Finlandizazio

Finlandiako bandera.

Finlandizazio terminoa (gaztelaniaz Finlandización; alemanez Finnlandisierung; ingelesez Finlandization; finlandieraz suomettuminen; suedieraz finlandisering) mendebaldeko komunikabideek sortu zuten gerra hotzean, Finlandiaren kanpo-neutraltasun politika deskribatzeko. Terminoak "Finlandiaren antza izatea" esan nahi du, eta Sobietar Batasunak Gerra Hotzean Finlandiaren politikan izan zuen eraginari egiten dio erreferentzia.

Komunikabide hauen eta termino hori hedatzen zuten nazioarteko politikako eremuen iritziz, herrialde nordiko horrek, altzairuzko oihalaren mendebaldean egon arren, Sobietar Batasuna haserretu zezaketen gaietan jarrera hartzea saihesten zuen, eta, horren ondorioz, praktikan, herrialdearen subiranotasun politikoa murriztu zen. Interpretazio horren arabera, Finlandia (eta neurri txikiagoan Austria), kasu askotan, sobietarren eragin-eremukoa zen, mendebaldeko demokrazia-sistemari eutsi arren eta indar sobietarrak bere lurretan eduki ez arren (altzairuzko oihalaren ekialdean zeuden herrialdeek zituzten moduan).

Termino hori gutxiesgarritzat hartu ohi da. Hitz hori erabiltzen lehenak Alemaniako politikariak izan ziren, Varsoviako Itunaren aldeko indarren desorekak Sobietar Batasunari Alemaniako Errepublika Federalaren gaineko tutoretza finlandiar estiloan egitea ahalbidetuko zion beldur zirenak. Kontzeptua NATOk  berreskuratu zuen, Estatu Batuek Alemanian presentzia militar handiagoa izatea eta Pershing misilak herrialde horretan hedatzea justifikatzeko. Normalean, Finlandiak Gerra Hotzaren garaian Sobietar Batasunarekin zituen politikei erreferentzia egiteko erabili ohi da, baina modu orokorragoan antzerako nazioarteko harremanak aipatzeko ere erabil daiteke, hala nola Danimarkak 1871 eta 1945 bitartean Alemaniarekiko izan zuen jarrera, edo Suitzako gobernuak Alemania naziarekiko izan zituen politikak Bigarren Mundu Gerra amaitu arte.

Jatorria, esanahia eta nazioarteko erabilera

“Finlandizazio” terminoa Karl Gruber Austriako Atzerri ministroak erabili zuen 1953an, bere herrialdea Ostpolitik alemanaren arriskuez ohartarazteko, eta estatu boteretsu batek herrialde auzotar ahulago baten autonomian ezarritako mugak adierazteko, Finlandiaren eta Sobietar Batasunaren arteko harreman politikoei erreferentzia eginez.

Herrialde bat neutral bihurtzen dela adierazten du, subiranotasun nazionala gordetzeko ez ezik, aldameneko potentziari aurre ez egiteko ere.

Alemanian, terminoa AEBetako politiketara hurbilagoko egokitzearen aldekoek erabili zuten, batez ere Franz Josef Straussek, baina hasieran eztabaida akademiaren baitan izan zen, eta Walter Hallstein eta Richard Löwenthal politologo alemaniarrek ezagutzera eman zuten, tropa estatubatuarrak Alemaniatik erretiratzeak lituzkeen ondorio beldurgarriak islatuz. NATOko herrialdeen eztabaidan erabili zen Willy Brandten Ekialdeko Alemaniarekin harremanak normalizatzeko saiakerei erantzuteko, eta Alemanian NATOren Bide Bikoitzeko Erabakiaren aurkako eszeptizismo hedatuari erantzunez. Geroago, Sobietar Batasuna erori ostean, Finlandian terminoa erabili izan da 1968 osteko erradikalizazioan eta Urho Kekkonen aroaren azken erdian.

Finlandian bertan, "finlandizazio" terminoaren erabilera oso iraingarritzat jo zen eta estatu txiki bat, subiranotasuna galdu gabe, kulturalki eta ideologikoki oso desberdina den superpotentzia batekin nola konprometitu daitekeen ulertzeko ezintasunaren adierazpen gisa. Finlandizazioaren helburua finlandiar gehienentzat errealismoa besterik ez zen.

