Edukira joan

Euri

Aldatu loturak
Artikulu hau Wikipedia guztiek izan beharreko artikuluen zerrendaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Hodeiak eta euria (Danimarka).
Eguraldia
Urtaroak
Ekaitzak
Prezipitazioa
Artikuluak

Euria hodeietatik tantaka erortzen den ura da[1], prezipitazio ohikoena. Euria uraren zikloaren osagai nagusia da, munduko ur geza gehiena hornitzen duena. Baldintza egokiak ezartzen ditu ekosistema mota askotan, eta zentral hidroelektrikoetarako eta soroak ureztatzeko ura hornitzen du.

Eguratseko aire masa beroak gorantz igotzen eta hozten direnean, hodeietako lurrun tanta txikiak kondentsatu egiten dira, eta ur tanta bilakatzen dira; hala, aireak ur tantak ezin dituenean eraman horiek handiegiak eta astunegiak egin direlako, lurrera erortzen dira grabitate indarraren eraginez, eta, era horretan, euria sortzen da. Euri tanten diametroa 0,5 mm-koa edo hortik gorakoa izan ohi da. Euriaren banaketa oso desberdina da munduan; hala, egiten duen euri kopuruaren arabera sailkatzen dira klimak. Klima lehorretan, oso euri gutxi egin ohi du (basamortuetan, esaterako, 250 mm-tik behera urteko), eta, klima hezeetan, berriz, euri asko egiten du (tropikoan, adibidez, 2000 mm-tik gora urteko). Euritza terminoa kantitatea neurtzeko erabiltzen da. Euri-neurgailuak prezipitazio kopurua neurtzeko erabiltzen diren gailuak dira.

Euria beste planeta batzuetan jazotzen dela susmatzen da, non, ura baino, osagai nagusia metanoa, neona, azido sulfurikoa edo burdina den.

Hitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euri da euskara batuan erabili beharrekoa[1], garai eta euskalki guztietan erabilitakoa, nahiz eta ahozko erabileran antzeko aldaerak ere erabili (adibidez, ebi erdialdekoan). Beste eguraldi hitzekin bezala, ari du hartzen du[2], eta ez ari da: euria ari du. Beste esamolde batzuk ere erabili ohi dira, hala nola euria dihardu, euria da. Euria ari izan eta euria izan, aspektua puntukaria denean soilik erabiltzen dira (euria ari du mendian, euria da mendian); euria egin, berriz, aspektua ez puntukaria denean (iaz euri asko egin zuen).

Euri pertsona-izena ere bada, epizenoa[3].

Eraketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Konbezkio-euriak.
Euri orografikoak.

Euria hainbat hodei motatan sor daiteke, normalean ninbostratuetan eta kumuloninboetan, baita zelula konbektiboen sistema antolatuetan ere. Euri ugariaren iraunkortasunak hodei-geruzak (behekoenen igoera-mugimendu baten bidez) etengabe berritzea eskatzen du euria egiteko baldintza egokietan kokatzeko. Horrela bakarrik azal daiteke zenbait estazio meteorologikok, hala nola Baguiokoak (Luzon uhartean, Filipinak), 2.239 mm-ko euria jaso izana ondoz ondoko lau egunetan. Altxatzen den aire-bolumen oro luzatu egiten da, eta, ondorioz, hoztu. Aire-masen igoera, hainbat arrazoiri lotuta egon daiteke, eta euri-mota desberdinak eragin dezakete[4].

  • Konbekzio-euriak. Lurrazalarekin kontaktuan dauden beheko geruzak berotzean, airea arinagoa egiten da; zabaldu egiten da; gutxiago pisatzen du, eta igo egiten da. Igotzean, hoztu, kondentsatu eta prezipitazioa gertatzen da. Latitude beroetako eta eremu epeleko udako ekaitzetako euri-jasak dira[5].
  • Euri orografikoak. Aire hezeko masa batek erliebe menditsu batekin talka egiten duenean eta talka egitean haizera begira dagoen mendi-mazelatik igotzen denean gertatzen dira (haizealdea). Haizearen kontrako hegalean (haizebea), ez dago prezipitaziorik airea berotzen hasten delako eta lehorragoa egiten delako[6].
  • Aurrez aurreko euriteak edo zikloi-euriteak. Latitude epeletan gertatzen dira ezaugarri termiko desberdinak dituzten bi aire-masa kontaktuan sartzean, hala nola fronte polarrak eragindakoak –aire-masa polarren (hotzak) eta tropikalen (beroak) arteko ukipen-eremua–, zeinak depresioekin batera agertzen eta eguraldi ezegonkor eta euritsuaren eragileak diren[7].
Sakontzeko, irakurri: «Fronte (meteorologia)»

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euria da prezipitazio mota ohikoena, hainbeste non bi hitzak (euria eta prezipitazioa) askotan sinonimo gisa ere erabiltzen diren. 1-2 mm arteko diametroa duten tanta isurkariek osatzen dute; gehienera, 7 mm izaten dute.

