Grezia eta Turkiaren arteko populazio-trukea

Wikipedia, Entziklopedia askea
Kayaköyko (Livisi) hiri mamua , Anatoliako hego-mendebaldean. Greziako herrixka hori 1923ko biztanleria-trukean guztiz hustu zuten.
Atenasko Tzistarakiseko meskitako minaretea Greziako beste meskita asko bezala suntsitu da. Eraikina, gaur egun, Greziako Herri Artearen Museoa da.

Grezia eta Turkiaren arteko 1923ko biztanleria-trukea (grezieraz: Ἡ Ἀνταλλαγή, I Antallagí; otomandar turkieraz: مبادله, Mübâdele) Lausanan (Suitza) 1923ko urtarrilaren 30ean Greziako Erresumak eta Turkiako gobernuek sinatutako "Greziako eta Turkiako populazioen trukeari buruzko Hitzarmenetik" eratorri zen. Gutxienez 1,6 milioi pertsonari eragin zien (1.221.489 greziar ortodoxo, Asia Txikikoak, Ekialdeko Traziakoak, Alpe Pontikoetakoak eta Kaukasokoak, eta Grezian bizi ziren 355.000 eta 400.000 musulman artean). Horietako gehienak beren jatorrizko herrialdeetako errefuxiatu eta de jure desnaturalizatu bihurtu ziren indarrez.

Populazio-trukearen hasierako eskaera Eleuterios Venizelosetik zetorren, 1922ko urriaren 16an Nazioen Ligara aurkeztu zuen gutun batean, Turkiako biztanle greko gehienek garai hartan Greziara ihes egiten ari zirelako, eta egoera hori modu legalean hobetu nahi zuelako.[1] Venizelosek "herri greko eta turkoen nahitaezko trukea" proposatu zuen eta Fridtjof Nanseni beharrezko konponketak egiteko eskatu zion.[1] Hala ere, lehenago, 1922ko martxoaren 16an, Yusuf Kemal Tengrişenk Turkiako Kanpo Arazoetako ministroak adierazi zuen "Ankarako Gobernua munduko iritzia asetzen duen eta bere herrialdean lasaitasuna bermatzen duen irtenbide baten alde zegoela irmoki", eta "prest zegoela Greziako Musulmamen eta Asia Txikiko Greziar biztanleen arteko trukearen ideia onartzeko.[2] Turkiako Estatu berriak, halaber, Greziako musulmanen kopuru txiki baten (400.000) exodo berri bat hasten ari zen bitartean, hustutzen ari ziren greziar ortodoxoen herriak kolono berriz populatzeko modu bat ikusi zuen; Greziak ere aukera ikusi zuen greziar ortodoxo errefuxiatuei kanporatutako turkiarren lurrak emateko.[3]

Nahitaezko populazio-truke garrantzitsu hori, edo adostutako elkarrekiko kanporatzea, ez zen oinarritzen hizkuntzan edo etnian, erlijio-identitatean baizik. Turkiako Kristau Ortodoxo indigena ia guztiak barne hartu zituen, Erromatar-Bizantziar Rûm millet guztiak, armeniera zein turkiera hitz egiten zuten kristau ortodoxoak barne; beste aldean Greziak bertan jaiotako musulman guztiak kanporatu zituen, tartean Vallahadeak, Kretako Turkiarrak edo Sepečides gisako ijito musulmanak.[4] Talde bakoitza bertako herriak ziren, eskubide osoko herritarrak eta, kasu batzuetan baita beteranoak ere. Inork ere ez zuen ordezkaririk truke-itunean haiengatik hitz egin nahi zuen Estatuan.

Historialariek garbiketa etnikoa egiteko modu legeztatu gisa deskribatu dute trukea.

Leku-aldatutako kopuruen kalkulua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Otomandar agiri ofiziala, 1914ko populazio-zentsuaren emaitzak ematen dituena. Populazio osoa 20.975.345 izan zen, eta horietatik 1.792.206 greziarrak.

1922. urtearen amaieran, Pontoko greziar gehienek Turkiatik ihes egin zuten haien aurkako genozidioaren ondorioz (1914 – 1922), eta Joniako otomandar greziarrek ere ihes egin zuten Greziako armadak Greko-Turkiar Gerran (1919 – 1922) izandako porrotaren ondorioz. Gerra horrek errepresalia-hilketak eragin zituen.

