Edukira joan

Evelyn M. Witkin

Wikipedia, Entziklopedia askea
Evelyn M. Witkin

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakEvelyn Maisel
JaiotzaNew York, 1921eko martxoaren 9a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaPlainsboro Township (en) Itzuli, 2023ko uztailaren 8a (102 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Herman Witkin (en) Itzuli
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaColumbia Unibertsitatea 1947) Doktoretza
New Yorkeko Unibertsitatea 1941)
New York Estatuko Unibertsitatea
Hizkuntzakingelesa
Jarduerak
Jarduerakgenetista eta unibertsitateko irakaslea
Enplegatzailea(k)Carnegie Institution for Science (en) Itzuli
Cold Spring Harbor Laboratory (en) Itzuli  (1944 -  1955)
SUNY Downstate Health Sciences University (en) Itzuli  (1955 -  1971)
Rutgers Unibertsitatea  (1971 -
Jasotako sariak
InfluentziakBarbara McClintock eta Theodosius Dobzhansky (en) Itzuli
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia

Evelyn M. Witkin, sortzez Maisel (New York, Ameriketako Estatu Batuak, 1921eko martxoaren 9a - 2023ko uztailaren 8a) Cold Spring Harbor Laborategiko (1944–1955), SUNY Downstate Medical Center -eko (1955–1971) eta Rutgers Unibertsitateko (1971–1991) bakterio-genetista estatubatuarra izan zen. Zientzialaria, irakaslea eta aholkulari gisa berritzaile eta inspiraziozkotzat jo zuten Witkin.

Bakterioetan DNAren kalteei eta DNAren konponketari buruz egindako lana funtsezkoa da organismo bizidunetan horrelako prozesuak ulertzeko. Bere lanak zuzeneko eragina du zahartzearen efektuetan eta minbizia bezalako giza gaixotasunen diagnostiko eta tratamenduan.[1][1]Witkinek Zientziaren Domina Nazionala jaso zuen 2002an, DNAren mutagenesian eta DNAren konponketan egindako lan aitzindariagatik.[2] [3]2015ean, Witkinek Albert Lasker Saria jaso zuen Oinarrizko Ikerketa Medikoagatik "DNAren kalteei buruzko erantzunari buruzko aurkikuntzengatik, organismo bizi guztien genomak babesten dituen funtsezko mekanismoa".[4]

Ibilbidea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Witkin Queens-en hazi zen, New York-en. Manhattan-go institutura joateko ohitura hartu zuen, Washington Irving High School-en, garai hartan nesken eskola zena, eta han bere zientziarekiko interesa jarraitzeko bultzatu egin zuten.[5]Witkinek lizentziatura lortu zuen New York-eko Unibertsitatean 1941ean, biologian gailenduz. Bertan jarraitzeko asmoa zuen graduondoko lanetarako, baina eskolaren politikaren aurkako protestak antolatzen lagundu ondoren, hau da, atleta beltzei Hegoaldeko ikastetxeetan jokatzen ez uztearen aurka, bertan behera utzi zuten hiru hilabetez, eta graduondoko postu baterako eskaintza bat kendu zioten.[4][6][7]

Gradua jaso ondoren, Witkin-ek Columbiako Unibertsitatean egin zuen eskaera, eta han jaso zuen masterra 1943an.[8]Bere doktorego lanaTheodosius Dobzhansky-rekin egin zuen eta honek Cold Spring Harbor Laborategia (CSHL) gomendatu zion. Witkin-ek 1944ko uda CSHLn igaro zuen, eta bakterioekin lan egiteko genetika-teknikak ikasi zituen, ikerketa-eremu berria.[6]Bere egonaldian, UV erradiazioarekiko erresistentea zen E. coliren mutante bat isolatu zuen; hau izan zen UV erradiazioarekiko erresistentzia ematen zuten mutazioak isolatu ziren lehen aldia.[9]1945ean itzuli zen CSHLra, eta han geratu zen doktoregoko ikerketa osatzeko. Bere titulua 1947an lortu zuen.[6]

Doktoretza amaitu ondoren, Washington-go Carnegie Instituteko langilea izan zen, 1955. urtera arte CSHLn lan egiten jarraitzeko. Vannevar Bush-ek, Carnegie Instituteko presidenteak, bere seme-alabak jaio ondoren lanaldi partzialean jardutea moldatu zuen, garai hartan oso ohikoa ez zen akordioa. Witkin-ek bere lanordu ofizialak laborategian ematen zituen, eta etxean planifikazioa, datuen analisia eta idazketa egiten zituen. 1949an, Leo Szilard eta Bernard Davis-ek deitu zuten Mikrobio-Genetika Buletina antolatzeko eta editatzeko. Witkinek 1950etik 1964ra editatu zuen argitalpena.[6]