Prezipitazio mota hori oso uniformea da; tantatxoak oso ugariak, eta elkarrengandik hurbil izaten dira, eta hezetasun erlatiboa behar dute hodeiaren azpian, zeren, bestela, tantak lurrera iritsi baino lehen lurruntzen baitira.

Uraren prezipitazioa elurrarekin batera gertatzen baldin bada, elurbustia deritzana sortzen da. Lur azalaren azpikoz goratze termikoa dagoenean izaten da, eta tenperatura 0 °C edo hortik beherakoa denean; egoera horretan, goiko geruza epelagoetan eratu diren euri tanta batzuk erori, eta, geruza hotzago batetik igarotzean, izoztu egiten dira, eta izotz pikorrak sortzen dituzte.

Tantak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Tanta»
Euri tanten itxura tamainaren arabera:
A) Euri-tantak ez dira malko-itxurakoak, gehiengoak uste bezala.
B) Euri-tanta txikiak ia esferikoak dira.
C) Euri-tanta handiagoak azpialdean zapal bihurtzen dira, airearen erresistentziaren ondorioz.
D) Euri-tanta handiek aire erresistentzia handia dute, eta ezegonkor bihurtzen hasten dira.
E) Euri-tanta oso handiak euri tanta txikiagoetan banatzen dira aire erresistentziaren ondorioz.

Tantek ez dute malko itxurarik (biribilak behetik eta zorrotzak goitik), pentsatu ohi den gisa. Tanta txikiak ia esferikoak dira, eta handienak, berriz, zapalak. Bere tamaina 0,5 eta 6,35 mm artekoa da. Tanta handiak tanta txikien koaleszentziak sortuak izaten dira tropiko arteko eremuko hodeietan, eta elurra urtzeak eratzen ditu, berriz latitude ertainetako eta garaietako hodeietan, elurra geruza epelenetatik igarotzen denean, hain zuzen.

Erorketa abiadura 8 eta 32 km/h artekoa da, bere intentsitate eta bolumenaren arabera.

Sorrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hodeiaren barnean dabiltzan haize lasterrek ura eta izotza nahasten dituzte. Nahasketa horren ondorioz, hodeiak egonkortasuna galtzen du, eta, ondoren, ur lurrunezko molekulak sortzen dira.

Molekula horiek, kristalen gainean kondentsatu ondoren, oso laster hazten dira; aldi berean, airea lehortzen dute, eta ur tantak lurruntzera behartzen. Neurri aldaketak eraginda, prezipitazioa erortzen hasten da; horrekin batera, erortzen hasitako tantek beste ur tantak, superhoztuak, edota izotzezko kristalak jotzen dituzte, eta, bat eginda, are gehiago hazten dira. Airean eusten zituen indarra gaindituta, tantak, orain, lurreraino hel daitezke.

Hortaz, prezipitazioaren azken emaitzan zerikusia izango dute, hodei barneko eragileez gainera, hodeiaren azpialdearen eta lurraren artean dagoen aire geruzaren hezetasunak eta tenperaturak; alde batetik, egitura termikoak finkatuko du lurrera iritsiko den prezipitazioa gotorra edo isurkaria izango den, eta, bestalde, geruza horren hezetasunak baldintzatuko du prezipitazioaren zatikiak, behera egiterakoan, zenbatez lurrinduko diren, eta, hortaz, baita prezipitazioaren azken tamaina ere.

Eragileak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fronte jarduera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Fronte (meteorologia)»

Prezipitazio estratiformea (intentsitate nahiko antzekoa duen prezipitazio-ezkutu zabala) eta prezipitazio dinamikoa (distantzia laburretan intentsitate-aldaketa handiak dituen prezipitazio konbektiboa) sistema sinoptikoetan airearen igoera motelaren ondorioz gertatzen dira (cm/s-koa), hala nola fronte hotzetan eta hurbil eta gainazaleko fronte beroen eta poloen norabidean. Antzeko igoera ikusten da zikloi tropikalen inguruan begi-hormaren kanpoaldean, eta latitude ertaineko zikloien inguruko koma-buru duten prezipitazio-ereduetan[8].