1914 eta 1923 artean hildako greko otomanoen zenbatespen ohikoenak 300.000 eta 900.000 bitartekoak dira. 1914tik 1922ra bitarteko aldi osorako eta Anatolia osorako, 289.000 eta 750.000 heriotza bitarteko balioespen akademikoak daude. 750.000 zenbakia Adam Jones politologoak iradokitzen du. [5] Rudolph Rummel adituak zenbait azterketaren emaitzak bildu zituen, 1914tik 1923ra bitarte hildakoen kopuruarentzat muga txikiagoak eta altuagoak kalkulatzeko. Haren arabera, 384.000 greko hil ziren 1914tik 1918ra, eta 264.000, 1920tik 1922ra. Guztira 648,000.[6] Constantine G. Hatzidimitriou historialariak hauxe idatzi zuen: "Anatoliako grekoen artean Lehen Mundu Gerraren garaian eta ondorengoan 735.370 bizitza inguru galdu ziren".[7] Gerra aurreko greziar populazioa 2,4 milioi inguru izan zen. Hildako armeniarrak 300.000-1,5 milioi dira. 1915etik 1917-18ra bitartean, Otomandarrek konpilatutako estatistika ofizialek 800.000 hildako zenbatesten dituzte.[8] Asiriarrentzako estimazioa 275-300.000 bitartekoa da.[9]

Kalkulu batzuen arabera, 1922ko udazkenean 900.000 greko inguru iritsi ziren Greziara.[10] Fridtjof Nansenen arabera, 1922ko azken etapa baino lehen, 900.000 errefuxiatu grekoetatik heren bat Ekialdeko Traziakoak ziren, eta beste bi herenak Asia Txikikoak ziren.[11][12]

Turkiako gaur egungo mugen barruan 1914an bizi ziren greziarren estimazioa 2,130 milioikoa izan daiteke, 1910eko otomandar zentsuan 1,8 milioi greko baino gehiago, Mendebaldeko Trazia, Mazedonia eta Epiro barne, 1923ko trukeak eta Lehen Mundu Gerra baino lehentxeago Greziara atera ziren grekoen kopuruan oinarrituta. Berrikusitako zenbaketa batek 620.000 iradokitzen ditu Ekialdeko Trazian, Konstantinopla barne (une horretan hiriko biztanleriaren %30, 260.000), 550.000 greziar pontiko, 900.000 greziar-anatoliar eta 60.000 greziar-kapadoziar. Truketik Greziara 1.310.000 iritsi ziren, maparen arabera (artikulu honetan), zifra hauekin: 260.000 Ekialdeko Traziakoak (100.000 Balkanetako gerren ondoren atera ziren 1912 eta 1914 artean), 20.000 Marmarako Itsasoko hegoaldeko kostakoak, 650.000 Anatoliakoak, 60.000 Kapadoziakoak, 280.000 Pontoko greziarrak, 40.000 Konstantinoplakoak (greziarrei baimena eman zitzaien geratzeko, baina gerran ihes egin zutenei ez zitzaien itzulera baimendu).

Gainera, 50.000 greko Kaukasotik zetozen, 50.000 Bulgariatik eta 12.000 Krimeatik, ia 1.42 milioi eskualde guztietatik. 340.000 greko inguru geratu ziren Turkian, 220.000 Istanbulen 1924an.

1924rako, Turkiako kristau-populazioa 700.000ra murriztu zen, 1912an zeuden 4,4 milioiekin alderatuta (gerraren aurreko kristauen %50 erail zituzten), 350.000 armeniar, 50.000 asiriar eta gainerako grekoak, %70 Konstantinoplan; eta 1927ean 350.000era, gehienak Istanbulen. Garai modernoetan, Turkiako kristauen ehunekoak behera egin zuen: 1914an %20-%25 ziren; 1927an, %3-%5,5; %0,3-%0,4 dira gaur egun, gutxi gorabehera, 200.000 eta 320.000 artean.[13] Herrialdearen egitura demografikoan eragin nabarmena izan zuten gertaerengatik gertatu zen hori: Lehen Mundu Gerra, siriarren, asirioen, grekoen, armeniarren genozidioak eta Greziaren eta Turkiaren arteko populazio-trukea 1923an.

