Favignana (uhartea)
| Favignana (uhartea) | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Garaiera | 6 m |
| Mota | uharte |
| Azalera | 19,8 km² |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 37°55′31″N 12°19′44″E / 37.9253°N 12.3289°E |
| UTC ordua | UTC+01:00 eta UTC+02:00 |
| Honen parte da | Egadak |
| Kokapena | Mediterraneoa |
| Estatu burujabe |  Italia |
| Eskualdea |  Sizilia |
| Former province of Italy | Trapaniko probintzia |
| Ur-gorputza | Mediterraneoa |
| Leku geografikoa | Egadak |
Favignana (sizilieraz: Faugnana) Siziliako Egada uhartediko uharte bat da. Egadetako uharte nagusia, Siziliako mendebaldeko kostaldetik 7 kilometrora dago, Trapani eta Marsala artean, eta Favignana udalerriaren zati bat da.
Favignana izena, latinezko favonius (favonio) hitzetik dator, erromatarrek, mendebaldetik zetorren haize beroaren erorketa adierazteko erabiltzen zuten hitza. Herria, sarrera natural baten inguruan dago, non portua, bere ertzetan, eta Florio atunaren antzinako tranpen eraikinak dauden. Uharteko arkitektura tradizional mediterraneoa, igeltsu zuria eta leiho urdin edo berdeak ezaugarri dituena, azken urteotan hobetu egin da, superintendentziak kultura-ondarearen gisa babestuz.
Uhartea, nagusiki sastraka mediterraneoz estalia, zuhaixka tupidoz eta itsas pinuen basoz osatua, helmuga turistikoa da.
Geografia fisikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lurraldea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Favignana uharteak, gutxi gora-behera, 19 kilometro karratuko azalera du, eta, kostaldearen luzerak 33 Km ditu, aberatsa izanik kobazuloetan. Antzinaroan, Favignanaren izena, Egusa zen (Aegusa latinez), grezieraz Aigousa (Αἰγοῦσα), "Ahuntzak dituena", kontuan hartuz uhartean zegoen animalia hauen ugaritasuna. Aponiana[1], Katria, eta Gilia izenekin ezagutzen zen ere, Plinio, Polibio, Nepoziano eta Ravennate idazleek aipatzen zuten moduan.
Geografo arabiarrek Djazirat 'ar Rahib ("fraidearen uhartea" edo "ermitauaren uhartea") izenarekin ezagutu zuten, uharte honetan normandiar aroko gaztelu bat baitago, Santa Caterina gaztelua deitua, non Solon monje bat bizi izan zen. Salvatore Fiume margolariak itsasoko tximeleta deitu zion bere forma bereziagatik. Gaur egungo izena (lehen Favognana) Favoniotik dator, bere klima oso epela zehazten duen mendebaldeko haize bero bat.
Uhartea, iparraldetik hegoaldera, 314 metroko garaiera duen Santa Caterina mendiak izeneko mendilerro batek zeharkatzen du. Beste bi tontor Punta della Campana (296 metroko altuera) eta Punta Grossa (252 metroko altuera) dira.
Antzinaroan landaredian aberatsa bazen ere, gaur egun pobrea da baso-soiltzearen ondorioz.
Flora eta fauna[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Favignana 1991n ezarritako Egadak uharteen erreserba naturalaren zati bat da[2].
Uhartea nahiko idorra da eta ohiko maki mediterraneoa eta garriga ditu. Beraz, landaredia olibondo, legeltxor, algarrobo, euphorbia dendroide eta zumakez osatuta dago. Badira endemismo interesgarri batzuk, hala nola itsas aza (brassica macrocarpa), itsas fiorrantzioa (calendula maritima), Boccone hinojoa (seseli bocconi). Egadetako landarediari buruzko hirurogeiko hamarkadako ikerketa batek 570 espezieri buruzko informazioa ematen dio Favignanari[3]. Uhartearen ekialdean, hipogeo izeneko lorategi asko daude, zainduak eta orain erabiltzen ez diren toba harrobietan landuak. Siziliar apo esmeralda (Bufotes boulengeri siculus) populazioa duen uharte txikienetako bat da[4].
Harrobiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Uhartearen lurraldearen bi zatiek, helmuga ezberdina jasan zuten, sarrazenoek, herrialdeko lehen nukleoa Santa Caterina mendiaren ekialdeko hegaletatik gertu sortzea erabaki zutelako, eta bietan dagoen harriaren osaera mineralogiko ezberdinagatik; konposaketan dagoen alde horrek uhartetarren arreta ekialderantz mugitu du, harria ateratzeko jarduera luzeari bide emanez. Beraz, tobako harrobiak Pianako eremu osoan zehar sakabanatuta daude, mendeetan zehar uharteko paisaia artifizialaren ezaugarri nagusia bihurtuz.