Fronte okluitu batean eguraldi mota ugari aurki daitezke, eta ekaitz elektrikoak gerta daitezke, baina, normalean, haien igarotzea aire-masaren lehortzearekin lotuta dago. Fronte okluituak, normalean, presio baxuko eremu helduen inguruan sortzen dira[9]. Euria beste prezipitazio motetatik bereizten duena, hala nola izotz-pikortua eta elurra, da alturan dagoen aire-geruza lodi baten presentzia, uraren urtze-puntuaren gainetik dagoena, zeinak izoztutako prezipitazioa lurrera iritsi aurretik urtzen duen. Gainazaletik gertu dagoen geruza sakon bat badago izozte-puntuaren azpitik, izozte-euria (izozte-azpiko inguruneetan, gainazalekin kontaktuan izozten den euria) sortuko da[10].Txingorra gero eta gutxiago gertatzen da atmosferako izozte-maila lurzoruaren mailatik 3.400 m (11.000 oin) gainditzen duenean[11].

Konbekzioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Diagram showing that as moist air becomes heated more than its surroundings, it moves upward, resulting in brief rain showers.
Konbekziozko prezipitazioa
Diagram showing how moist air over the ocean rises and flows over the land, causing cooling and rain as it hits mountain ridges.
Prezipitazio orografikoa

Konbekziozko euriak, edo prezipitazio zaparradak, hodei konbektiboetatik sortzen dira (adibidez, kumuloninboak edo cumulus congestusak). Intentsitatez azkar aldatzen den zaparrada gisa erortzen da. Konbekziozko prezipitazioa eremu jakin batean erortzen da, denbora nahiko laburrean, hodei konbektiboek hedadura horizontal mugatua baitute. Badirudi tropikoetako prezipitazio gehienak konbektiboak direla; hala ere, prezipitazio estratiformeak ere gertatzen direla iradoki da[8][12]. Txingor-aleak eta txingorrak konbekzioa adierazten dute[13]. Latitude ertainetan, konbekziozko prezipitazioa aldizkakoa izaten da, eta, askotan, muga baroklinikoekin lotuta egoten da, hala nola fronte hotzekin, ekaitz-lerroekin eta fronte beroekin[14].

Efektu orografikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Prezipitazio orografikoak mendien haizealdeko hegalean gertatzen dira, eta mendi-gandorrean zehar hezetasun handiko fluxu baten goranzko aire-mugimenduak eragiten ditu, hozte adiabatika eta kondentsazioa eraginez. Haize nahiko konstanteen menpe (adibidez, alisio-haizeak) dauden munduko mendiguneetan, klima hezeagoa izaten da mendiaren haizealdeko hegalean haizebeko hegalean baino. Hezetasuna igoera orografikoaren bidez kentzen da, aire lehorragoa (ikus haize katabatikoa) utziz haizebeko hegalean, jaisten dena, eta, eskuarki, berotu egiten da, non euri-itzal bat ikus daitekeen haizebean[15].

Hawaiin, Kauai uhartean dagoen Waiʻaleʻale mendia muturreko prezipitazioengatik da ezaguna, munduko prezipitazio gehien duten lekuen artean baitago, 9.500 mm-rekin (373 hazbete)[16]. Kona ekaitz izenez ezagututako sistemek estatuari eragiten diote urriaren eta apirilaren artean euri jasa handiak eginez[17]. Tokiko klima asko aldatzen da uhartetik uhartera, haien topografia dela eta, zeina haizealdeko (Koʻolau) eta haizebeko (Kona) eskualdeetan banatzen baita mendi altuagoekiko kokapenaren arabera. Haizealdeko eremuak ekialdetik ipar-ekialderako alisio-haizeei begira daude, eta prezipitazio askoz gehiago jasotzen dute; haizebeko eremuak lehorragoak eta eguzkitsuagoak dira, euri gutxiago eta hodei gutxiagorekin[18].

Hego Amerikan, Andeetako mendikateak kontinente horretara iristen den Ozeano Bareko hezetasuna blokeatzen du, eta horrek basamortu-klima sortzen du Argentinako mendebaldean, haizebeko aldean, hain justu[19]. Sierra Nevada mendikateak efektu bera sortzen du Ipar Amerikan, Arro Handia eta Mojave basamortuak sortuz[20][21].

