Getxo
Getxo | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Bizkaia, Euskal Herria | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Bizkaia | ||||||||||
Eskualdea | Uribe Kosta | ||||||||||
Izen ofiziala | Getxo | ||||||||||
Alkatea | Imanol Landa (EAJ) | ||||||||||
Posta kodea | 48990 - 48991 - 48992 - 48993 - 48930 | ||||||||||
INE kodea | 48044 | ||||||||||
Herritarra | getxoztar, getxotar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 43°20′39″N 3°00′23″W / 43.344166666667°N 3.0063888888889°W | ||||||||||
Azalera | 12 km² | ||||||||||
Garaiera | - metro | ||||||||||
Distantzia | 15,6 km Bilbora | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 76.104 (2023) −261 (2022) | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 6857,08 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | -% 4,53 | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 23,97 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 35,1 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 74,99 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 4 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 9,13 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[1] | % 27,82 (2010) | ||||||||||
Kaleko erabilera [2] | % (2016) | ||||||||||
Etxeko erabilera [3] | % 11.81 (2016) | ||||||||||
Datu gehigarriak | |||||||||||
Webgunea | http://www.getxo.net/inicio/getxo_inicial_eu.asp www.getxo.net |
Getxo Bizkaiko udalerria da, Bilboaldea eta Uribe Kostan kokaturik dagoena. 2006. urtean 83.000 biztanle inguru ditu. Beraz, Euskal Herriko seigarren hiririk handiena da.
Ibaizabaleko itsasadarraren eskuineko aldean kokatuta dago, Bilbotik 15 km.ra.
Bertan aurkitzen da Bizkaiko Zubia deritzon 1893ko burdinazko zubi esekia, UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatua eta Portugaleterekin lotura egiten duena.
Geografia
Auzoak
Getxok hainbat auzo ditu:
- Algorta
- Algortako Portu Zaharra
- Andra Mari edo Elexalde
- Erromo
- Neguri
- Areeta
- Aiboa
Udalerri mugakideak
Getxok honako muga hauek ditu:
- Ekialdean: Sopela, Berango eta Erandio
- Hegoaldean: Leioa
- Mendebaldean: Portugalete (Abrako golkoa zeharkatuta Santurtzi)
- Iparraldean: Bizkaiko golkoa
Ingurune naturala
Hondartzak
Getxok hainbat hondartza ditu. Areeta auzoan Areetako hondartza aurkitzen da. Algortan bertan Ereaga eta Arrigunaga. Sopelarantz joaten Azkorri eta Barinatxe hondartzak daude. Azkeneko bi hauetan nudismoa egitea posible da. Barinatxeko hondartzan Getxo eta Sopela artean banatuta dago.
Portu Zaharrak ere badu hondartza txiki bat barkuak uzteko erabili ohi zena.
Ibaiak
Getxok ibai bakarra du, udalerri osoa zeharkatzen duena: Gobela ibaia. Honen bukaera Leioan dago kokatuta, eta Ibaizabal ibaira isurtzen ditu urak.
Hori egin aurretik hainbat padura sortzen ditu, adibidez Bolue eta Fadura.
Ibaizabal ibaiaren azkeneko zatia Portugalete eta Getxo artean egiten da, itsasoratu aurretik.
Bestelakoak
Getxoko iparraldean Galea lurmuturra aurkitzen da. Bertan dago kokaturik Printzearen gaztelua.
Historia
Getxoren inguruko lehenengo erreferentziak XVI. mendean agertzen dira. Bertan Fortun Sanchez de Getxo eta Otxoa Ortiz de Getxo aipatzen dira. Elizate gehienetan bezala garai hartan eliza eta dorretxearen inguruan biltzen ziren hainbat baserri ziren herriak.
Andra Marin ikus daitezke garai horretako txapitel erromaniko batzuk. Horien ikerketaz XII. menderaino luza daiteke lehenengo monastegi edo tenplua. Gaur egungo eliza XVIII. mendean eraikia izan zen. Mende honetan jada Getxok bere leloa hartua zuen: Kaltea Dagianak Bizarra Lepoan.