1955etik 1971ra, Witkin-ek New York-eko Estatu Unibertsitateko Downstate Medical Center-en lan egin zuen, Brooklyn-en.[10]1971n Witkin Zientzia Biologikoetako irakasle izendatu zuten Douglass College-n, Rutgers Unibertsitatean.[5][11]Barbara McClintock Genetika Katedradun izendatu zuen 1979an[12], 1983an Rutgerseko Waksman Institutera Laborategiko Zuzendari gisa joan aurretik.[13][14] Postu horretan egon zen 1991n erretiroa hartu zuen arte, Rutgerseko irakasle emeritu bihurtu zen arte.[15]

Ikerketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

DNA herentziazko material gisa behin betiko identifikatu aurretik, Witkin genetikaren arazo zentralak aztertzen hasi zen, geneen bikoizketa eta aldaketa genetikoak hedatzeko mekanismoak barne. Witkin-ek bere ikerketari ekin zionean, UV bezalako agenteek erresistentzia garatzeaz arduratzen ziren mutazioak zuzenean eragiten zituztela suposatu zen. Witkin-ek eta beste batzuek jakin zuten bakterioak DNAren kalteei aktiboki erantzuten ziela, modu askotara. Babes-jarduera horien bidez, bakterioek beraiek moldatzen zituzten DNAren kalteei emandako erantzunetan gertatzen ziren aldaketa genetikoak.[16][1]

Cold Spring Harbor-en ikasle izan zen lehen udan, Witkin-ek bakterioekin lan egin zuen, geneak zituela eta birusei aurre egiteko gai zela identifikatu baitzuten duela gutxi. Argi ultramorea (UV) erabiliz E. coli mutazioaren biziraupen-kurbarik argitaratu ez zenez, Witkin-ek hasieran dosi nahiko altuak aukeratu zituen. Bere kolonia gehienak hil ziren, baina lauk plaka batean biziraun zuten. Andui nagusiarekin alderatuz gero, bakterio horiek UV erradiazioarekiko tolerantzia askoz handiagoa erakutsi zuten.[17]Era berean, andui basatiekin alderatuta anduiaren portaeran desberdintasunak zeudela adierazi zuen: andui erresistenteek ez zuten atzerapenik erakusten zelula-zatiketaren aurretik eta harizpi luzangen eta hariztien garapenean, biak UVrekiko sentikorrak diren anduietan ikusten ziren.[18][7]Witkin izan zen UV erradiazioarekiko erresistentzia ematen zuen mutazio bat isolatu zuen lehen ikertzailea.[8]

Downstate-n zegoela, Witkin-ek UV mutagenesia E. colin alderantzikatu zitekeela aurkitu zuen, "konponketa iluna" deitu zuen fenomenoa.[7][18][19]Bera izan zen lehena mutazio maiztasunaren (MFD Mutation Frequency Decline) deklinazio prozesuak deskribatzen. UV irradiazioaren ondorioz proteinen sintesia behin-behinean inhibitzen zenean, kalteek eragindako mutazio ezabatzaileak gutxitzen zirela ikusi zuen.[19]Witkinek ondorioztatu zuen MFDa erreplikazioaren aurreko konponketa entzimatiko azkarraren ondorioz gertatzen dela proteinen sintesia inhibitzen edo atzeratzen den kasuetan. Mutagenikoak izan daitezkeen UV fotoproduktuen kasuan (lesioak), erreplikatzeko akats bat hilgarria da bakterioarentzat. Beste DNA polimerasa bat kalte eremu baten aurretik kopiatzeko gai bada, bakterioak bizirik irauten du, baina DNAren sintesian eta konponketan akatsak gertatzeko aukera handiagoarekin.[20]

