Edukira joan

Greta Thunberg

Wikipedia, Entziklopedia askea
Greta Thunberg
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakGreta Tintin Eleonora Ernman Thunberg
JaiotzaStockholm, 2003ko urtarrilaren 3a (22 urte)
Herrialdea Suedia
BizilekuaStockholm
Lehen hizkuntzasuediera
Familia
AitaSvante Thunberg
AmaMalena Ernman
Haurrideak
Familia
Hezkuntza
Hizkuntzaksuediera
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakekintzaile ekologista, autorea, aktibista eta ekologoa
Lateralitateaeskuina
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
InfluentziakIngmar Rentzhog (en) Itzuli eta We Don't Have Time (en) Itzuli
MugimenduaFridays for Futurea
IMDB: nm10361418 Allocine: 898247
Facebook: gretathunbergsweden Twitter: GretaThunberg Mastodon: gretathunberg@mastodon.nu Instagram: gretathunberg Youtube: UCAgIfWgzZ6QtvB_Oj1SBNnA TED: greta_thunberg Spotify: 4HqaHQ97obNgjORlzSeWan iTunes: 1454275104 Last fm: Greta+Thunberg Musicbrainz: 28c5a9ec-b17b-4eaf-ba28-099f796e23a5 Discogs: 7205396 Allmusic: mn0003860074 Deezer: 60348712 Edit the value on Wikidata

Greta Tintin Eleonora Ernman Thunberg (/ˈgreːta ˈtʉːnˌbærj/ ahoskatua; Stockholm, Suedia, 2003ko urtarrilaren 3a) ikasle eta ekintzaile politiko suediarra da, berotze globala eta klima-aldaketa geldiarazteko diharduena. 2018ko abuztuan oso ezagun egin zen, hasi zuelako klimaren aldeko lehen eskola-greba Suediako parlamentuko eraikinaren aurrean.[1] 2018ko azaroan TEDxStockholm hitzaldi-sortan egin zuen berba; abenduan, Nazio Batuen Erakundean, Klima Aldaketaren Gaineko Jardunaldietan; eta 2019ko urtarrilean gonbidatu zuten hitz egitera Davoseko Munduko Ekonomia Foroan.

Bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Greta Thunberg 2003ko urtarrilaren 3an jaio zen.[2] Ama Malena Ernman du, opera-kantaria eta aita, Svante Thunberg aktorea,[3] Svante Arrhenius urrutiko senide eta zientzialariaren omenez izen horixe jaso zuena (Nobel sariduna izan zen, eta 1896an kalkulatu zuen zelan karbono dioxido isuriek eragin dezaketen berotegi-efektua).[4] Aitona Olof Thunberg aktore eta zuzendaria da.[5]

2018ko abenduan, Thunbergek adierazi zuen “diagnostikatu ziotela Asperger sindromea, eritasun obsesibo-konpultsiboa eta mututasun selektiboa”. Bere familiaren karbono-aztarna gutxitze aldera, behin eta berriro azpimarratu zuen etxekoak begano egin zitezen eta amore eman ziezaioten hegazkinez bidaiatzeari.[6] Hori dela-eta, amak, berau opera-kantari ezaguna, uko egin dio ozeanoz haraindiko jirak egiteari, hegazkinez ez bidaiatzearren. Familia auto elektrikoz mugitzen da.

Ikasle-grebak klimaren alde

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sakontzeko, irakurri: «Fridays for Future»
Thunbergen bizikleta Stockholmen, 2018ko irailaren 11n: “Klimaren krisia tratatu behar da krisi moduan! Klima arazo nagusia da!”
Kartelak dio: "Jarraitu Gretari! Egizu greba klimaren alde". Berlinen, 2018ko abenduaren 14an.

2018ko abuztuaren 20an, Suediak bizi izan zituen bero boladak eta suteak gogoan, Thunbergek, artean bederatzigarren mailan, erabaki zuen eskolara ez joatea Suediako hauteskunde orokorrak egin arte 2018ko irailaren 9an. Eskatzen zuen Suediako gobernuak karbonoaren isuriak gutxitzea Parisko Akordioaren arabera. Hori zela-eta, eskola-egun guztietan protesta egin zuen Riksdag-en aurrean jarrita, ondoan kartel bat zuela Skolstrejk för klimatet mezuarekin ("Eskola-greba klimaren alde").[7]