Uhartean dagoen harria kalkarenita bat da, arroka sedimentarioa, batez ere hareaz eta maskor fosilez osatua, eta bi kategoriatan banatzen da: bata, kalitate txikiagokoa, horia, lurzoruaren goiko geruzan dagoena, eta bestea, kalitate handiagokoa, zuria, aurrekoaren azpian dagoena; Favignanako kalkarenita zuria, mendeetan zehar, oraindik etxeetako eraikuntza-material bikain gisa erabili da. Favignanakoa, Florioko jauregian, Palermoko Igiea jauregian, Messinan, 1908ko lurrikararen ondoren berreraikitako eraikinetan eta Tunisian. Harriaren ustiapena garapen handiena Pallavicinoren gobernuaren (XVII. mendea) eta Florioren gobernuaren (XX. mendearen hasiera) artean gertatu zen, non, harria mozteko teknika eta tresna erabilgarrien hobekuntzaren bidez, Favignanoko harginak merkataritzan aditu bihurtu baitziren. Favignanan harrobiak eraikitzeko erabilitako erauzketa-metodoak bi kategoriatan banatzen dira: aire zabalean (putzua) edo barnealdean (tunelak eta pilareak); indusketa-metodoaren zehaztapena lurraren baldintza orografikoaren mende zegoen soil-soilik. Aire zabaleko metodoaren ondorioz, harrobi bat eraiki zen azalera horizontal baten koadraturaren bidez, gutxi gorabehera 10x10m-ko luzerakoa, eta, ondoren, landaretza eta kapelutxoa kendu ziren, harriaren gainazaleko geruza, 1 eta 2 metro arteko lodiera zuena, harririk sakonenera iritsi arte. Beraz, harrobia geruzaz geruza eraiki zen, eta horri esker harginek harria goitik behera atera ahal izan zuten, lurraren sakonera jaitsiz, ongailuak lurrari lotuta utziz eskailera bat osatzeko, barrura sartzeko elementu bakarra.
Aitzitik, barruko metodoari esker, harrobirako sarbidea haitzulo naturaletan zehar zegoen, kostaldean zehar bakarrik kokatuta, edo tunel bat ireki zen putzu ireki bateko horma bertikal batean. Tunel bat eraikitzeak, euskarri bertikal bezala erabili ziren arroka-zati batzuk bere horretan uztea ekarri zuen.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Favignanako giza presentzia Goi Paleolitokoa da; antzinako giza kokalekuen aztarnak, nagusiki, Faraglione eta Pozzoko kobazuloetan daude, San Nicola inguruan. Antzinako greziarrek Aegusa izenarekin ezagutzen zuten (ahuntzen uhartea). Feniziarrak, Favignanan ezarri ziren K.a. VIII. mendetik aurrera K.a. 241. urtera arte. K.a. IV. mendean, erromatar armadak, Gaio Lutatio Katulok gidatua, kartagotar flota garaitu zuenean Lehen Gerra Punikoaren azken guduan, Egada uharteetako gudua deitua, honen ondoren, Sizilia, behin betiko Erromarekin batu zen. Erromatar Inperioaren kolapsoaren ondoren, uharteak, bandaloen, godoen eta, beranduago, sarrazenoen eskuetan erori ziren.
1081ean, normandiarrek, Roger I.a Siziliakoaren gobernupean, herri bat eta gotorleku boteretsuak eraiki zituzten: San Giacomo gotorlekua (antzinako presondegiaren barruan, herrian) eta Santa Caterina gotorlekua (mendi tontorrean). Siziliak jarraitu zuen XVI. mendera arte, baronia moduan, Karissima eta Riccio familiena izanez; XVII. mendearen erdialdean, uhartedi osoarekin batera, Genoako Pallavicini-Rusconi familiaren jabetza bihurtu zen, markes tituluarekin, eta, ondoren, 1874an, Florio familiarena, atun tranpak indartu zituena.
Borboi garaitik faxismora arte, uhartea, nagusiki, presondegi eta konfinamendu toki gisa erabili zen oposiziogile politikoentzat. Borboi garaian, Mazzinian Giovanni Nicotera, S. Caterinako putzuan kartzelatua izan zen, ondoren, Garibaldik askatu zuen Milakoak lehorreratu ondoren.
Bigarren Mundu Gerran zehar, uhartearen kostaldea, haren kokapen estrategikoagatik, kasamata eta gotorleku militar sare handi batekin hornitua izan zen, neurri handitan, gaur egun irauten dutenak.
Favignana, erromatar dominazioaren garaitik, maskor zuriko toba harrobia izan da (kalkarenita), eraikuntzan erabilia. Toba izenekoa ekonomia iturri garrantzitsua zen uharteko biztanleentzat. Meatze jarduera luzeak, bereziki uhartearen ekialdean dagoenak, hobi, amildegi eta kobazulo partikularrak ekarri ditu, gaur egun, herritar partikularrek bereziki, lorategi, lorategi eta etxe partikular eta iradokitzaile bihurtu dituztenak.
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Behin, atun arrantzan eta toba meatzaritzan oinarritu zen, gaur, berriz, turismoan. Beraz, hotel-ostatu bat garatu da, baita hotelak ez diren ostatuak hirian eta inguruetan, hala nola, herrixka turistikoak, hotelak, etxaldeak eta opor-etxeak.
Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
-
Santa Caterina mendia (m. 314) -
Hegalaburraren arrantza -
Favinagnako aire zableko harrobia -
Favignana, Cala Rossa -
Favignana, Cala Rossa -
Cala Graziosa -
Favignana airetik ikusita -
Agada uharteak satelitetik ikusita
.jpg)
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ ORTOLANI, Giuseppe Emanuele: Nuovo Dizionario Geografico, Statistico, e Biografjco della Sicilia Antica e Moderna colle nuove divisioni in Intendenze e Sottintendenze (PDF), Palermo, 1819.
- ↑ Decreto istitutivo dell'Area Marina Protetta, 27-12-1991 (PDF), 2020.07.5ean kontsultaturik.
- ↑ Egadi mare e vita. Gin Racheli, Mursia, Collana Biblioteca del mare 1979.
- ↑ Belfiore, Buckley, Lo Brutto, Lo Valvo et Arcoleo: Sapo esmeralda siziliarra - Bufo siculus, Siziliako biodibertsitatearen atlasean: ornodun lurtarrak, Palermo, Sizilia ARPA, 2008, ISBN 978-88-95813-02-8.
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- RACHELI, Gin: Egadi, mare e vita, Mursia, 1979.
- BERNABÒ, Barbara: I possessi dei Pallavicini nelle Isole Egadi, in "Quaderni Obertenghi", IV, 2014, 297-314 orr.