Tropikoetan

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Chart showing an Australian city with as much as 450 mm of rain in the winter months and less than 50 mm in the summer.
Prezipitazioen banaketa Cairns, Australia-n, hilabeteka, toki horretako urtaro hezearen iraupena erakutsiz
Ikus, gainera: «Montzoi» eta «Zikloi tropikal»
Sakontzeko, irakurri: «Urtaro euritsu»

Urtaro hezea edo euritsua da eskualde bateko urteko batez besteko prezipitazio gehiena egiten duen urteko garaia, hilabete bat edo gehiago hartzen dituena[22]. Urtaro berde terminoa, batzuetan, eufemismo gisa ere erabiltzen dute turismo agintariek[23]. Urtaro hezeak dituzten eremuak sakabanatuta daude tropiko eta subtropiko zatietan[24]. Sabana klimak eta montzoi erregimenak dituzten eremuek uda hezeak eta negu lehorrak dituzte. Oihan tropikalek, teknikoki, ez dute urtaro lehorrik edo hezerik, haien prezipitazioak urtean zehar berdin banatzen baitira[25]. Euri-sasoi nabarmenak dituzten eremu batzuek prezipitazioetan eten bat izaten dute denboraldi erdian, tropikoen arteko konbergentzia eremua edo montzoi-hondoa beren kokapenetik polorantz mugitzen direnean urtaro epelaren erdialdean[26]. Urtaro hezea urtaro epelean edo udan gertatzen denean, euria, batez ere, arratsalde amaieran eta gaueko ordu hasieran egiten du. Urtaro hezea airearen kalitatea[27]] eta ur gezaren kalitatea hobetzen diren garaia da[28][29].

Zikloi tropikalak, euri-jasa oso handiak sortzen dituztenak, ehunka kilometroko diametroa duten aire-masa handiz osatuta daude, erdigunean presio baxua eta erdigunerantz jotzen duten haizeak (erlojuaren orratzen noranzkoan –hego hemisferioa) edo kontrako noranzkoan (ipar hemisferioa)– dituztenak[30]. Zikloiek bizitza eta ondasun pertsonaletan kalte handiak eragin ditzaketen arren, faktore garrantzitsuak izan daitezke eragiten dieten lekuetako prezipitazio-erregimenetan, bada, beharrezkoak diren prezipitazioa ekar baitezakete bestela lehorrak diren eskualdeetara[31]. zikloi tropikal bat igarotzean, beren bidean dauden eremuek urtebeteko prezipitazioa jaso dezakete[32].

Gizakien eragina

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
World map of temperature distribution shows the northern hemisphere was warmer than the southern hemisphere during the periods compared.
Gainazaleko airearen tenperaturaren aldaketa azken 50 urteetan[33]

Autoen ihes-gasek eta gizakien beste kutsadura-iturri batzuek sortutako partikula finek hodeien kondentsazio-nukleoak sortzen dituzte hodeiak sortuz eta euria egiteko probabilitatea handituz. Astean zehar bidaiariek eta merkataritza-trafikoak kutsadura pilatzen dutenez, euria egiteko probabilitatea handitu egiten da: larunbatean iristen da gailurrera, astegunetako bost eguneko kutsadura pilatu ondoren. Kostaldetik gertu dauden eremu jendetsuetan, hala nola Estatu Batuetako ekialdeko kostaldean, efektua nabarmena izan daiteke: larunbatetan astelehenetan baino % 22 handiagoa da euria egiteko probabilitatea.[34]. Hiriko bero-uharte efektuak hiriak 0,6 eta 5,6 °C (33,1 eta 42,1 °F artean) artean berotzen ditu inguruko auzo eta landa-eremuen gainetik. Bero gehigarri horrek goranzko mugimendu handiagoa eragiten du, eta horrek euri-jasa eta ekaitz-jarduera gehiago eragin dezake. Hirien haizebeko prezipitazio-tasak % 48 eta % 116 artean handitzen dira. Berotze horren ondorioz, neurri batean, hileko prezipitazioa % 28 handiagoa da hirietako haizebeko hegalean 32 eta 64 km (20 eta 40 mi) arteko ditantziara dauden lekuetan, haizealdera daudenekin alderatuta[35]. Hiri batzuek % 51eko prezipitazio-igoera jasaten dute guztira[36].

