Ganimedes (satelitea)

Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau sateliteri buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Ganimedes».
Ganimedes 
Behaketa
Itxurazko magnitudea (V)4,61
Gorputz-gurasoaJupiter
AurkitzaileaGalileo Galilei eta Simon Marius (en) Itzuli
Aurkikuntza-data1610eko urtarrilaren 7a
Honen izena daramaGanimedes
Orbitaren ezaugarriak
Apoapsis1.071.600 km
Periapsis1.069.200 km
Ardatzerdi handia1.070.400 km
Eszentrikotasuna0,0013
Orbita-periodoa7,154 egun
Makurdura orbitala2,214 °
Ezaugarri fisikoak
Erradioa2.634,1 km
Azalera87.000.000 km²
Masa148,148 Yg
Dentsitatea1,936 g/cm³
Tenperatura70 K
110 K
152 K
Albedoa0,43

Ganimedes[1] Jupiterren satelite handiena da. Jupiterren 7. satelite urrunena da. Galileoren satelitetako bat da, Galileok aurkitu zuelako 1610. urtean. Eguzki-sistemako satelite handiena da.

Geologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ganimedesek 5.276 km-ko diametroa du, eta Eguzki-sisteman dagoen satelite handiena da. Merkurio bera baino handiagoa da, nahiz eta masaren erdia ere ez duen[2]. Bere lurrazala silikatoz eta izotzez osaturik dago, biak ere antzerako proportzioan[3]. Jupiterrek bere ilargiengan duen grabitateak beren nukleoak berotzen ditu, eta posible da bero horrek lurrazalaren eta mantuaren edo nukleoaren artean ozeano likido bat sortzea[4][5]. Zientzilariek kalkulatu dutenez ozeanoa 150 kilometroko sakoneran dago eta 100 kilometrotako lodiera du[5].

Ganimedesen azalean eremu ilunak eta argiagoak direnak bereizten dira. Eremu ilunak kraterrez josita daude eta oso zaharrak dira, duela lau mila milioi urtekoak. Hauen artean bada Galileo Regio izeneko lautada ilun bat, bertan eraztun kontzentrikoak ageri dira, anttzinako inpaktu baten aztarnak izan litezkeenak. Eremu argiak berriagoak dira eta mendikateak eta zangak ikus daitezke, baliteke jarduera tektonikoaren ondorioz izatea[6]. Horregatik esaten da Lurrarekiko antz handia duela, Artizarrak eta Martek baino handiagoa.

Ganimedesen nukleoa burdinez eta sufrez osaturik dago. Burdin hori urtuta egongo da eta honen barneko konbekzio korronteek eremu magnetikoa eratzen du. Ez da asko nabaritzen ordea, Jupiterren eremu magnetikoa askoz indartsuagoa izanik Ganimedesena estaltzen baitu[7].

Sateliteak atmosfera oso fina du, oxigenoz eta ozonoz osaturikoa. Hidrogenoa ere badago baina proportzio txikiagoan[8].

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Galileo Galileik 1610 urteko urtarrilaren 7an aurkitu zuen beste bi sateliterekin batera. Hurrengo gauean laugarrena aurkitu zuen. Ganimedes, Io, Europa eta Kalisto ziren, Jupiterren lau satelite handienak. Galileok berak "astro medizearrak" izena eman zien, bere mezenasa zen Cosimo II.a Medici-ren omenez, baina astronomoei ez zitzaien gustatu eta Simon Marius-ek gaur egungo izenak jarri zizkien greziar mitologian oinarriturik. Galileok orduan Jupiter I, II, III eta IV izenak proposatu zituen eta XX mendearen erdialdera arte horrela ezagutu ziren[9]. Lau satelite hauen multzoa "satelite galilearrak" izenarekin ere ezagutzen da[10].

Esplorazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat zundak exploratu dute Ganimedes gertutik. Pioneer 10 izan zen aurrenekoa, 1973 urtean. Voyager 1 eta Voyager 2-k 1979 urtean bere ezaugarri fisikoak aztertu zituzten eta Galileo zundak 1995 urtean izotz azpiko ozeanoa eta satelitearen magnetosfera aurkitu zituen[2].

Europako Espazio Agentziak 2022 urtean misio berria abiatukoa du, Jupiter Icy Moon Explorer (JUICE)[11]. Hiru satelite galilear ikertzeko asmoa du haien artean hegan eginez eta azkenik Ganimedesen orbitan sartuko da.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia. 173. araua. Astroen izenak. , 6 or..
  2. ↑ a b «Galileo - Overview» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  3. ↑ (Ingelesez) Suddenly, It Seems, Water Is Everywhere in Solar System. (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  4. ↑ (Ingelesez) «Jupiter moon Ganymede could have ocean with more water than Earth – NASA» RT International (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  5. ↑ a b (Ingelesez) Ramsey, Sarah. (2015-03-20). «Hubble Sees Potential Underground Ocean on Jupiter's Largest Moon» NASA (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).
  6. ↑ Showman, A.P., Malhotra, R.. (). «The Galilean Satellites» Science (286).
  7. ↑ Kivelson, M.G.. (). «The Permanent and Inductive Magnetic Moments of Ganymede» Icarus (157).
  8. ↑ Hall, D.T.. (1998). «The Far-Ultraviolet Oxygen Airglow of Europa and Ganymede» The Astrophysical Journal (499).
  9. ↑ Marazzini, Claudio. (2005). I nomi dei satelliti di Giove: da Galileo a Simon Marius (The names of the satellites of Jupiter: from Galileo to Simon Marius). Lettere Italiane, 391–407 or..
  10. ↑ Bell, Jim. (2014). El libro de la astronomía. Kerkdriel ISBN 978-90-8998-357-2..
  11. ↑ (Ingelesez) Amos, Jonathan. (2012-05-02). «Europe selects Jupiter mission» BBC News (Noiz kontsultatua: 2018-10-04).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganimedes_(satelitea)&oldid=9585958"(e)tik eskuratuta