Aurrekari historikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Populazio-trukea Turkiako eta Greziako militarrek gutxiengo kristauei eta gehiengo musulmanei, hurrenez hurren, Asia Txikian, Gerra Greko-turkiarrean (1919 – 1922) emandako tratuaren ondorioz sortu zen. Gerra Lehen Mundu Gerra irabazi zuten potentzia aliatuek Greziari Otomandar Inperioaren zati bat okupatzea baimendu ziotenean sortu zen. Okupazio greziar hori bertan ziren gutxiengo kristauak babesteko diseinatu zen, Otomandar Inperioan Lehen Mundu Gerraren aurretik eta bitartean behin eta berriz sarraskiak egin baitzituen: Adanako sarraskia, 1909an; Armeniar genozidioa, 1914tik 1923ra, Greziar genozidioa, 1914tik 1922ra. Baina, aldiz, sarraski berriak eragin zituen, bai kristau horiengandik, bai orain baita musulmanengandik ere; izan ere, bi armadek agintea ziurtatu nahi zuten, muga kaltegarriak justifika zitzakeen edozein biztanle erditik kenduz. Orain, bi norabideetan garbiketa etnikoa abiatu zen Asia Txikian, Lehen Mundu Gerran otomandarrek abiatutako prozesua indartuz. 1917ko urtarrilaren 31n, Alemaniako kantzilerrak, Lehen Mundu Gerran otomandarrekin aliatuta, honakoa jakinarazi zuen:

« Turkiarrek elementu greziarra estatuaren etsai gisa ezabatzeko asmoa dute, lehenago armeniarrekin egin zuten bezala. Turkiarrek ezarritako estrategia da pertsonak barnealdera lekualdatzea, bizirauteko neurririk hartu gabe, heriotza, gosea eta gaixotasunaren eraginpean jarriz. Gero, abandonatutako etxeak arpilatu eta erre edo suntsitu egiten dira. Armeniarrei egin zitzaien guztia heleniarrekin errepikatzen ari da. »
Theobald von Bethmann-Hollweg, 1917[14]
Anatoliako greziarren banaketa 1910ean: greziera demotikoa horiz, Pontoko greziarrak laranjaz eta Kapadoziako greziarrak berdez. Herriak puntu gisa ageri dira, eta hiriak karratu gisa.[15]

Lehen Mundu Gerraren amaieran, otomandar jeneral nagusietako batek, Mustafa Kemal Atatatürkek, aliatuen okupazio-saiakeraren aurkako borrokarekin jarraitu zuen, Turkiako Independentzia Gerran. Turkian bizirik geratu ziren gutxiengo kristauek, batez ere armeniarrek eta grekoek, aliatuen babesa bilatu zuten, eta, beraz, Turkiako Mugimendu Nazionalak barne-arazo eta etsai gisa ikusten jarraitu zituen. Jarrera areagotu egin zen Greziari 1919an otomandar eskualdeak (Esminaren okupazioa) okupatzeko baimena eman ziotenean aliatuek, bai eta Armenia Wilsondarraren planak Otomandar erresuma zaharrean armeniarrentzako estatu independente bat sortzea proposatu zuenean. Turkiako nazionalistek gertaera horien aurrean izandako erreakzioak zuzenean eraman zituen Grezia eta Turkia gerrara (1919 – 1922) eta Armeniar zein Greziar genozidioaren jarraipenera. Mustafa Kemal Atatatürk-ek 1922ko irailean Esmirna konskistatu zuenean, otomandar herritar ziren milioi bat ortodoxo greziar baino gehiagok ihes egin zuten Turkiako euren etxeetatik. 1923ko uztailaren 24an, bake-akordio formal bat sinatu zen Greziarekin, Lausanan hainbat hilabetez negoziatzen aritu ondoren. Ituna egin eta bi astera, potentzia aliatuek Istanbul eman zieten nazionalistei, Anatoliako okupazio-armaden azken irteera markatuz eta gutxiengo kristau greziarren beste ihesladi bat eraginez.

1923ko urriaren 29an, Turkiako Batzar Nazional Handiak Turkiako Errepublika sortu zuela iragarri zuen. Estatu horrek Mustafa Kemalek 1920ko Itun Nazionalean erreklamatutako lurralde gehienak hartuko zituen.