Tenperatura igotzeak lurrunketa areagotzeko joera du, eta horrek prezipitazio gehiago ekar dezake. Prezipitazioa, oro har, 30° N-tik iparraldera dagoen lurretan, handitu egin zen 1900etik 2005era, baina, tropikoetan, jaitsi egin da 1970eko hamarkadaz geroztik. Mundu mailan, ez da prezipitazioetan joera orokor esanguratsurik egon azken mendean, nahiz eta joerak asko aldatu diren eskualdearen eta denboraren arabera. Ipar eta Hego Amerikako ekialdeko eremuak, Europako iparraldea eta Asiako iparralde eta erdialdea hezeagoak bihurtu dira. Sahela, Mediterraneoa, hegoaldeko Afrikako eta hegoaldeko Asiako eremu batzuk lehorragoak bihurtu dira. Prezipitazio handien kopurua handitu egin da azken mendean eremu askotan, baita, 1970eko hamarkadaz geroztik, lehorteen prebalentzia ere, batez ere tropikoetan eta subtropikoetan. Prezipitazioetan eta lurrunketan ozeanoetan izandako aldaketak iradokitzen dute latitude ertain eta altuko uren gazitasuna gutxitu egin dela (prezipitazio gehiago esan nahi duena) eta latitude baxuagoetan gazitasuna gehite egin dela (prezipitazio gutxiago eta/edo lurruntze gehiago dakarrena). Ameriketako Estatu Batuen lurralde kontinentaletan, urteko prezipitazio osoa, batez beste, % 6,1 handitu zen 1900etik, eta hazkunde handienak ekialdeko ipar-erdialdeko klima-eskualdean (mende bakoitzeko % 11,6) eta hegoaldean (% 11,1) izan ziren. Hawaii izan zen jaitsiera erakutsi zuen eskualde bakarra (-% 9,25)[37].

Ameriketako Estatu Batuetako 65 urteko prezipitazio-erregistroen analisiak erakusten du ondoz ondoko 48 estatuetan euri-jasa handiak handitu direla 1950etik. Igoera handienak ipar-ekialdean eta mendebal-erdialdean izan dira, azken hamarkadan % 31 eta % 16 euri-jasa gehiago izan baitira 1950eko hamarkadarekin alderatuta. Rhode Island da igoera handiena izan duen estatua, % 104. McAllen, Texas, da igoera handiena izan duen hiria, % 700. Analisian, euri-jasa handiatzat hartzen dira 1950-2014 urteetan zehar prezipitazio totalak euri eta elur egun guztien ehuneko bata gainditu zuen egunak[38][39].

Eguraldian eragiteko saiakera arrakastatsuenak hodeiak ereitea dira, eta horien artean daude mendietan neguan prezipitazioak handitzeko eta txingorra kentzeko erabiltzen diren teknikak[40].

Euri motak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euriak uholdeak sortzen ditu, batzuetan, gizakien bizilekuetan. Argazkian Getxo. 2008ko Bizkaiko uholdea.

Euskaraz hainbat hitz eta esamolde dago euri mota desberdinak izendatzeko:

  • Euri jasa: euri kopuru handia[41]. Baita ere erauntsia, euri-isola, -truixua.
  • Zaparrada: euri-jasa bortitza da[42], denbora laburrean gertatzen dena.
  • Zirimiria (xirimiria), langarra edo euri-lanbroa: tanta guztiz xeheetan erortzen den euri etengabea[1]. Beste hainbat izen ere hartzen du eskualdearen arabera, hala nola euri-landar, eurixka, euri-zirin, -langar, -lardats, -memel' -zarama, -zirtzil.
  • Euri-garoa: zirimiria baino are meheagoa.
  • Eelurbusti: elurra eta euria artekoa.
  • Eeuri izoztua: izotzezko prezipitazioa.
  • Eulbera: lehorteen osteko euri onuragarria, euri gozoa, beharrezkoa, larreak eta landak gogotik bustitzen dituena.

Lohi-euria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Lohi-euri»

Euriarekin batera, zenbaitetan, fenomeno berezi bat gertatzen da, oso ondorio deigarriak izaten dituena, adibidez, haize laster gogorrek lehendik gorantz eramandako gauzakiak erortzea; lohi-euria da sarrien gertatzen dena, kolore marroixka edo gorrixka duena, hori da, alegia, tradizio zaharretan aipatzen den odol-euria. Eguratsean suspentsioan dauden lurrezko edo hautsezko zatiki finak ekartzen dituen euriari esaten zaio lohizkoa. Hala, Afrika iparraldetik datorrela, Mediterraneoa gurutzatzen duen aireak, itsaso horretako ura epela denez, ur lurrun asko hartzen du, eta joera handia izaten du konbekziozko egonkortasun ezaren aldera; horrez gainera, basamortuko hautsa ere eramaten du batzuetan, eta, azkenean, lohizko euri gisa erortzen da hauts hori.[43] Prezipitazioa elurrezkoa baldin bada, hautsarekin nahasturik lurreratzen da, eta elur koloreztatuak edo zikinak eratzen ditu, mendialdeetan gehiago ikusten direnak.