Hauteskundeen ostean, segitu zuen greban, ostiraletan soilik, eta horrek mundu osoan piztu zuen arreta. Inspirazio-iturri izan zen mundu osoko ikasleek parte har zezaten ikasle-grebak egiten. 2018ko abendua ezkero, 20.000 ikaslek baino gehiagok egin dute greba 270 hiritan gutxienez, tartean Australian, Austrian, Belgikan, Kanadan, Herbehereetan, Alemanian, Finlandian, Danimarkan, Japonian, Suitzan, Britainia Handian eta AEBetan.[8] Thunbergek adierazi du beretzat Parkland eskolako nerabeek —March for our lives ("Gure bizien aldeko martxa") antolatu zuten Floridako eskolan tirokatuak izan ondoren—, bere inspirazio-iturri izan zirela klimaren aldeko grebari ekin aurretik.[9][10]

Bestelako aktibismoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Thunbergek parte hartu zuen Rise for Climate ("Zutitu klimaren alde") manifestazioan Europako Parlamentuaren kanpoaldean, Bruselan. 2018ko urrian, Thunberg eta bere familia auto elektrikoz joan ziren Londresera: hor, Declaration of Rebellion ("Matxinadarako adierazpena") hitzaldia egin zuen Parlamentuko kanpoaldean, Extinction Rebellion mugimenduak antolatuta, ekintza zuzeneko talde bakezalea, klimaren alde lan egiten duena.[11]

2018ko azaroaren 24an izan zen Greta Thunbergen TED hitzaldia.[12] Bertan adierazi zuen zelan konturatu zen, zortzi urte zituela, klima aldaketa zegola, eta harrituta zegoela ez zelako albiste inolako telebista-kanaletan, mundu gerra batean gertatuko litzatekeen bezala. Bera ez zihoala eskolara klima-zientzialaria izateko, zenbaitek adierazi zuten moduan, zientziak egina baitzuen bere lana, eta soilik geratzen dira negazionismoa, ezjakintasuna eta ekintzarik eza. Espekulatuz, inoiz seme-alabek eta bilobek galdetuko baliote zelan ez zuten ezer egin 2018an, posible zen garaian, ondorioztatu zuen: “ezin dugu mundua aldatu arauen arabera jokatuz, arauak aldatu behar direlako”.[13]

2018ko abenduaren 4an Thunberg mintzatu zen COP24 Nazio Batuen klima aldaketarako goi bileran, eta abenduaren 12an hitz egin zuen NBEren batzar nagusiaren aurrean.[14]

2019ko urtarrilaren 23an Thunberg iritsi zen Davosera, trenean 32 orduz bidaiatuta,[15] kontraste bizian gainerako gonbidatuekin, ordezkari gehienak iritsi baitziren Munduko Ekonomia Forora 1.500 hegazkin pribatu baino gehiagotan,[16] eta han segida eman zion bere kanpainari. Davosen esan zuen: “Zenbait jendek, zenbait konpainiak eta bereziki zenbait erabakitzailek badakite zelako balio preziaezin sakrifikatu dituzten, diru kopuru imaginaezinak irabazten segitzeko. Uste dut gaur hemen zaudeten asko talde horretakoak zaretela”.[17] Aste horretan aurrerago, munduko liderrak ohartu zituen: “gure etxea sutan dago”. Eta gehitu zuen: “Nahi dut ikara zaitezten. Nahi dut senti dezazuen nik egunero sentitzen dudan beldurra. Gazteei zor diegu, haiei esperantza emateko”.[18]

2019ko otsailaren 21ean berba egin zuen Europako Ekonomia eta Gizarte Batzordean, eta baita Jean-Claude Juncker Europar Batasuneko buruarekinc ere, eta bietan eskatu zuen klimarako helburuak betetze aldera, EBak % 80 gutxitu behar dituela CO2 isuriak 2030erako. Geroago, bat egin zuen klimarako protestekin, Bruselan bertan.[19]

2019ko abenduan, Madrilen izan zen, Nazio Batuen COP25-i alternatiba gisa antolaturiko Klimaren aldeko Goi-bilera Sozialeean: haren inguruan eratzen den arreta mediatikoa hegoalde globaleko eta komunitate indigenetako gazteengana bideratzeko, isilik geratu zen.[20][21]