Turkiako estatua Mustafa Kemalen Herriaren Alderdiak zuzentzen zuen, eta gero Herritarren Alderdi Errepublikarra bihurtu zen. Independentzia Gerraren amaierak beste administrazio bat ekarri zuen eskualdera, baina beste arazo batzuk ere ekarri zituen, hirien eta herrien berreraikitze demografikoa kontuan hartuta, horietako asko hutsik baitzeuden kristau gutxiengoen irteeraren ostean. Grezia-Turkia gerrak herri asko guztiz suntsitu zituen.

Bitartean, Balkanetako gerren ondoren, Greziak ia bikoiztu egin zuen bere lurraldea, eta Estatuko populazioa 3,7 milioi izatetik 4,8 milioi izatera pasatu zen. Populazio erantsi berri horrekin, Grezian talde minoritario ez-grekoen proportzioa %13ra igo zen, eta, Lehen Mundu Gerra amaitu ondoren, %20ra. Erantsitako lurralde horietako populazio etniko gehienak musulmanak ziren, baina ez ziren nahitaez turkiarrak etnikoki. Hori egia zen, bereziki, Epiroko Çamëria eskualdean (Τσαμουριά), non musulmanen populazioa etnikoki albaniarra zen. Lausanako eztabaidetan, modu sistematikoan planteatu zen nor zen greziar, nor turkiar eta nor albaniar. Greziako eta Albaniako ordezkariek erabaki zuten Greziako albaniarrak, batez ere Estatuaren ipar-mendebaldean bizi zirenak, ez zirela turkiarrekin nahasiak, eta turkiarretatik bereizteko modukoak zirela. Ankarako gobernuak artean espero zuen Çamëriako mila "turkiar hiztun" Anatoliara iristea Erdek, Ayvalık, Menteşe, Antalya, Senkile, Mersin eta Adanan prest zeuden herrietara. Azken batean, Greziako agintariek milaka musulman erbesteratzea erabaki zituzten Thesprotia, Larissa, Langadas, Drama, Vodina, Serres, Edessa, Florina, Kilkis, Kavala eta Tesalonika hirietatik. 1923tik 1930era bitartean, Turkiako errefuxiatu hauen sarrerak izugarri aldatuko zuen Anatoliako gizartea. 1927an, Greziatik etorritako 32.315 pertsona berregokitu zituzten Bursa probintzian bakarrik.

Trukerako bidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iturri batzuen arabera, populazio-trukea, nahiz eta askorentzat desordenatua eta arriskutsua izan, nahiko azkar egin zen, begirale sare errespetatu bati esker. Trukearen helburua homogeneotasun nazionala lortzea bazen, Turkiak eta Greziak lortu zuten. Adibidez, 1906an, gaur egungo Turkiako populazioaren ia %20 ez zen musulmana, baina 1927an %2,6 baino ez zen.

Trukearen arkitektoa Fridtjof Nansen izan zen, Nazioen Ligako arduraduna. Errefuxiatuentzako lehen mandatari ofizial gisa, Nansenek trukea proposatu eta gainbegiratu zuen, Greziaren, Turkiaren eta Mendebaldeko Europako potentzien interesak kontuan hartuta. Lehen Mundu Gerraren ondoren errefuxiatu errusiarrak eta beste errefuxiatu batzuk birkokatzen esperientzia izan zuen diplomatiko gisa, Nansenek ere bidaia-dokumentu berri bat sortu zuen Mundu Gerrako lekualdatuentzat prozesuan. Grezia eta Turkiaren arteko gerraren ebazpen baketsuaz arduratzeko hautatu zuten 1919tik 22ra. Historia modernoan eskala horretan inoiz ez zen nahitaezko trukerik egin, baina aurrekari balkanikoak zeuden, hala nola 1919ko Greziaren eta Bulgariaren arteko populazio-trukea. Greziako eta Turkiako gobernuek aho batez erabaki zutenez gutxiengoen babesa ez zela nahikoa izango Lehen Mundu Gerraren ondoren tentsio etnikoak arintzeko, populazio-trukea izan zen aukera bideragarri bakarra. 

