta gainerakoak Suediara itzuli ziren.
Tartuko bake ituna
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Estoniako Errepublikak eta SESBak Tartuko Bake Ituna 1920ko otsailaren 2an sinatu zuten. Une hartan Mendebaldeko botereen artean inork ez zuen erregimen boltxebikea errekonozitzen. Tratatuaren arabera, Errusiak Estoniaren lurralderako eskubide guztiei uko egin zien betiko. Adostutako mugak bat egiten zuen, gutxi gorabehera, liskarrak etetean fronteak zuen jarrerarekin. Zehazki, Estoniak lur esparru estrategiko bat mantendu zuen Narva ibaiaren ekialdean, baita Setomaa hego-ekialdean.[12]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «Estonian Declaration of Independence, 24 February 1918» web.archive.org 2009-05-22 (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ a b c Txantiloi:Ee Maide, Jaan. (1933). Ülevaade Eesti Vabadussõjast (1918–1920). https://www.ksk.edu.ee/wp-content/uploads/2015/01/2.Sojaplaanid.pdf.
- ↑ a b c d e f g h i Traksmaa, August. (1992). Lühike Vabadussõja ajalugu. (2. trükk. argitaraldia) "Olion" ISBN 978-5-450-01325-1. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Kann, Lauri. (2024-06-12). «Arto Oll, „Eesti merevägi Vabadussõjas 1918–1920“ / Review of Eesti merevägi Vabadussõjas 1918–1920 (The Estonian Navy in the War of Independence 1918–1920) by Arto Oll» Methis. Studia humaniora Estonica 26 (33) doi:. ISSN 2228-4745. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Jyri, Kork. (1988). Estonian War of Independence 1918–1920.. .
- ↑ Miljan, Toivo. (2004). Historical dictionary of Estonia. Scarecrow Press ISBN 978-0-8108-4904-4. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ O'Connor, Kevin. (2003). The history of the Baltic States. (Nachdr.. argitaraldia) Greenwood Press ISBN 978-0-313-32355-3. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Txantiloi:9780817928520 Toivo, Raun. (2001). Estonia and Estonians. .
- ↑ a b Liulevicius, Vejas Gabriel. (2001). War land on the Eastern Front: culture, national identity and German occupation in World war I. Cambridge university press ISBN 978-0-521-66157-7. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ "Krasnaja Gorka Operation 13 October – 9 November 1919 (Baltic Military History Newsletter)". .
- ↑ Naan, Gustav; Kaevats, Ülo; Raukas, Anto. (1985). Eesti entsükloopedia. Kirjastus Valgus Eesti Entsüklopeediakirjastus ISBN 978-5-89900-003-4. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ a b Anderson, Edgar; von Rauch, Georg. (1975-01). «The Baltic States: The Years of Independence. Estonia, Latvia, Lithuania, 1917-1940» Russian Review 34 (1): 99. doi:. ISSN 0036-0341. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Kinvig, Clifford. (2006). Churchill's crusade: the British invasion of Russia, 1918-1920. Hambledon Continuum ISBN 978-1-85285-477-5. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Fletcher, William A.. (1976-06). «The British navy in the Baltic, 1918-1920: Its contribution to the independence of the Baltic nations» Journal of Baltic Studies 7 (2): 134–144. doi:. ISSN 0162-9778. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
- ↑ Tepora, Tuomas; Roselius, Aapo. (2014). The Finnish Civil War 1918: history, memory, legacy. Brill ISBN 978-90-04-24366-8. (Noiz kontsultatua: 2024-11-23).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q1127302
Multimedia: Estonian War of Independence / Q1127302