Palestinarekiko elkartasuna

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2023ko urrian, grebarako deialdia egin zuen, Palestinarekiko elkartasunean. Palestinaren aldeko hainbat adierazpen egin zituen, batez ere Genozidioa gelditu zioten kartelak eramanez. Jarrera sendo horiek hizpide izan ziren, batez ere Hamasek hildako 1.300 zibil eta soldaduei buruzko haren isiltasunagatik. Palestinaren aldeko haren adierazpenengatik kritikatu zuten, eta horrek desadostasunak eragin zituen Fridays for Future mugimenduan. 2023ko azaroan, zeresana piztu zuen Gazako biztanleria zibilaren aldeko argazki bat argitaratzean; antisemitismoa leporatu zioten, olagarro urdin bat irudikatzen zuen pelutxe bat agertzen baitzen, nazismoak erabiltzen zuen propaganda antisemita gisa interpretatu zitekeen sinboloa. Irudia berriro argitaratu zuen, pelutxea gabe, azalduz ez zuela esanahi sinboliko horren berririk eta pelutxea autistek erabiltzen dutela beren emozioak adierazteko.

2025eko ekainaren 1ean, Askatasunaren Flotillara igo zen, Gazara zihoan itsasontzi batera, dozena bat ekintzailerekin, tartean Rima Hassan eurodiputatua eta Liam Cunningham aktorea. Haien helburua setiatutako biztanleriari laguntza eramatea eta "etengabeko blokeoa eta genozidioa eta Israel Estatuak duen zigorgabetasuna salatzea eta nazioarteko kontzientzia piztea" zen. Lindsey Graham AEBetako senatariak itsasontzia hondoratzeko eskatu zuen. Bi emakumeek hainbat mehatxu jaso zituztela jakinarazi zuten eta mehatxu gehiago jasoko ote zituzten beldur ziren. Ekainaren 8tik 9rako gauean, Israelgo armadak itsasontzia legez kanpo abordatu zuen nazioarteko uretan. Thunberg Israeldik Frantziara deportatu zuten ekainaren 10ean.

Sariak eta ohoreak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2018ko maiatzean Greta Thunberg irabazletako bat izan zen Svenska Dagbladet lehiaketan, klimari buruzko artikulu-eztabaidan, gazteentzat antolatua.[22] Halaber, Children's Climate Prize sarirako izendatu zuten, Telge Energi konpainiak emandakoa garapen jasangarria bultzatzen duten haur eta gazteei. Ez zuen onartu, finalistek Stockholmera joan behar zuten-eta hegazkinez. [23]2018ko azaroan eman zitzaion Fryshuset beka Urteko Gazte Eredugarriari. 2018ko abenduan Time aldizkariak munduko 25 neraberik eraginkorrenen artean izendatu zuen. 2019an, Emakumearen Nazioarteko Egunean Suediako emakumerik inportanteena izendatu zuten. Saria oinarritu zen Inizio institutuak Aftonbladet egunkarirako galdeketa batean.