Ankararen ordezkarien arabera, "Turkiako gutxiengoen zortearen hobekuntza" "batez ere atzerriko esku-hartze mota ororen bazterketaren eta kanpotik probokatzeko aukeraren" mende zegoen. Hori modu eraginkorragoan lor liteke truke baten bidez, eta "gainerako gutxiengoen segurtasunerako eta garapenerako bermerik onenak" trukearen ondoren "herrialdeko legeek eta Turkiako politika liberalak emandakoak izango lirateke, turkiar herritar gisa beren betebeharretik desbideratu ez diren kideak dituzten erkidego guztiei dagokienez". Trukeak ere balioko luke Balkanetako indarkeriari erantzuteko; nolanahi ere, "milioi bat turkiar baino gehiago zeuden janaririk eta babesik gabe Europa eta Amerika interesatu ez ziren eta interesatzeko prest ez zeuden herrialdeetan".

Populazio-trukea izango litzateke gutxiengoak babesteko modurik onena, baita guztien artean "erremedio erradikal eta gizatiarrena" ere. Nansenek uste zuen Lausanako negoziazio-mahaian zegoena ez zela etnonazionalismoa, baizik eta "galdera" bat, "gutxieneko atzerapenik gabeko ebazpen "azkar eta eraginkorra" eskatzen zuena. Hark uste zuen Greziako eta Turkiako errefuxiatuen arazoaren osagai ekonomikoak arreta handiagoa merezi zuela: "Truke horrek berehala eta baldintzarik onenetan emango dio Turkiari herri grekoek utzitako lur landuak ustiatzen jarraitzeko behar duen biztanleriari. Greziako herritar musulmanak Greziatik ateratzeak aukera emango luke gaur egun hirietan eta Greziako hainbat lekutan kontzentratuta dauden errefuxiatu askori laguntza emateko". Nansenek onartu zuen zailtasunak benetan "izugarriak" zirela, eta onartu zuen biztanleriaren trukeak "1.000.000 pertsona baino gehiagoko populazioen lekualdatzea" eskatuko zuela. Aurrez jada proposatzen zuen: "pertsona horiek beren etxeetatik deserrotzea, herrialde berri batera eramatea, ... uzten dituzten jabetza indibidualak erregistratzea, baloratzea eta likidatzea, eta... jabetza horren balioari dagozkion erreklamazioak ordainduko zaizkiela bermatzea". 

Hitzarmenak agindu zuen errefuxiatuen ondasunak babestuak izango zirela eta migratzaileei beren "eramangarriak" askatasunez garraiatzeko aukera emango ziela. Egeo itsasoa zeharkatuko ez zuten ondasunak zerrendetan erregistratzeko eskatu zen; zerrenda horiek bi gobernuei aurkeztuko zitzaizkien, dirua itzul zezaten. Herrietako ondasunen (mugikorrak eta mugiezinak) gaia jorratzeko batzorde bat eratu ondoren, batzorde horrek erabakiko luke jendeari ondasun higiezinak (etxeak, autoak, lurra, etab.) ordaintzeko zenbateko osoa. Halaber, hitz eman zen kokaleku berrian jabetza berriak emango zitzaizkiela errefuxiatuei, atzean utzi zituzten guztien truke. Greziak eta Turkiak errefuxiatu baten ondasunen guztizko balioa kalkulatuko lukete, eta soberakina duen herrialdeak diferentzia ordainduko lioke beste herrialdeari. Grezian geratu ziren jabetza guztiak Greziako estatuarenak ziren eta Turkian geratu ziren jabetza guztiak Turkiako estatuarenak ziren. Herrien izaeraren eta kopuruaren arteko aldea dela eta, Anatoliako klase ekonomikoetako greziar eliteak utzitako ondasunak nekazari musulmanek Grezian zituzten ondasunak baino handiagoak izan ziren.

Norman M. Naimarkek esan zuen itun hori garbiketa etnikoko kanpaina baten azken zatia zela, turkiarrentzako aberri etniko puru bat sortzeko.[16] Dinah Shelton historialariak ere idatzi zuen "Lausanako Itunak herrialdeko greziarren nahitaezko transferentzia osatu zuen".[17]

Errefuxiatu-eremuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Atenasen errefuxiatutako greziar eta armeniar haurrak
Errefuxiatu musulmanak

Errefuxiatuen Batzordeak ez zuen plan erabilgarririk errefuxiatuak artatzeko. Errefuxiatuak finkatzeko asmoz Greziara iritsi ondoren, Batzordeak ez zuen datu estatistikorik errefuxiatu-kopuruari buruz, ez eta hektarea-kopuruari buruz ere. Batzordea Greziara iritsi zenean, Greziako gobernuak 72.581 nekazaritza-familia ezarri zituen behin-behinekoz, ia erabat Mazedonian, non trukatutako musulmanek utzitako etxeak eta lurraren emankortasuna zirela eta, bideragarria ikusten zuten.

