Eztabaida:Morisko

Demodrafia

XVI Menderako moriskoen pisu|peso demografikoa kokatzen da milioi bat pertsonarengan, kontzentratu hegoa erdianetako eta península.3-eko ekialdean Los moriskoak banatzen ziren lau taldetan, desberdin haien artean eta barneko aukera|aldaera zabalarek

Granadako erreinua

Penintsulako azken erreinu islamiarra izaterakoan, eskualde honetan gertakizun morisko, gehiengodun eta oso bakanki aculturadoko handiena kontzentratu zen XVI mendeko hirurogeita hamar urteetara arte: arabiera hitz egiten zuten eskuarki, islama ondo ezagutzen zuten eta berezkoak zitzaizkien ezaugarri kultural gehienak mantentzen zituzten: soinekoa, musika, gastronomia, ospakizunak, etab. Matxinada Alpujarras-etako (1568-1571tako) 80.000 morisko granadar deportatu ziren batez ere Andaluziara eta Extremadurara, eta Gaztelako hegoko zona batzuetarako neurri txikiagoan (Mantxara batez ere).

Valentziako erreinua

Bigarren gertakizunik handiena kontzentratzen zen zona honetan, populazioaren heren bat inguru zenean. Morisko valentziarrak basailuak, inposatutako ordaintzen zituzten gotorlekuen ondorioz, ere ziren jaunek babestuta kultura barik zeuden. Arabiar hizkuntzaren erabilera arrunta zen, elebitasun lekuan, valentziarrarekin, eta fede musulmanaren praktika nabarmena zen, Elizarako komunitate honen kide izate teorikoa gorabehera. Morisko valentziarrek izan zuten Koranen ezaguerako eta Sunnako bere gradu altuagatiko gainerako moriskoen arteko ospea, eta arrazoi honengatik alfaquíes valentziarrek bidaiatu ohi zuten eta Espainiako beste leku batzuetako moriskoen maisu gisa aritzea ekin zioten. Morisko valentziarrak izan ziren batez ere, bere itsasbazterreko egoeragatik eta bere arabiar hizkuntzaren ezagueragatik, turkiarrekin eta berberisco-ekin noizbehinkako erlazioak ezarri zituztenak.

Aragoiko erreinua

Aragoin moriskoak ziren inguruan erreinuaren erabateko populazioaren % 20, eta batez ere finkatzen ziren Ebroren eta bere adarren ertzean. Aitzitik valentziarrek eta granadarrek arabiar ez zutela hitz egiten, baina bere nobleziaren basailuen lekuan gozatzen zuten bere fede musulmana era ez neurririk gabe klandestinoan praktikatu ahal izateko pribilegioaz ere.

Castillako Koroa

Aragoin moriskoak ziren inguruan erreinuaren erabateko populazioaren % 20, eta batez ere finkatzen ziren Ebroren eta bere adarren ertzean. Aitzitik valentziarrek eta granadarrek arabiar ez zutela hitz egiten, baina bere nobleziaren basailuen lekuan gozatzen zuten bere fede musulmana era ez neurririk gabe klandestinoan praktikatu ahal izateko pribilegioaz ere. Erbesteratutako morisko granadarren helduerak iraultza ekarri zuen Gaztelan, eta mantentzerakoan ukigabea mairu (jantzitako hizkuntza, zeremonia, ohitura...) bezala identifika zezakeen hura guztia, eragin zuten orduan arte presentzia morisko zuhurra egin zedin oso ikusgaia, zein ondorioak morisko gaztelauentzat izan zuen, nabarmenki granadarrengandik urruntzeagatik egin zituzten hainbat saioak gorabehera. Morisko gaztelauen arteko ezkontzak eta kristau zaharrak, horrela, adibidez, haien eta morisko granadarren artean baino ohikoagoak ziren. Hornachos-eko populazio pacenseak salbuespena sortzen zuen, moriskoak ia bere biztanle guztiak (beste herri batzuetan gertatzen zen zerbait) zirenez gero ez zen islama soilik baizik, era irekian praktikatzen zuten eta ospe hezigabetako eta independentetakoa zuten. Arrazoi honengatik, Gaztelako moriskoen egozpenaren agindua kontatzen da hornacheros-etara era partikularrean, benetan lehen moriskoak botatako gaztelarrak izan ziren eta bere kohesioa eta erbesteko bere borrokarako grina mantendu zituztenetara, Rabateko errepublika kortsarioa eta, gaurko Marokoan, Salé sortuz.