Gaur egun, Taiwan eta Txinaren arteko harremanak deskribatzeko erabiltzen da, edo Libano eta Siriaren artekoak. Terminoa beste herrialde batzuetan ere erabili izan da, modu askoz ere orokorragoan, adibidez Errusia-Ukraina gerraren balizko emaitza gisa.

Aurrekari historikoak

Finlandiaren kanpo-politika, akordio honen aurretik, era askotarikoa izan zen: Errusia inperialarengandik independentzia, Alemania inperialaren babesarekin 1917an; Errusiako Gerra Zibilean parte hartzea (gerra-deklarazio ofizialik gabe), Entente hirukoitza aliantzarekin batera 1918-1920; 1918an Finlandiako Gerra Zibila gertatu zen; 1922an Poloniarekin berretsi ez zen aliantza bat; 1930eko hamarkadan eskandinaviar herrialde demokratiko eta neutralistekin elkartzea, Neguko Gerrarekin (1939) amaitu zena, zeina Sobietar Batasunaren garaipen pirrikoarekin amaitu baitzen; eta, azkenik, 1940an, Alemania nazira hurbilketa bat, Finlandiari Sobietar Batasun hedatzailearen aurka laguntzeko gai eta prest zegoen potentzia bakarra, 1941ean Finlandia Bigarren Mundu Gerrara itzultzera eraman zuena.

Wehrmachtek Stalingradoko batailan izandako porrotaren ondorioz, Finlandia XIX. mendeko tradizioetara itzuli zen, Finlandia errusiartu zen arte (1899-1905) oso arrakastatsutzat hartzen ziren tradizioak ziren. Finlandiako agintariak ohartu ziren ezinezkoa zela sobietarrei aurka egitea. Nazioarteko potentzia batek ere ezin zuen beharrezko laguntza eman. Alemania nazia, Finlandiaren laguntza nagusia Errusiaren aurka, gerra galtzen ari zen. Suedia ez zen behar bezain handia, eta bere agintariak ez ziren Errusiari aurre egiteaz fidatzen. Mendebaldeko potentziak Sobietar Batasunarekin aliatuta zeuden. Beraz, Finlandiak bere bizilagun nagusiari aurre egin behar izan zion bere kabuz, inolako potentzia handiren babesik gabe. XIX. mendean bezala, Finlandiak Errusia sobietarraren kanpo-politikari aurre ez egitea erabaki zuen, bere independentziari eusteko zuhurtziaz jokatu zuen.

Bigarren Mundu Gerran Finlandia ideologia totalitarioekin aurrez aurre jarri zen, mendebaldeko faxismoarekin eta ekialdeko estalinismoarekin. Aldi horretan, Mannerheim mariskalak, armadako komandante nagusiak, zuzentzen zuen herrialdea, ospe handia baitzuen. Honek derrigorrezko txandakako politikara bideratu zuen, helburu nagusiena herrialdearen independentzia zaintzea izanik.

Horrek 1940an, Neguko Gerraren ondoren, Alemania naziarekiko hurbilketa ekarri zuen, helburu zuen urtebete lehenago SESBera batu ziren herrialdeak berreskuratzea. Horrek azaltzen du Finlandiako erasoaldia 1941eko Jarraipenaren Gerran, Bizargorri Operazioa abian jarri ondoren.

Paasikivi doktrina

Paasikivi eta Kliment Voroshílov (1955)

Finlandian kanpo politika hori Paasikivi-Kekkonen doktrina izenez ezagutzen zen, gerraosteko bi presidenteren (Juho Paasikivi eta Urho Kekkonen) arabera bataiatua. Doktrina honen giltzarria, Paasikivi presidentearen hitzetan, "Herrialdearen egoera geopolitiko berezia" kontuan hartzea zen, SESBekin ia 700 kilometroko muga komuna baitzuen eta honek Finlandiako Golkoa kontrolatzen zuen gainera. Ikuspegi horren arabera, Finlandiak ez zuen Sobietar Batasuna haserretu behar, jarrera hori Finlandiarentzat "errealismo politikoa" (edo Realpolitik) besterik ez zelako. Finlandiak, XX. mendearen lehen erdian ekialdeko bizilagun boteretsuarekin hiru gerratan borrokatu ondoren, sobietarren okupazioa saihestu eta independentzia mantentzea lortu zuen.

Paasikivik nahiz Kekkonek uste zuten realpolitik finlandiarrak Sobietar Batasunarekin ahalik eta harreman onena mantentzea eskatzen zuela, gatazka armatu desorekatu bat ekiditeko, non Finlandiak (4 milioi biztanle ingururekin 1950. urte aldera) Sobietar Batasunaren menpe geratzeko arriskua izango zuen (SESBek 170 milioi biztanle baino gehiago zituen urte horietan).