Bere 1967ko lanean, Witkin-ek proposatu zuen UV esposizioak zelulen zatiketa blokeatzen zuela DNAren erreplikazio-entzima bat inhibituz, erreplikazio-prozesuan mutazioak sartuko zituena aktibo utziz gero.[7][21] Eszisioa konpontzeko prozesurik ez zuten mutanteak oso sentikorrak ziren erradiazioaren efektuekiko, eta erradiazioarekiko esposiziotik bizirik atera zirenek erradiazioak eragindako mutazio asko zituzten.[20]Geroago zehaztu zen eszisio konponketa mota hau bakterioetan MFD geneak sortzen duen transkripzio-konpokazio faktore (TRCF:transcription-repair coupling factor) baten bidez mediatzen dela.[22][19] Ikerketa honetan eta beste batzuetan, Witkin-ek bakterioen populazioekin egindako behaketa eta esperimentu zainduan oinarritutako prozesuak ondorioztatu zituen, teknologia berriak garatu eta urte batzuk geroago soilik zuzenean behatu eta berretsi zirenak.[20][7][18]

1970ean, Miroslav Radmanek, Bruselako Unibertsitate Librean graduatu berriak, memorandum bat banatu zion Witkin-i, non "SOS erreplikarako" eredu bat proposatzen zuen.[7]Teorizatu zuen DNAren bat-bateko kalte handiak induzi zezakeela induzi daitekeen tentsio-erantzun bat, genetikoki kontrolatua eta proteina berrien sintesia dakarrena.[23]Witkin-ek kontrol mekanismo komun baterako ebidentziak bilatu zituen, bakterioetan UV mutagenesiarekin egindako lanean behatu zituen erantzun zelularren aniztasuna azpian jarri eta azaltzeko. UVk kaltetutako DNAk gene ugari aktibatzen dituen seinale erregulatzaile bat sortzen duela proposatu zuen. Bere aurkikuntzek kontrol-mekanismo baten ideia babestu zuten, lexA, normalean SOS erantzun geneak erreprimitzen dituena, eta recA, DNAren kalteei erantzuteko lexA errepresioa ezabatzen duena.[9]DNAren babeserako eta konponketarako proteinen upregulazio horrek erreplikazio-doitasunaren eta berehalako biziraupenaren arteko konpentsazio bat adierazten du.[23][23][20]

Doktoretza amaitu zuenetik Witkin-ek egindako ikerketa DNAren mutagenesian oinarritu zen, mutagenesi lanak DNAren konponketan lan egitera eraman zuen. Lan horren bidez SOS erantzuna artikulatu zuen.[24][21][25]Geroago, mutagenizatutako E. coliren fenotipoak karakterizatuz, berak eta Radmanek bakterioetan UV erradiazioarekiko SOS erantzuna zehaztu zuten.[24][26]Witkin-ek SOS erantzunaren mekanismoan lanean jarraitu zuen erretiroa hartu zuen arte.[8]DNAren kalteari SOSek emandako erantzuna aurkikuntza seminal bat izan zen, argitu zen lehen estres erantzun koordinatua izan zelako.

Ohoreak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Evelyn M. Witkin 2002ko Zientziarako Domina Nazionala jasotzen, George W. Bush presidentearen eskutik

Witkin Amerikatako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionaleko kide hautatu zuten 1977an. Garai hartan Akademiarako hautatutako emakume bakarrenetakoa zen. American Academy of Arts and Sciences (1978), American Association for the Advancement of Science (1980) eta American Academy of Microbiology (1980) elkarteetako kidea ere izan zen.[27] 2000ko Thomas Hunt Morgan Domina eman zioten, eta Estatu Batuetako gobernuak aitortu egin ditu zientziari egindako ekarpenak, 2002an Zientziaren Domina Nazionala eman baitzioten:[28]

DNAren mutagenesiaren genetikari eta DNAren konponketari buruzko ikerketa zorrotz eta aitzindariengatik, eboluzioa eta minbiziaren garapena bezalako askotariko prozesuei buruz dugun ulermena areagotu baitute.

2015ean The Wiley Prize in Biomedical Sciences[29] saria jaso zuen etaThe Forward 50 sarietako [50 aurreragotuak] bat bezala izendatu zuten.[30] 2015ean ere,

Witkin-ek Lasker Award for Basic Medical Research saria [Oinarrizko ikerketa medikuagatik] irabazi zuen Stephen J.Elledge-rekin[31] batera, "DNAren kalteen erantzunari buruzko aurkikuntzengatik - organismo bizi guztien genomak babesten dituen funtsezko mekanismoa".[3]