Turkian, greziarrek utzitako jabetza askotan arpilatu egin zen, bertara etorri behar ziren truke-migratzaileak iritsi aurretik. Ondorioz, nahiko zaila zen Anatolian errefuxiatuak finkatzea, etxe horietako asko gerraren ondorioz lekuz aldatutako pertsonek okupatu baitzituzten gobernuak haiek aprobetxatu aurretik.

Trukearen ondorio politiko eta ekonomikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1922an gerraren ondoren Turkiatik Greziara atera ziren 1.250.000 errefuxiatuk baino gehiagok, hainbat mekanismoren bidez, eliteak batzen lagundu zuten Turkian eta Grezian erregimen autoritarioetan. Turkian, elite ekonomiko greziar independente eta indartsuen irteerak, estatuan agintzen zuten eliteak oposiziorik gabe utzi zituen. Hain zuzen, Caglar Keyder-ek adierazi zuenez, "neurri drastiko horrek [greko-turkiar populazioaren trukea] adierazten du gerra-urteetan Turkiak... [gerra aurreko merkataritza-klasearen % 90 inguru galdu zuela], halaxe Errepublika eratu zenean, burokrazia zalantzan jarri gabe geratu zen".1930ean Alderdi Errepublikano Librearen alde egin zuten enpresa-talde berriek ezin izan zuten oposiziorik gabeko alderdi bakar baten araua luzatu. Politika multipartidistarako trantsizioa komunikabideetan talde ekonomiko indartsuagoak sortzearen mende zegoen, eta hori ito egin zen klase ertain eta altu grekoen exodoaren ondorioz. Beraz, kristau ortodoxoen taldeak Turkian geratu izan balira Nazio-estatua eratu ondoren, gizartearen ekintza bat egon zen Turkian alderdi bakarraren erregimenari aurre egiteko prest. Hala ere, oso litekeena da gutxiengo etniko eta erlijioso batek osatutako elite ekonomiko batean oinarritutako oposizioa gehiengoaren alderdi politiko legitimotzat onartzea.

Grezian, Turkiaren aurka, errefuxiatuen etorrerak monarkiaren eta politikari zaharren nagusitasuna hautsi zuen errepublikanoen aldean. 1920ko hamarkadako hauteskundeetan iritsi berriko gehienek Eleuterios Venizelosen alde bozkatu zuten. 1916ko abenduan, Noemvrianan, Otomandar Inperioko aurreko jazarpen-bolada bateko errefuxiatuei eraso egiten zietenak erregezaleak ziren, iritsi berriei venizelista deituz, eta horrek lagundu zuen hautematen 1920ko hamarkadan Zisma Nazionalaren alderdi venizelista askoz lagungarriagoa zela Anatoliako errefuxiatuekiko alderdi erregezalea baino.[18] Jarrera politikoa eta "anatoliar ohiturengatik" (sukaldaritza, musika, etab.), errefuxiatuek askotan aurre greziarren aldetik diskriminazioa jasan zuten. Errefuxiatuek Grezian sona exotiko eta bitxia zuten grezieraren dialektoak hitz egitearen ondorioz, eta, askotan, bertakoek areriotzat hartzen zituzten lurra eta lana kentzen zietela argudiatuz.[19] Hain denbora gutxian hainbeste pertsona iristeak kostu handiak ekarri zizkion Greziako ekonomiari: etxebizitzak eta eskolak eraikitzea, behar adina elikagai inportatzea, laguntza medikoa ematea, etab.[20] Greziak 12.000.000 frankoko mailegua behar zuen, Nazioen Ligako Errefuxiatuen Asentamendu Batzordekoa, ez baitzegoen behar adina diru Greziako altxorrean kostu horiei aurre egiteko.[20] Arazoak areagotu egin ziren AEBn 1924ko Immigrazio Legea onartu zenean. Lege horrek nabarmen mugatu zuen Estatu Batuak urtero hartzeko prest zeuden etorkinen kopurua, eta horrek ezabatu egin zuen Greziak langabezia handiko garaietan zituen ohiko "segurtasun-balbuletako" bat.[21] Errefuxiatuak, gehienak Mazedonia grekora joan zirenak, Venizelosekiko leialtasun handiagatik sonatuak ziren.[19] 1928ko erroldaren arabera, Mazedoniako biztanleen %45 errefuxiatuak ziren; Greziako Trazian, berriz, %35 ziren, Atenasen %19 eta Egeo itsasoko uharteetan %18; oro har, erroldak erakutsi zuen 1.221.849 pertsona edo Greziako biztanleen %20 errefuxiatuak zirela.[22][23]