XVIII. mendearen inguruan ere Portu Zaharra sortzen da. Honen hedaduraz Algorta sortu zen. XIX. mendean Espainiak eliza eta herri-lurren desamortizazioa gauzatu zuen eta ondorioz, lur komunal hareatsuak saldu ziren, Areetari sorrera emanez.
Mendearen bukaeran Txurrukak Gobela ibaia desbideratzen du eta modu honetan Neguritik jada ez zen pasatzen. Trenbidearen iritsierarekin Areetaren ondoan, baina trenbideaz bereiztuta Itzubaltzeta (Erromo) sortu zen.
Demografia
2001ean Getxok 82.732 biztanle zituen. Horietatik 39.326 gizonak (%47,53) ziren eta 43.406 emakumeak (%52,47).
Eboluzio demografikoa | |||||||||||
Urtea | 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2001 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Biztanleak | 5.442 | 7.359 | 11.399 | 16.859 | 17.795 | 19.309 | 22.951 | 39.153 | 67.321 | 79.954 | 82.732 |
Banaketa administratiboa
Udalerria, hiru barrutitan dago banaturik, Elexaldek barruti propioa osatzen du, Areeta eta Itzubaltzeta auzoek beste bat eta udalerriko beste auzo guztiak Algortako barrutian daude kokaturik, azken hau izanik populatuena. Hau da barrutiko dagoen biztanle kopurua:
Biztanleria barrutika (2001) | |||
Auzoa | Biztanleria | Gizonezkoak | Emakumezkoak |
---|---|---|---|
Elexalde | 14.519 | 7.057 | 7.462 |
Areeta | 28.414 | 13.362 | 15.052 |
Algorta | 39.799 | 18.907 | 20.892 |
Politika
2003ko hauteskundeak
2003ko hauteskundeetan zerrenda bozkatuena EAJ-EA koalizioa izan zen. Ezker batuarekin osatu zuen gobernua gehiengo osoz.
Alderdi politikoa | Botu kopurua | % portzentaia | Zinegotziak |
---|---|---|---|
EAJ/EA | 20.923 | 43,39 % | 11 ( EAJ 9 / Eusko Alkartasuna 2 ) |
PP | 16.106 | 33,40 % | 9 |
PSE-EE | 6.355 | 13,18 % | 3 |
EB | 3.538 | 7,34 % | 2 |
Aralar | 1.294 | 2,68% | 0 |
Guztira | 54.213 | 64,50 % | 25 |
Getxo Bizia herri plataformak 2.765 Botu lortu zituen hauteskunde hauetan. Alderdien legea dela medio ez zuen zinegotzirik izatea lortu, eta Ezker Batua-berdeak taldeak hartu zuen zinegotzia.
2007ko hauteskundeak
Zerrendarik bozkatuena EAJrena izan zen eta gaur egun, berau da udal-gobernuko alderdi bakarra, PSE-EEren abstentzioa eta Ezker Batua/Aralarreko zinegotziaren botoari esker.
Alderdi politikoa | Botu kopurua | Zinegotziak |
---|---|---|
EAJ | 13.559 | 10 * |
PP | 12.793 | 10 * |
PSE-EE | 6.113 | 4 |
EB/Aralar | 2.500 | 1 |
Eusko Alkartasuna | 1.538 | 0 |
Berdeak | 1.286 | 0 |
Guztira | 37.789 | 25 |
EAE-ANVk 3.249 botu jaso zituen, baina Alderdien legea zela medio zegozkion bi zinegotziak (*) EAJ eta PPk hartu zituzten. Hauteskunde horien ostetik, Imanol Landa da Getxoko alkate.
Garraiobideak
Getxora heltzeko hainbat garraiobide ezberdin daude.