Bigarren Mundu Gerraren ostean, Finlandiaren zailtasunak areagotu egin ziren. Sobietar Batasuna erregimen politiko eta ekonomiko komunista zuen munduko superpotentzia zen, Finlandiak 1917an independentzia lortu zuenetik praktikatzen zuen demokrazia parlamentarioaren guztiz kontrakoa. Helsinkiko gobernuaren erronka, orduan, Finlandiako subiranotasuna eta bere barne-erregimen politikoa kontserbatzea izango zen, bizilagun askoz indartsuago eta etsai potentziala zen herrialde baten aurrean.

Finlandiak 1948ko apirilean Adiskidetasun, Lankidetza eta Elkarrekiko Laguntza Akordioa sinatu zuen Sobietar Batasunarekin. Akordio horren arabera, Finlandia behartuta zegoen "Alemaniak edo aliatuek" Finlandiaren aurka edo Sobietar Batasunaren aurka Finlandiaren bidez egindako eraso armatuei aurre egitera, eta, beharrezkoa izanez gero, laguntza militar sobietarra eskatzera. Aldi berean, akordioak onartzen zuen Finlandiak potentzia handien arteko gatazkak alde batera uzteko nahia zuela, eta horrek Gerra Hotzean neutraltasun politika bat hartzea ahalbidetzen zion herrialdeari.

Horren ondorioz, Finlandiak ez zuen Marshall Planean parte hartu eta jarrera neutralak hartu zituen atzerriko ekimen sobietarren inguruan. NATOrekin eta, oro har, mendebaldeko potentzia militarrekin harreman oso hotzak izanik, Finlandiak uko egin ahal izan zion sobietarren presioari Varsoviako Itunean afiliatzeko.

Sobietar Batasunarekiko erlazioa

1948ko Fino-Sobietar Ituna

Urho Kekkonen eta Leonid Brežnev 1960an, Kekkonenek Sobietar Batasunera egindako estatu bisitan.

"Paasikivi-Kekkonen doktrina" 1948ko apirilaren 6an Finlandiaren eta Sobietar Batasunaren artean Moskun sinatu eta 1992ko urtarrilean indargabetu zen Fino-Sobietar Adiskidetasun, Lankidetza eta Elkarrekiko Laguntza Itunean jaso zen. Mendebaldeko munduko zenbait eremutan eginiko itun honen klausulen interpretazioak Finlandia Sobietar Batasuneko defentsa sistema militarrarekin lotuta egotea ekarri zuen. Era berean, Finlandia ez zen Marshall Planari atxikitzen eta harreman hotzak mantendu zituen NATOrekin.

Hala ere, defentsari dagokionez, Finlandiaren betebeharrak bere lurralde nazionalaren defentsara mugatzen ziren, nahiz eta, behar izanez gero eta "kontratugileen arteko kontsultaren" ondoren, Finlandiak Sobietar Batasunarekin lankidetza militarra onar zezakeen. Kontuan izan behar da, halaber, kontratu klausulek Finlandiaren independentzia aitortzen zutela, herrialde subirano gisa bere lurraldea atzerriko erasoetatik defendatzeko betebeharra zuela. Sobietar Batasunarekiko elkarrekiko laguntza erabiliko balitz, baldintza batzuk bete behar ziren, hau da, mehatxu konkretu bat egon behar zen eta ondoren kontratugileen arteko negoziazioak, hau da, bi herrialdeen arteko gerra laguntza ez litzateke izango automatikoa. Lehenengo artikuluan aipatzen zen, zehazki, Finlandiako lurraldearen edo Finlandian zehar lurralde sobietarraren aurka eraso egiteko arriskua, Mendebaldeko Alemaniak edo haren aliatuek exekutatua.

Laguntza klausula, ordea, ez zen inoiz praktikan jarri. Behin, 1961eko urrian, Sobietar Batasunak, itxuraz misilen krisiak eragindako nazioarteko egoera tentsoaz kezkatuta, Finlandiarekin kontsulta politikoak egitea proposatu zuen aliantza militar bat aktibatzeko, baina tentsioak baretu egin ziren Urho Kekkonen, Finlandiako presidentearen, eta Nikita Khrushcheven, sobietar presidentearen, arteko negoziazioetan. Kekkonenek aliantza militar aktibatzea "ez zela beharrezkoa" adierazi zuen gero.