Salonikan eta Atenasen ezarri ziren errefuxiatu gehienak nahita jarri zituzten agintariek hirietako auzo marjinaletan, poliziaren kontrolpean egon zitezen.[22] Hirietako errefuxiatu-komunitateak pobrezia- eta krimen-zentro gisa ikusi zituzten agintariek, eta gizarte-ondoezaren zentro bihur zitezkeen.[24] Errefuxiatuen %50 inguru hiriguneetan ezarri ziren.[22] Hiri- edo landa-eremuetan kokatu ziren alde batera utzita, errefuxiatu gehienak pobretuak eta, sarritan gaixo, iritsi ziren Greziara, eta horrek eskakizun handiak zekarzkion Greziako osasun-sistemari.[25] Bertakoen eta errefuxiatuen arteko tentsioak nabarmen handitu ziren, bereziki lan kontuak direla eta, eta 1924an, Georgios Kondylis barne-ministroak errefuxiatu-indar bat erabili zuen grebaren aurkako talde eskirol gisa.[26] Landa-eremuetan, lehen egotzitako musulmanen lurrak beteranoentzat izatea eskatzen zen, errefuxiatuei eman ordez.[26] Politikari demagogikoek oso modu kontzientean sortu zituzten tentsioak, eta errefuxiatuak parasito-klase gisa erretratatu zituzten, zerbitzu publikoak agortzen zituzten talde gisa, eta Venizelosen aldetik botoak irabazteko talde gisa.[27]

Errefuxiatu-kopuru handiena Mazedonian kokatu zenez, "Grezia berriaren" parte zen (1912-13ko Balkanetako gerren ondoren irabazitako eremuen), "Grezia zaharreko" gizonek (1912 baino lehen Grezia zen zonaren) politika, administrazio publikoa eta botere judiziala menderatzen zuten moduaren aurkako erresuminarekin bat egin zuten.[28] Oro har, "Grezia zaharreko" pertsonak erregezaleagoak izan ziren beren sinpatietan; "Grezia berriko" pertsonak, berriz, venizelistagoak ziren.[29] 1916an Konstantino erregeak "Grezia Berriari" uko egin eta Bulgariari ematea erabaki izanak, mugimendu venizelista ahultzeko modu gisa, "Grezia Berrian" erregearen eta Glücksburg Etxearen aurkako sentimendua are eta gehiago puztu zuen.[30] Gainera, 1922an Konstantino erregearen gidaritzapean garaitu zuten Grezia gerran, Esmirnarekiko indiferentzia handia erakutsi zuten eta, azken etapetan, Anatolian mehatxatuta zeuden greziar komunitateak erreskatatzera Greziako agintariek erakutsitako axolagabekeriarekin batera, errefuxiatuek monarkiarekiko gorrotoa sendotu zuen.[24] Aristeidis Stergiadis, Greziako Goi Mandatariak Esmirnan 1922ko abuztuan Turkiako armadak hiria konkistatzen zuenean esan zuen: "Hobe hemen geratzen badira eta Kemalek [Ataturk] erailtzen baditu, Atenasera joanez gero dena suntsituko baitute".[24]