2021ean, Rutgers Unibertsitateak eta Waksman Mikrobiologia Institutuak "Symposium Celebrating 100th Birthday and Research Accomplishments of Dr. Evelyn M. Witkin" [Evelyn M. Witkin doktorearen100. urtebetetzea eta ikerketa-lorpenak synposiuma] ospatu zuten, bere izena duen ikerketa-laborategi berri baten sinposio publikoa eta dedikazio-zeremonia.[32] Kenneth Irvine Waksman Institutuko behin-behineko zuzendariak esan zuenez, «laborategiari Witkin doktorearen izena ematen ari dira, zientzialari bikaina zelako. Baina, zalantzarik gabe, garrantzitsua da nabarmentzea emakume zientzialari aitzindaria izan zela, zientzia gizonek menderatzen zuten garaian lan egin baitzuen".[5]

Bizitza pertsonala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Evelyn Witkin Herman Witkin psikologoarekin ezkonduta zegoen; haien seme-alabak hauek ziren: Joseph Witkin, larrialdietako medikua eta Sha Na Na -ren kide sortzailea, eta Andy Witkin (h. 2010), informatikaria. Lauren amona ere izan zen. 2021ean 100 urte bete zituen.[33]

Witkin konplikazioengatik hil zen Plainsboro Township-en (New Jersey), 2023ko uztailaren 8an, 102 urte zituela, izandako erorketa baten ondorioz.[34]