Alderdi politiko-ekonomikoak.

1948ko Fino-Sobietar Ituna sinatu ondoren, Finlandia Sobietar Batasunaren eragin-eremuan zegoen, mendebaldeko beste herrialde batzuk baino modu esanguratsuagoan. Bereziki, 1948ko itunetik eratorritako finlandiar neutraltasuna. Austriaren posizioa, aldiz, 1955eko akordio batean oinarritzen zen. Akordio honen bidez SESBk Austriaren okupazioa arintzea eskaini zuen, betiere, baldin eta sobietar tropak erretiratu ondoren ere Austriak neutrala izaten jarraitzen bazuen. SESBk aldebiko merkataritza-hitzarmenak soilik Ekialdeko Europako herrialdeekin, Finlandiarekin eta Indiarekin sinatzen ditu.

Garai hartan, Finlandia zen Errusiaren mendebaldeko bigarren merkataritza-kide handiena, Mendebaldeko Alemaniaren atzetik.

SESBrentzat truke ekonomiko hauek koexistentzia baketsuaren printzipioa erakusteko interesa zuten. Horrela, SESBk herrialde kapitalisten eta sozialisten arteko elkarbizitza baketsua posible zela frogatu nahi zuen.

SESBko lagunen elkarrizketa

SESBk Finlandiako zenbait alderdi eta politikari "sobietarren kontrakotzat" etiketatu zituen, eta horietako inork ezin zuen lidergo posiziora igo, hauteskundeen emaitzak gorabehera. Findalizazioak eskuineko politikari askok sobietarren aldeko gisa kalifikatu eta horrela harreman pribilegiatuak izatea eragin zuen.

Bana-banako harremanetarako, SESBeko enbaxadak politikari garrantzitsu bakoitzarentzat sobietar harreman indibidual bat aukeratu zuen, Aarno Laitinen-ek bere Tamminiemen pesänjakajat liburuan "etxeko errusiarra" deritzona.

1917ko azaroaren 7an ospatzen zen Urriko Iraultza Sozialista Handiaren urteurrenean SESBko enbaxadara gonbidatua izatea ildo ofizialarekin bat egitearen erakustaldi publikoa izan zen eta gonbidapen hori lortzeko lehia gogorra izan zen. Enpresa handien kudeaketa mailan, Ekialdearekiko harreman onak ere baloratu ziren. Talde handietako presidente eta zuzendari nagusiei “Ekialdearekiko Merkataritza Zuzendaria” edo, zirkulu kritikoagoetan “Zuzendari Gorriak” deitzen zitzaien.

Horrela, SESBk Finlandiako barne-politikak Finlandia neutrala izatea bermatu zuen, 1948ko Fino-Sobietar Itunaren arabera. Alderdi politiko ezberdinetan sortu ziren talde “sobietofiloak”. Horren adibide dira Kokoomus alderdiko Remonttimiehet-ak, Zentroko Alderdiaren K-lerroa eta Finlandiako Alderdi Sozialdemokratako 1970eko hamarkadako ezkerraldeko gazte militanteak, Finlandiako Alderdi Komunistako Taistolaiset-ak eta Finlandiako suediar Alderdi Popularreko Janssonilaiset-ak.

Politika horren aurkako eta Mendebaldeko integrazio azkarraren aldeko taldeak zeuden, hala nola, Kokoomus-eko oikeistolaiset-ak, Finlandiako suediar Alderdi Popularrareko perustuslailiset-ak eta Alderdi Soziodemokratako tannerilaiset-ak.

Gizarte zibilaren mailan, erakunde sobietofilo gisa, Fino-Sobietar Batasunaren Elkartea sortu zen.

Finlandiako pertzepzioa eta autozentsura

1970eko apirilean, zigilu finlandiar bat eman zen Vladimir Leninen jaiotzaren mendeurrenaren eta urte horretan Tamperen ospatu zen Lenini buruzko sinposioaren omenez.

Finlandizazioari autozentsura politika hertsiki lotzen zaio. Testuinguru honetan, finlandiarrak eurak dira eztabaida publikoa kontrolatzen dutenak. Analisi guztiak gaitzesten dira (nahiz eta ez izan oso kritikoak), eta finlandiar-sobietar harremanetarako "kaltegarria" izan daitekeen edozein argitalpen baztertu behar da. 1944 eta 1946 artean, sobietarren okupaziopean, liburutegi publikoek 1.700 liburu baino gehiago erretiratu behar izan zituzten "antisobietarrak" izateagatik, eta liburu-dendek debekatutako liburuen zerrendak jasotzen dituzte. Kai Ekholmek bere lanean dio, gerra ondorengo sistema hau 1970eko eta 1980ko autozentsura-epe luzearen aitzindari izan zitekela. Zinema Kontrolerako Batzordeak antisobietikotzat jotzen ziren filmak ere kanporatu zituen.