Virga

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Virga»

Zenbait baldintzatan, euria hodeietatik erortzean, lurra ukitu baino lehen, lurrundu edo sublimatzen da. Euri mota horri virga deritzo, eta maizago ikusten da klima bero eta lehorretan.

Euri azidoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Euri azido»

Euri azidoa, zenbait azidok (azido sulfurikoak edota azido nitrikoak bereziki) kutsatutako edozein prezipitazio azidori (euri, elur, elur busti) deritzo, kutsadurak eragindakoa. Euri azidoak kalteak eragiten ditu mundu osoko hainbat aintzira, ibai eta ur-lasterretan, arrainak eta gainerako izaki biziak hiltzen baititu. Orobat kaltetzen ditu eraikinak, zubiak edota monumentuak. Euri azidoko kontzentrazio handiek basoak eta lurra ere honda dezakete. Aireko ur lurrunak zenbait konposatu kimikorekin erreakzionatzen duenean sortzen da euri azidoa. Konposatu horiek (besteak beste, sufre dioxidoa eta nitrogeno oxidoak), ikatza, gasolina nahiz petrolioa erretzean sortzen dira, gehienbat. Automobil, lantegi eta zentral elektrikoek erregai horiek erabiltzen dituzte energia lortzeko. Euri azidoak jota daude: Ipar Ameriketako ekialdeko eremu handiak, Eskandinavia eta Europako erdialdea eta Asiako parte batzuk. 1950eko hamarralditik aurrera, arazoa larriagotu egin da landaldeetan; izan ere, tximinia altuagoen erabilera dela-eta, haizeak gai kutsagarriak beren sorburuetatik urrutiago garraiatzen ditu. Zientzialariek eta ingeniariek euriaren azidotasuna gutxiagotzeko bitartekoak prestatu dituzte. Esaterako, badira zenbait tresna erregaien edo industria igorpenen sulfuro edo nitrogeno konposatuak, eguratsera iritsi baino lehen, ezabatzen dituztenak. Aintzira eta ibaiei karea eransten bazaie, eta orobat haiek drainatzen dituzten eremuei, aldi batez neutralizatu egiten da azidotasuna. Neutralizazio horrek, ordea, bestelako ondorio kaltegarriak eragin ditzake. 1990. urtean, Estatu Batuetako legebiltzarrak 1970. urteko Aire Garbiaren Akta zuzendu zuen, Estatu Batuetan eta Kanadan euri azidoa gutxiagotzeko helburuz. Zuzenketen arabera, igorpenen baldintzak zorroztu ziren, errekuntza garbiagoa duten erregaiak erabiltzen hasi ziren, eta zentral elektrikoei sufre dioxidoko igorpenak murritz zitzaten eskatu zitzaien.

Basoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euria ezinbestekoa da basoek bizirik irauteko.

Euria eta basoak elkar lotuta daude, bai eta orokorrean landareekin ere. Gauzak horrela, modu naturalean zerutik etorritako urak ahalbidetzen du landare eta zuhaitzak bizitzea eta Lurraren oreka mantenduz, oxigenoaren zikloari dagokionez. Halaber, kontuan hartu behar da lurralde nagusiki hezeetan klima mota horren jatorrizko zuhaitzen garrantzia, euriaren zikloak ahalbidetzen dutenak. Horren adibide argia oihan tropikaletan topatzen dugu. Baina nabarmena da baita baso epel hezeetan ere, Euskal Herriko jatorrizkoak esate baterako. Aurkakoa gertatzen da klima lehorretako zuhaitzak klima hezetako lurraldeetan neurri esanguratsuetan landatuz gero.

Aitzitik, basogabetzeak eta deforestazioak eragin kaltegarriak ditu euri prezipitazioak gutxituz eta laino edo lanbroa sortzea murriztuz, naturaren zikloetan ondorio negatiboak ekarriz. Eta hau hala da ez bakarrik animalia eta landareen bizitzetan, baizik eta gizakion osasunean ere. Bestela, deforestazioa sortzeko arrazoien artean euri azidoa dago, beste batzuen artean.