Autobusa
Bizkaibusek kudeaturiko hainbat autobus-linea igarotzen dira udalerritik. Hauek dira linea garrantzitsuenak:
- Bilbo - Getxo - Azkorri
- Bilbo - Getxo (Leioatik) (Artxandako tuneletatik)
- Muskiz - Barakaldo - Erromo
- Areeta - Berango (Artea merkatalgunetik)
- Getxo - Gurutzeta (Faduratik)
- Getxo - Gurutzeta (Algortatik)
- Areeta - Armintza
- Bizkaiko zubia - Euskal Herriko Unibertsitatea (Leioako kanpusa) - Laukiz
- Andra Mari - Euskal Herriko Unibertsitatea (Algortatik)
- Getxo - Euskal Herriko Unibertsitatea (Faduratik)
Metroa
Bilboko Metroak hainbat geltoki egiten ditu Getxon:
- Areeta
- Gobela
- Neguri
- Aiboa
- Algorta
- Bidezabal
Errepideak
BI 637 errepideak, Uribe kostako igarobideak (Leioa eta Sopela lotzen dituena), udalerria gurutzatzen du, Neguri, Algorta eta Andra Mari auzuneak igarotzen dituelarik.
Itsasontziak
Itsasontziz heldu daiteke 2006tik Getxora. Pride of Bilbao ferryak orain bertan egiten du geltokia.
Kultura
Hizkuntza
Oraindik Elexalde auzoan hitz egiten den Mendebaldeko euskalkiaren aldaera bat da Getxoko jatorrizko hizkuntza. Gaur egun, Getxoko udaleko datuen arabera [4] udalerriko biztanlegoaren %57 erdaldun elebakarra da, euskaldunak, berriz, %19,3 dira. Geratzen den %22,8 elebidun hartzaileek osatzen dute.
Iturri beraren arabera [5] euskaldunen ehunekoa igoz joan da, 1981etik 2001era bikoiztu egin da euskaldunen ehunekoa (%9-tik %19,9ra). Dena dela, ezagutza hori ez da erabileran islatzen, biztanleen %4,83k bakarrik erabiltzen baitu egunerokoan. Hala ere, zifra hori igoz joan dela ere ikusi da, nahiz eta hazkundea ezagutza baino askoz apalagoa izan (1989ko %3,40 tik 1997ko %4,68ra).
Jaiak
- San Isidro: maiatzaren 12tik maiatzaren 14ra (Andra Mari (Getxo))
- San Juan: ekainaren 23tik ekainaren 25era.
- Karmenak: uztailaren 14tik uztailaren 16ra.
- Santa Ana: uztailaren 21etik uztailaren 23ra (Areeta)
- San Inazio: uztailaren 28tik uztailaren 31ra (Algorta)
- Aingeruen Andra Maria: abuztuaren 2tik abuztuaren 6ra. (Romo)
- San Nikolas: abuztuaren 10etik abuztuaren 13ra. (Portu Zaharra)
- Andra Mari: abuztuaren 15ean. (Andra Mari (Getxo))
- Mesedeetako Andra Maria: irailaren 22tik irailaren 24ra. (Areeta)
- San Martin: azaroaren 10etik azaroaren 12ra. (Hezetasuna auzoa, Algorta)
Jaialdiak eta jardunaldiak
- Nazioarteko Folk Jaialdia
- Nazioarteko Blues Jaialdia
- Europear Jazz Lehiaketa
- Getxoko Komiki Azoka
- Antzerki Jardunaldiak
- Artisautza Azoka
- GetxoArte Azoka
- Udazkeneko Musika Klasika kontzertuak
Ikustekoak
Monumentuak
Herri senidetuak
Getxoztar ezagunak
- Bizente Amezaga (1901-1969), euskaltzaina.
- Federiko Krutwig (1921-1998), idazle, euskaltzain eta politikaria.
- Laura Mintegi (1955-), idazlea.
- Marije Fullaondo (1964-), politikaria
- Asier Hormaza (1970-), aktore eta umorista.
- Unai Elorriaga (1973-), idazlea.
- Iñigo Landaluze (1977-) txirrindularia.
- Fredi Paia (?-), bertsolaria.
- Xabier Paia (?-), bertsolaria.
Erreferentziak
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ Getxoko Udala Euskara zerbitzua
- ↑ Getxoko Udala Euskara Zerbitzua, datuak
Ikus, gainera
Kanpo loturak
- (Gaztelaniaz) Getxoinfo
- (Gaztelaniaz) Getxoko udala
- Egizu Getxo Euskaldun
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Getxo |
Getxoko auzoak | ||
---|---|---|
Aiboa · Algorta · Areeta · Elexalde · Itzubaltzeta · Neguri · Portu Zaharra |