Finlandiarrek mota askotako erreakzioak izan dituzte "Finlandization" terminoaren inguruan. Batzuek kritika zitaltzat hartu dute, nazio txiki batek bere subiranotasuna galdu gabe inguruko superbotere bat nola tratatu behar duen ulertzeko gaitasunik ez izatetik eratorria. Finlandiak, Finlandizazioan parte hartzearen arrazoia, nagusiki, Realpolitik izan zen: bizirauteko. Bestalde, Sobietar Batasunaren mehatxua Finlandiako barne-politikan ere erabili zen, finlandizazioan sakondu ahal izateko moduan (idänkortti izenekoa jokatuz, "Ekialdeko karta"). Finlandiak halako tratua egin zuen Joseph Stalinen gobernuarekin 1940ko hamarkadaren amaieran, eta bi aldeek errespetatu zuten 1991n Sobietar Batasuna erori zen arte.

Finlandiako elite politiko eta intelektualak terminoa beste herrialde batzuetako kanpo-politikako arazoez ari zela ulertzen zuen bitartean, eta batez ere hizlariaren herrialdeko barne-kontsumora bideratuta zegoela, finlandiar arrunt askok termino hori oso iraingarritzat jotzen zuten. Kari Suomalainen karikaturagile politiko finlandiarrak behin finlandizazioa honela azaldu zuen: "Mendebalderantz makurtzeko artea, Ekialdeari ipurdia erakutsi gabe".

Norberaren zentsura eta sobietarren gehiegizko egokitzapena

Hala ere, 1968ko erradikalizazioaren ondorengo eszena politikoaren ondorioz, sobietarren egokitzapena masa-hedabideen erredaktoreengana hedatu zen, autokontrol, autozentsura eta sobietarren aldeko jarrera indartsuak eraginez. Komunikabideetako eta politiketako elite gehienek jarrera aldatu zuten sobietarrek ustez ontzat ematen zituzten balioak berdintzeko.

1985ean Mikhail Gorbachev sobietar buruzagitzara igo ondoren, Finlandian masa-hedabideak hasi ziren pixkanaka Sobietar Batasuna gehiago kritikatzen. Sobietar Batasunak gobernu ez komunistak Ekialdeko Europan boterea hartzeko aukera eman zuenean, Gorbatxovek iradoki zuen Finlandia jarraitu beharreko adibidetzat har zezaketela.

Zentsurak ez zuen inoiz purga itxura hartu. Ez zen debekatu liburu antisobietikoen jabetza edo erabilera, baina bai material horien berrinprimaketa eta banaketa. Bereziki irratiaren eta telebistaren autozentsuraren esparruan, batzuetan zaila zen jakitea motibazioak politikoak ere ote ziren. Adibidez, grabazioen zerrenda beltzen sistema bat sartu zenean, Yleisradio irrati nazionaleko arduradun politikoek beste arrazoi batzuengatik desegokitzat jotzen zituzten abestiak zentsuratzeko ere erabili zuten, hala nola sexu-iradokizunak edo alkoholari buruzko erreferentziak zituzten batzuk.

Bibliografia

• AEBetako CIAren txosten publikoa. "Finlandization" in action: Helsinki's experience with Moscow.

• Alejandro Marx. Les relations entre la Finlande et la Russie : Finlandisation ou partenaires indépendants ? Dossier "La Russie et son ‘étranger proche’", revue regards sur l'Est
• Bruce Walker. Réévaluer le concept de Finlandisation.
• Jocelyn Parot (2007). La Finlande de l'après-guerre froide, conséquences d'une transition géopolitique (avec bibliographie très complète). Sciences po Doktorego Eskola.
• Jussi M. Hanhimäki-k Esko Salminenen liburuari egindako iritzia. The Silenced Media: The Propaganda War Between Russia and the West in Northern Europe.
• Nils Andren. Politique étrangère, 1977.
• Peter Botticelli. Finland's Relations with the Soviet Union, 1940–1986.

Kanpo estekak

• Datuak: Q823175