Hautatutako argitalpenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c (Ingelesez) «Rutgers Professor Emerita Recognized for Contribution to Field of DNA Repair» www.rutgers.edu (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  2. ↑ Gitschier, J.. (2012). «It Was Heaven: An Interview with Evelyn Witkin» PLOS Genetics 8 (10): e1003009.  doi:10.1371/journal.pgen.1003009. OCLC .3469448 PMID 23071456..
  3. ↑ a b (Ingelesez) Admin, Lasker. «Discoveries concerning the DNA-damage response» Lasker Foundation (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  4. ↑ a b (Ingelesez) Admin, Lasker. (2020-04-06). «Evelyn Witkin: Pursuing the Mysteries of DNA Damage» Lasker Foundation (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  5. ↑ a b c (Ingelesez) «Rutgers Celebrates World-Renowned Geneticist Evelyn Witkin as She Turns 100» www.rutgers.edu (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  6. ↑ a b c d (Ingelesez) Witkin, Evelyn M.. (2002-10-01). «Chances and Choices: Cold Spring Harbor 1944–1955» Annual Review of Microbiology 56 (Volume 56, 2002): 1–15.  doi:10.1146/annurev.micro.56.012302.161130. ISSN 0066-4227. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  7. ↑ a b c d e f (Ingelesez) «Evelyn M. Witkin | American Geneticist & Nobel Laureate | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  8. ↑ a b c (Ingelesez) Gross, CA. (2001). «The 2000 Thomas Hunt Morgan Medal. Evelyn M. Witkin» Genetics (AEB: PMC PubMed Central) 157: 459–461..
  9. ↑ a b (Ingelesez) Volkert, Michael R.. (2023-09-26). «Remembering Evelyn M. Witkin (1921-2023) and the SOS Response» Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 120 (39): e2314904120.  doi:10.1073/PNAS.2314904120. PMID 37722041. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  10. ↑ «Former SUNY Downstate Health Sciences University Faculty Member Receives Lasker Award» www.downstate.edu (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  11. ↑ Smith, Harrison. (15 July 2023). «Evelyn Witkin, who studied how cells repair DNA, dies at 102» Washington Post.
  12. ↑ «Symposium Celebrating 100th Birthday and Research Accomplishments of Dr. Evelyn M. Witkin | Waksman Institute of Microbiology» Waksman Institute of Microbiology.
  13. ↑ «In Memoriam: Evelyn M. Witken, 1921-2023» Women In Academia Report 26 July 2023.
  14. ↑ Risen, Clay. (13 July 2023). «Evelyn M. Witkin, Who Discovered How DNA Repairs Itself, Dies at 102» The New York Times.
  15. ↑ (Ingelesez) «Celebrating Dr. Evelyn M. Witkin's 100th Birthday and Research Accomplishments» research.rutgers.edu April 13, 2021.
  16. ↑ (Ingelesez) Jackson, Sarah. (2015-10-01). «Evelyn Witkin and Stephen Elledge share the 2015 Lasker Basic Medical Award» The Journal of Clinical Investigation 125 (10): 3727–3731.  doi:10.1172/JCI84318. ISSN 0021-9738. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  17. ↑ (Ingelesez) Jackson, Sarah. (1 October 2015). «Evelyn Witkin and Stephen Elledge share the 2015 Lasker Basic Medical Award» The Journal of Clinical Investigation 125 (10): 3727–3731.  doi:10.1172/JCI84318. ISSN 0021-9738. OCLC .4607116 PMID 26345423..
  18. ↑ a b c (Ingelesez) Haber, James E.. (2015-09-10). «Deciphering the DNA Damage Response» Cell 162 (6): 1183–1185.  doi:10.1016/j.cell.2015.08.034. ISSN 0092-8674. PMID 26359974. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  19. ↑ a b c (Ingelesez) Deaconescu, Alexandra M.; Suhanovsky, Margaret M.. (2016-12-27). «From Mfd to TRCF and Back Again—A Perspective on Bacterial Transcription‐coupled Nucleotide Excision Repair» Photochemistry and Photobiology 93 (1): 268–279.  doi:10.1111/php.12661. ISSN 0031-8655. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  20. ↑ a b c d «Former SUNY Downstate Health Sciences University Faculty Member Receives Lasker Award» www.downstate.edu (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  21. ↑ a b (Ingelesez) Witkin, E M. (1967 May). «The radiation sensitivity of Escherichia coli B: a hypothesis relating filament formation and prophage induction» Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 57 (5)  doi:10.1073/pna. (Noiz kontsultatua: 2025-02-25).
  22. ↑ Deaconescu, Alexandra M.; Chambers, Anna L.; Smith, Abigail J.; Nickels, Bryce E.; Hochschild, Ann; Savery, Nigel J.; Darst, Seth A.. (10 February 2006). «Structural basis for bacterial transcription-coupled DNA repair» Cell 124 (3): 507–520.  doi:10.1016/j.cell.2005.11.045. ISSN 0092-8674. PMID 16469698..
  23. ↑ a b c Fitzgerald, Devon M.; Rosenberg, Susan M.. (1 September 2021). «Biology before the SOS Response-DNA Damage Mechanisms at Chromosome Fragile Sites» Cells 10 (9): 2275.  doi:10.3390/cells10092275. ISSN 2073-4409. OCLC .8465572 PMID 34571923..
  24. ↑ a b (Ingelesez) Fitzgerald, Devon M.. (2021). «Biology before the SOS Response—DNA Damage Mechanisms at Chromosome Fragile Sites» Cells (AEB: PMC PubMed Central) 2275.
  25. ↑ (Ingelesez) Witkin, Evelyn M.. (December 1969). «Ultraviolet-induced mutation and DNA repair» Annual Review of Genetics 3 (1): 525–552.  doi:10.1146/annurev.ge.03.120169.002521. ISSN 0066-4197..
  26. ↑ Witkin, E. M.. (1976). «Ultraviolet mutagenesis and inducible DNA repair in Escherichia coli» Bacteriological Reviews 40 (4): 869–907.  doi:10.1128/MMBR.40.4.869-907.1976. OCLC .413988 PMID 795416..
  27. ↑ Book of Members, 1780–2010: Chapter B. American Academy of Arts and Sciences.
  28. ↑ Bridges, B.; Walker, G. C.. (2004). «Presidential Honor for Evelyn Witkin» DNA Repair 3 (5): 453–454.  doi:10.1016/j.dnarep.2004.01.013. PMID 15084307..
  29. ↑ Eisner, Jane. (2015-11-07). Forward 50 2015. Forward.com.
  30. ↑ «Wiley: The 14th Annual Wiley Prize in Biomedical Sciences Awarded for DNA Damage Response» www.wiley.com.
  31. ↑ (Ingelesez) Volkert, Michael R.. (2023-09-26). «Remembering Evelyn M. Witkin (1921-2023) and the SOS Response» Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 120 (39): e2314904120.  doi:10.1073/PNAS.2314904120. OCLC .10523473 PMID 37722041..
  32. ↑ (Ingelesez) «Symposium Celebrating 100th Birthday and Research Accomplishments of Dr. Evelyn M. Witkin» www.rutgers.edu.
  33. ↑ Symposium Celebrating 100th Birthday and Research Accomplishments of Dr. Evelyn M. Witkin. www.rutgers.edu.
  34. ↑ Risen, Clay. (13 July 2023). «Evelyn M. Witkin, Who Discovered How DNA Repairs Itself, Dies at 102» The New York Times.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Evelyn_M._Witkin&oldid=10127199"(e)tik eskuratuta