Hala ere, errefuxiatuen kexak areagotu zirenez, etorkin batzuek Alderdi Komunistarekiko leialtasuna aldatu zuten, gero eta indar handiagoa zuena. Salonikako auzo pobreak, errefuxiatuak kontzentratu zituztenak, Greziako Alderdi Komunistaren bastioi bihurtu ziren Depresio Handian, Mazedoniako landa-eremuekin batera, non tabakoaren laborantza baitzen industria nagusia.[31] 1936ko maiatzean, komunistek antolatutako Mazedoniako tabako-ekoizleen greba batek matxinada bat eragin zuen, eta gobernuak Salonikaren kontrola galdu zuen denbora batez.[31] Ioannis Metaxas lehen ministroak, Erregearen laguntzarekin, komunistei erantzun zien, eta erregimen autoritarioa ezarri zuen 1936ko abuztuaren 4an. Horrela, biztanleria-trukeak zeharka erraztu zituen Greziako eta Turkiako erregimen politikoetako aldaketak gerra arteko garaian.[32]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Shields, Sarah. (2013). «The Greek-Turkish Population Exchange: Internationally Administered Ethnic Cleansing» Middle East Report (267): 2–6..
  2. ↑ (Ingelesez) Kritikos, Giorgos. (1999). «Motives for compulsory population exchange in the aftermath of the Greek-Turkish War: (1922-1923)» Bulletin of the Centre for Asia Minor Studies 13 (13): 212.  doi:10.12681/deltiokms.147. ISSN 2459-2579..
  3. ↑ Howland, Charles P.. (1926). «Greece and Her Refugees» Foreign Affairs 4 (4): 613–623.  doi:10.2307/20028488..
  4. ↑ (Ingelesez) Bilgehan, Zeynep. (13 March 2019). «Roma people tell of ancestors' 1923 'population exchange' stories» Hürriyet Daily News.
  5. ↑ Jones 2010.
  6. ↑ Rummel, R.J.. Statistics Of Turkey's Democide Estimates, Calculations, And Sources. University of Hawai'i. Table 5.1B.
  7. ↑ Hatzidimitriou, Constantine G., American Accounts Documenting the Destruction of Smyrna by the Kemalist Turkish Forces: September 1922, New Rochelle, NY: Caratzas, 2005, p. 2.
  8. ↑ This figure originates from Djemal's bureau.
  9. ↑ Estimates on the overall death toll have varied. Providing detailed statistics of the various estimates of the Churches' population after the genocide, David Gaunt accepts the figure of 275,000 deaths as reported by the Assyrian delegation at the Treaty of Lausanne and ventures that the death toll would be around 300,000 because of uncounted Assyrian-inhabited areas. David Gaunt, "The Assyrian Genocide of 1915", Assyrian Genocide Research Center, 2009. Rudolph Rummel gives the number of Christian deaths in Assyrian-populated regions of Turkey as 102,000 and adds to this the killing of around 47,000 Assyrians in Persia.
  10. ↑ Nikolaos Andriotis (2008). Chapter: The refugees question in Greece (1821–1930), in "Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας", ΟΕΔΒ ("Topics from Modern Greek History"). 8th edition
  11. ↑ League of Nations, "The Settlement of Greek Refugees. Scheme for an International Loan," Geneva (October 30th, 1924). Retrieved 16 April 2018.
  12. ↑ Harry J. Psomiades, "The Great Powers, Greece and Turkey and the armistice of Mudanya, October 1922. The Fate of the Greek Majority in Eastern Thrace," Presented at the "Conference on Human Rights Issues in the Eastern Mediterranean and Asia Minor" Hellenic-Canadian Federation of Ontario, Toronto, 21 May 2000. Retrieved 16 April 2018.
  13. ↑ (Ingelesez) «The Global Religious Landscape» ResearchGate.
  14. ↑ ISBN 978-0-521-81545-1..
  15. ↑ Dawkins, R.M. 1916. Modern Greek in Asia Minor. A study of dialect of Silly, Cappadocia and Pharasa. Cambridge: Cambridge University Press.
  16. ↑ Naimark, Norman M (2002), Fires of Hatred: Ethnic Cleansing in Twentieth-Century Europe, Harvard University Press. p. 47.
  17. ↑ Dinah, Shelton. Encyclopaedia of Genocide and Crimes Against Humanity, p. 303.
  18. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 260
  19. ↑ a b Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 278
  20. ↑ a b Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 279
  21. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 pp. 261 & 279
  22. ↑ a b c Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 276
  23. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 275
  24. ↑ a b c Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 261
  25. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p.261
  26. ↑ a b Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 262
  27. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 pp. 261–262
  28. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 pp. 273 & 277–278
  29. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 pp. 277–278
  30. ↑ Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p.278
  31. ↑ a b Kostis, Kostas History's Spoiled Children, Oxford: Oxford University Press, 2018 p. 277
  32. ↑ Gursoy, Yaprak. (Summer 2008). «The Effects of the Population Exchange on the Greek and Turkish Political Regimes in the 1930s» East European Quarterly 42 (2): 95–122..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Grezia_eta_Turkiaren_arteko_populazio-trukea&oldid=9181525"(e)tik eskuratuta