Harreman eztabaidatuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hark sustatutako klimaren aldeko grebak oso ospetsuak bihurtu zirenean, zenbait jende eta erakunde saiatu ziren haren sinesgarritasuna zalantzan jartzen[24] edo haren nortasunaz probetxu ateratzen.[25] 2018 urtearen bukaeran, We Don't Have Time Foundation (WDHT) irabaz asmorik gabeko fundazioaren buru Ingmar Rentzhog-ek erakarri zuen Thunberg ordaindu gabeko aholkulari gisa, eta erabili zuen Thunbergen izena eta irudia haren baimen barik milioiak biltzeko We Don't Have Time AB WDHTren enpresa subsidiario, baina irabazi asmokorako (Rentzhog haren presidentea zen). Thunbergek ez zuen dirurik jaso konpainiak emanda.[26] Eten egin zuen borondatez WDHTrekin zuen aholkulari-eginkizuna, esanez: “ez dela ezelango erakunderen parte… erabat independentea dela… (eta) egiten duena erabat doan egiten duela”.[27]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Crouch, David. (2018-09-01). «The Swedish 15-year-old who's cutting class to fight the climate crisis» The Guardian ISSN 0261-3077. (kontsulta data: 2019-03-13).
  2. ↑ (Frantsesez) Sympatico. «À 15 ans, elle remet les dirigeants mondiaux à leur place!» Sympatico (kontsulta data: 2019-03-13).
  3. ↑ (Ingelesez) «School Strike for Climate: Meet 15-Year-Old Activist Greta Thunberg, Who Inspired a Global Movement» Democracy Now! (kontsulta data: 2019-03-13).
  4. ↑ (Ingelesez) Watts, Jonathan. (2019-03-11). «Greta Thunberg, schoolgirl climate change warrior: ‘Some people can let things go. I can’t’» The Guardian ISSN 0261-3077. (kontsulta data: 2019-03-13).
  5. ↑ (Ingelesez) Santiago, Ellyn. (2018-12-14). «Greta Thunberg: 5 Fast Facts You Need to Know» Heavy.com (kontsulta data: 2019-03-13).
  6. ↑ (Ingelesez) hermesauto. (2018-12-05). «Climate crusading schoolgirl Greta Thunberg pleads next generation's case» The Straits Times (kontsulta data: 2019-03-13).
  7. ↑ (Ingelesez) Gessen, Masha. (2018-10-02). The Fifteen-Year-Old Climate Activist Who Is Demanding a New Kind of Politics. ISSN 0028-792X. (kontsulta data: 2019-03-13).
  8. ↑ (Ingelesez) Berria.eus. «Milaka ikaslek greba egin dute Erresuma Batuan, klima aldaketaren aurkako neurri eske» Berria (kontsulta data: 2019-03-13).
  9. ↑ CNN. (2018-12-23). Teen activist on climate change: If we don't do anything right now, we're screwed. (kontsulta data: 2019-03-13).
  10. ↑ (Ingelesez) Editorial. (2019-02-07). «The Guardian view on teenage activists: protesters not puppets | Editorial» The Guardian ISSN 0261-3077. (kontsulta data: 2019-03-13).
  11. ↑ (Ingelesez) «'This Is Our Darkest Hour': With Declaration of Rebellion, New Group Vows Mass Civil Disobedience to Save Planet» Common Dreams (kontsulta data: 2019-03-13).
  12. ↑ «TEDxStockholm | TED» www.ted.com (kontsulta data: 2019-03-13).
  13. ↑ Jones, Nigel. (2018-12-30). «Why we all need to be more like Greta» Medium (kontsulta data: 2019-03-13).
  14. ↑ (Ingelesez) «You Are Stealing Our Future: Greta Thunberg, 15, Condemns the World’s Inaction on Climate Change» Democracy Now! (kontsulta data: 2019-03-13).
  15. ↑ (Ingelesez) «Time to 'get angry', teen climate activist says in Davos» news.yahoo.com (kontsulta data: 2019-03-13).
  16. ↑ (Ingelesez) «Record number of private jets to fly into Davos conference addressing climate change» The Independent 2019-01-23 (kontsulta data: 2019-03-13).
  17. ↑ (Ingelesez) Hertsgaard, Mark. (2019-01-28). The Climate Kids Are Coming. ISSN 0027-8378. (kontsulta data: 2019-03-13).
  18. ↑ (Ingelesez) «Children as young as five due to miss school for climate change protest» The Independent 2019-02-11 (kontsulta data: 2019-03-13).
  19. ↑ (Ingelesez) «Climate activist Thunberg urges EU to double carbon reduction targets» news.yahoo.com (kontsulta data: 2019-03-13).
  20. ↑ berezia), Iñaki Petxarroman (berriemaile. «Greta Thunbergen bozgorailutik mintzatu dira munduko gazte indigenak» Berria (kontsulta data: 2019-12-09).
  21. ↑ «Greta Thunbergek ez du prentsaurrekoan hitz egin eta munduko gazteei ahotsa eman die» www.eitb.eus (kontsulta data: 2019-12-09).
  22. ↑ (Suedieraz) «Greta Thunberg: ”Vi vet – och vi kan göra något nu”» Svenska Dagbladet 2018-05-30 ISSN 1101-2412. (kontsulta data: 2019-03-13).
  23. ↑ (Suedieraz) Gelin, Gustav. (2018-11-01). «Därför nobbar Greta Thunberg klimatpriset» ETC (kontsulta data: 2019-03-13).
  24. ↑ Txantiloi:En-UK Childs, Simon; Clarke, Joe Sandler. (2019-02-07). «The Climate Change Deniers Trying to Discredit Greta Thunberg» Vice (kontsulta data: 2019-03-13).
  25. ↑ Oroschakoff, Kalina. (2019-02-11). «Teen climate icon used for fundraising without her knowledge» POLITICO (kontsulta data: 2019-03-13).
  26. ↑ (Ingelesez) «Start-up used teen climate activist to raise millions: Swedish paper» www.thelocal.se 2019-02-09 (kontsulta data: 2019-03-13).
  27. ↑ «Greta Thunberg» www.facebook.com (kontsulta data: 2019-03-13).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Greta_Thunberg&oldid=10315589"(e)tik eskuratuta