Edukira joan

Fosforitaren Gerra

Wikipedia, Entziklopedia askea
Fosforitaren Gerra
MotaIngurumen-mugimendua
environmental campaign (en) Itzuli
Indarraldi1980(e)ko hamarkada - 
HerrialdeaEstonia

Fosforitaren Gerra (estonieraz: Fosforiidisõda) Estoniako Sobietar Errepublika Sozialistan, 1980ko hamarkadaren amaieran, Virumaa eskualdean fosforita-meategi handiak irekitzearen aurkako ingurumen-kanpaina izan zen. Mugimenduak 1987an lortu zuen goraldia, eta arrakasta izan zuen, ez bakarrik berehalako helburuak lortzean, baita mugimendu nazionalista bultzatu eta indartzean ere, gerora, 1991n, Estoniaren independentzia berrezartzea ekarri baitzuen.[1][2] Herrialdean, tokiko gobernu sobietarra desegonkortzera eta desegitera eraman zuen katalizatzailetzat hartzen da.[3]

Kanpaina bi gai nagusitan zentratu zen: lehena, meategi berriek eskala handian eragingo zuten ingurumen-degradazioa; bigarrena, meategi berrietarako eskulanaren beharrak Sobietar Batasuneko beste leku batzuetako milaka langile eramango zituen migrazio-oldea eragingo zuen beldurra. Estoniarren iritziz, horrek izugarri okertuko zukeen jada ahula zen oreka demografikoa (Estoniako estoniarren proportzioa %97 ingurutik %61,5era jaitsi zen 1989an Bigarren Mundu Gerraren ondoren).[2][4]

Aurrekariak eta lehen mugimenduak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Fosforita-biltegiak iparraldeko Estonian

Fosforita-biltegiak Estonia iparraldeko hainbat lekutan daude. Rakvereko gordailua, nagusiki Lääne-Viruko konderrian dagoena, Europako handiena da. Fosforitaren erauzketa Estonian 1924an hasi zen Maardutik gertu. 1940an meategi handiago bat inauguratu zuten. Hau kalitate baxuko fosforoko ongarriak ekoizten zituen fabrika batekin batera, 1991ren amaierara arte funtzionatu zuen eta inguru horretan hainbat ingurumen-arazo sortu zituen.[5]

1970eko hamarkadaren hasieran, Moskuko Sobietar Batasuneko gobernu zentralak Lääne-Viruko konderriko fosforita-biltegiak ustiatzeko interesa agertu zuen.[6] Lehenengo proposamena Toolseko aztarnategia (Rakvere iparraldean) ustiatzea izan zen, baina 1980ko hamarkadaren hasieran plan horiek alde batera utzi zituzten eta Rakvereko aztarnategia ustiatzea mesedegarriagoa zela pentsatu baitzuten. Sobietar planak publiko egin ez zituzten arren, erabakiak hartzean inplikatutako zientzialari eta ekologista estoniarren artean oposizio handia egon zen. Estoniako Zientzien Akademian, Endel Lippmäa kasu, planaren berri zuten eta haren aurka zeuden.[3]

Ekitaldi garrantzitsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Fosforitaren gaia 1987ko otsailaren 25ean argitaratu zen, Fosforitaren Gerraren hasiera markatzeko erabili ohi den egunean.[3] Estoniako telebistak berria eman zuen.[2] Estoniako Alderdi Komunistak estoniarrek hartu behar zutela meatzaritzari buruzko erabakia publikoki adierazi zuen, baina bazirudien gobernu zentralak jada erabakia hartu zuela.[3]

Meatze berrien aurkako eskaerak sinatu eta protesta ugari izan ziren.[1] Arazoa 1987ko udaberrian iritsi zen gorenera.[7] Apirilean, Tartuko Unibertsitateko ikasleek, unibertsitateko areto nagusian egindako bilera batean, aho batez gaitzetsi zituzten Estoniako SESko liderren ekintzak. Maiatzaren Leheneko ohiko manifestazioetan, ikasleek fosforita meatzaritzaren aurkako leloak eraman zituzten eta oso ezagunak egin ziren kamiseta horiak jantzi zituzten "Fosforita, ez, eskerrik asko" testuarekin.[1]

Maiatzaren 8an Priit Pärn marrazkigilearen karikatura bat argitaratu zuen «Sirp ja Vasar» (euskaraz: «Igitaia eta mailua») egunkariak, "kaka soilik" (estonieraz: Sitta kah!) izenekoa. Karikaturak nekazari bat erakusten zuen pala batekin, bere soroan Estoniaren itxura zuen simaur zati bat jaurtiz. Karikatura hau oso eztabaidatua izan zen, eta ziurrenik Estonian inoiz argitaratu den karikaturarik ospetsuena da.[8][9] Protesta guztien ondorioz eta meategien aurkako herri oposizioaren aurrean, 1987ko irailaren 18an agintari sobietarrek meatzaritza ustiatzeko plana baztertu zuten.[6] Fosforitako Gerraren amaiera zehaztea zaila da, baina 1988an mugimendua neurri handi batean baretu egin zen.[10]

Sekuelak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Estoniako mugimendu independentistari dagokionez, kanpainaren ustekabeko ondorioak berehalako emaitzaren antzekoak izan ziren. Fosforitaren Gerrak estoniar herria aktibatu zuen,[7] jendeari ekintza kolektiboaren boterean fedea eman zion eta faktore garrantzitsua izan zen erregimenarekiko beldurra desagertzeko.[2] Oro har, gobernu sobietarra Estonian ezegonkortzera eraman zuen katalizatzaile gisa jardun zuen.[3]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c Subrenat, Jean-Jacques, ed. Estonia: identity and independence. New York: Rodopi ISBN 90-420-0890-3..
  2. ↑ a b c d Vogt, Henri. (2005). Between Utopia and disillusionment : a narrative of the political transformation in Eastern Europe. New York; Oxford: Berghahn Books, 333 or. ISBN 1-57181-895-2..
  3. ↑ a b c d e Miljan, Toivo. (2004). Historical dictionary of Estonia. Oxford: Scarecrow Press, 558 or. ISBN 9780810865716..
  4. ↑ (Estonieraz) Eesti rahvastik rahvaloenduste andmetel (Population of Estonia by population censuses). 2 Eesti Statistikaamet (Statistical Office of Estonia) ISBN 9985-826-44-2..
  5. ↑ Raukas, Anto; Teedumäe, Aada, eds. Geology and Mineral Resources of Estonia. Tallinn: Estonian Academy Publishers, 436 or. ISBN 9985-50-185-3..
  6. ↑ a b (Estonieraz) Laurisaar, Riho. (2007-05-26). «Fosforiidisõda päästis Kirde-Eesti looduse pöördumatust hävingust» Eesti Päevaleht.
  7. ↑ a b Raun, Toivo U.. (2001). Estonia and the Estonians. Stanford: Hoover Institution Press, Stanford University ISBN 0-8179-2852-9..
  8. ↑ (Estonieraz) Kolk, Tiina. (2007-04-27). «Priit Pärn - Botaanik kunstimaailmas» Äripäev.
  9. ↑ Lõhmus, Maarja. (2004). «An effect of meaning-breaker: Analysis of the cartoon 'Just shit'» Semiotica 150 (1): 257–282..
  10. ↑ (Estonieraz) Raudsep, Rein. (1997). «Kümme aastat fosforiidisõjast» Eesti Loodus (7).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Fosforitaren_Gerra&oldid=10260248"(e)tik eskuratuta