Konparaketa beste fenomeno meteorologikoekin

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Meteoroa Ikusgaitasuna Hezetasuna Aerosola
Euria < 3 km %100 Ura edo izotza
Zirimiria < 1 km %100 Ura edo izotza
Lainoa < 1 km %90-100 Ura edo izotza
Lainobera 1 - 2 km %80-90 Ura edo izotza
Bisutsa < 2 km < %80 Partikula solidoak
Gandua > 2 km < %80 Partikula solidoak

Euri-uren kudeaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Euri-uren kudeaketa»

Esaerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esaera ugari dago euria adierazgarri duena, esaterako, hauek[44]:

  • "Euri eta iguzki, azeriaren ezteiak".
  • "Euri eta iduzkia, karakolen besta".
  • "Euri garoak igerri barik busti".
  • "Euri tantakadeak alferra joten dau lelengo".
  • "Euri lantxe apirillean, antxoa bitsa molla gañean".
  • "Euri urte, arto urte".
  • "Euri zehea, iparra laster".
  • "Danen gustora beinere euririk ez".
  • "Euria egiteko hobe da bi haizeren burruka, ez santu guztiai erreguka".
  • "Euriaren ondoren, eguzkiya".
  • "Euririk gabeko aldi luzea, bi aldiz luzeago egiten da".
  • "Eurixe, aberastasunik onena".

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c Euri Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 21-01-31)
  2. ↑ Euskara Batuaren Eskuliburua (kontsulta: 2021-1-29)
  3. ↑ Euri Euskaltzaindiaren pertsona-izenen zerrendan, onomastika batzordea (kontsulta: 2021-1-31)
  4. ↑ (Gaztelaniaz) «Fuentes de libros - Wikipedia, la enciclopedia libre» es.wikipedia.org (kontsulta data: 2023-02-17).
  5. ↑ (Ingelesez) Houze, Robert A.. (1997-10-01). «Stratiform Precipitation in Regions of Convection: A Meteorological Paradox?» Bulletin of the American Meteorological Society 78 (10): 2179–2196.  doi:10.1175/1520-0477(1997)078<2179:SPIROC>2.0.CO;2. ISSN 0003-0007. (kontsulta data: 2023-02-17).
  6. ↑ «8(e) Cloud Formation Processes» web.archive.org 2008-12-20 (kontsulta data: 2023-02-17).
  7. ↑ «Lluvia ciclónica – Glosario» www.riego.org (kontsulta data: 2023-02-17).
  8. ↑ a b B. Geerts. (2002). Convective and stratiform rainfall in the tropics. University of Wyoming jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2007-12-19) (kontsulta data: 2007-11-27).
  9. ↑ David Roth. (2006). Unified Surface Analysis Manual. Hydrometeorological Prediction Center jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2006-09-29) (kontsulta data: 2006-10-22).
  10. ↑ MetEd. (2003-03-14). Precipitation Type Forecasts in the Southeastern and Mid-Atlantic states. University Corporation for Atmospheric Research jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-09-30) (kontsulta data: 2010-01-30).
  11. ↑ Meso-Analyst Severe Weather Guide. National Oceanic and Atmospheric Administration jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2011-12-12) (kontsulta data: 2013-12-22).
  12. ↑ Robert Houze. (1997ko urria). «Stratiform Precipitation in Regions of Convection: A Meteorological Paradox?» Bulletin of the American Meteorological Society 78 (10): 2179–2196.  doi:10.1175/1520-0477(1997)078<2179:SPIROC>2.0.CO;2. ISSN 1520-0477. Bibcode: 1997BAMS...78.2179H..
  13. ↑ Glossary of Meteorology. (2009). Graupel. American Meteorological Society jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-03-08) (kontsulta data: 2009-01-02).
  14. ↑ Toby N. Carlson. (1991). Mid-latitude Weather Systems. Routledge, 216 or. ISBN 978-0-04-551115-0..
  15. ↑ (Ingelesez) «NWS JetStream - North American Air Masses» www.srh.weather.gov (kontsulta data: 2025-07-15).
  16. ↑ «Mt Waialeale 1047, Hawaii (516565)» WRCC (NOAA) 2008-08-01 (kontsulta data: 2018-08-30).
  17. ↑ Steven Businger and Thomas Birchard Jr. A Bow Echo and Severe Weather Associated with a Kona Low in Hawaii. Artxibatua 2007-06-17 hemen: Wayback Machine Retrieved on 2007-05-22.
  18. ↑ Western Regional Climate Center. (2002). Climate of Hawaii. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-03-14) (kontsulta data: 2008-03-19).
  19. ↑ Paul E. Lydolph. (1985). The Climate of the Earth. Rowman & Littlefield, 333 or. ISBN 978-0-86598-119-5..
  20. ↑ Txantiloi:Erreferentia
  21. ↑ Adam Ganson. (2003). Geology of Death Valley. Indiana University jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-12-14) (kontsulta data: 2009-02-07).
  22. ↑ Glossary of Meteorology. (2009). Rainy season. American Meteorological Society jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-02-05) (kontsulta data: 2008-12-27).
  23. ↑ Costa Rica Guide. (2005). When to Travel to Costa Rica. ToucanGuides jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-12-07) (kontsulta data: 2008-12-27).
  24. ↑ Michael Pidwirny. (2008). CHAPTER 9: Introduction to the Biosphere. PhysicalGeography.net jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-01-01) (kontsulta data: 2008-12-27).
  25. ↑ Elisabeth M. Benders-Hyde. (2003). World Climates. Blue Planet Biomes jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-12-07) (kontsulta data: 2008-12-27).
  26. ↑ J. S. Oguntoyinbo & F. O. Akintola (1983). "Rainstorm characteristics affecting water availability for agriculture" (PDF). IAHS Publication Number 140. Archived from the original (PDF) on 5 February 2009. Retrieved 27 December 2008.
  27. ↑ Mei Zheng. (2000). The sources and characteristics of atmospheric particulates during the wet and dry seasons in Hong Kong. University of Rhode Island, 1–378 or. Txantiloi:ProQuest Bibcode: 2000PhDT........13Z. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-02-07) (kontsulta data: 2008-12-27).
  28. ↑ S. I. Efe; F. E. Ogban; M. J. Horsfall; E. E. Akporhonor. (2005). «Seasonal Variations of Physico-chemical Characteristics in Water Resources Quality in Western Niger Delta Region, Nigeria» Journal of Applied Scientific Environmental Management 9 (1): 191–195. ISSN 1119-8362. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-02-05) (kontsulta data: 2008-12-27).
  29. ↑ C. D. Haynes; M. G. Ridpath; M. A. J. Williams. (1991). Monsoonal Australia. Taylor & Francis, 90 or. ISBN 978-90-6191-638-3..
  30. ↑ Chris Landsea. (2007). Subject: D3) Why do tropical cyclones' winds rotate counter-clockwise (clockwise) in the Northern (Southern) Hemisphere?. National Hurricane Center jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-01-06) (kontsulta data: 2009-01-02).
  31. ↑ Climate Prediction Center. (2005). 2005 Tropical Eastern North Pacific Hurricane Outlook. National Oceanic and Atmospheric Administration jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-06-14) (kontsulta data: 2006-05-02).
  32. ↑ Jack Williams. (2005-05-17). «Background: California's tropical storms» USA Today jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-02-26) (kontsulta data: 2009-02-07).
  33. ↑ «GISS Surface Temperature Analysis (v4)» NASA (kontsulta data: 2024-01-12).
  34. ↑ R. S. Cerveny; R. C. Balling. (1998-08-06). «Weekly cycles of air pollutants, precipitation and tropical cyclones in the coastal NW Atlantic region» Nature 394 (6693): 561–563.  doi:10.1038/29043. Bibcode: 1998Natur.394..561C..
  35. ↑ Dale Fuchs. (2005-06-28). «Spain goes hi-tech to beat drought» The Guardian (London) jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2007-11-04) (kontsulta data: 2007-08-02).
  36. ↑ Goddard Space Flight Center. (2002-06-18). NASA Satellite Confirms Urban Heat Islands Increase Rainfall Around Cities. National Aeronautics and Space Administration jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2008-06-12) (kontsulta data: 2009-07-17).
  37. ↑ Climate Change Division. (2008-12-07). Precipitation and Storm Changes. United States Environmental Protection Agency jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2009-07-18) (kontsulta data: 2009-07-17).
  38. ↑ Central, Climate. «Heaviest Downpours Rise across the U.S» Scientific American jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-05-28) (kontsulta data: 2015-05-28).
  39. ↑ «Across U.S., Heaviest Downpours On The Rise | Climate Central» www.climatecentral.org jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2015-05-28) (kontsulta data: 2015-05-28).
  40. ↑ American Meteorological Society. (1998-10-02). Planned and Inadvertent Weather Modification. jatorrizkotik artxibatua (artxibatze data: 2010-06-12) (kontsulta data: 2010-01-31).
  41. ↑ jasa Euskaltzaindiaren hiztegian
  42. ↑ Zaparrada Euskaltzaindiaren hiztegian (kontsulta: 2021-1-31)
  43. ↑ Avila, Anna; Queralt-Mitjans, Ignasi; Alarcón, Marta. (1997). «Mineralogical composition of African dust delivered by red rains over northeastern Spain» Journal of Geophysical Research 102: 21977–21996.  doi:10.1029/97JD00485. Bibcode: 1997JGR...10221977A..
  44. ↑ * "Atsotitzak", Gotzon Garate. Bilbao Bizkaia Kutxaren Fundazioa. 1998.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Euri&oldid=10354756"(e)tik eskuratuta