Greziar zeramika

Zeramika greziarrak antzinako greziarrek egin zituzten zeramikazko ontzien multzoa da. Antzinako Grezian ontzien zeramikak kalitate artistiko maila handia lortu zuen eta, gainera, antzinako greziarren bizitzari eta kulturari buruzko informazio garrantzitsua utzi zuten.^[1]

Ontzi (edalontzi, pitxer, plater...) ugari kontserbatzen dira, eta ziur aski ekoizpenaren zatirik txikiena besterik ez da izango; Atenastik etorritako 50.000 ontzik baino gehiagok diraute. Bestalde, beste objektu asko suntsitu egin dira denboren kariaz (zura, ehunak, pintura-pigmentuak), edo gizakiaren eskuagatik, edo berrerabiltzeko erabili zirelako (harria, brontzea, metal preziatuak).

Greziar zeramika zibilizazio horren arte-adierazpen garrantzitsuenetako bat da. Greziarrek Mediterraneoan ezarri zituzten merkataritza-harremanen ondorioz, zeramika atikoa eremu osoan zabaldu zen, eta Mediterraneoko arroko herrialde askotan aurkitu ziren adibideak, kultura eta arte helenikoa aztertzeko informazio-iturri garrantzitsua delarik.^[2]

Zeramika greziarra sakonki aztertua izan da eta kalifikazio zehatzak egin, periodizazioak lortu eta katalogo ugari argitaratu dira. Batzuetan, greziar ontzien formei eman zaizkien grezierazko izenak, beste kulturetako antzeko formak dituzten ontzi motak aipatzeko erabili izan dira, adibidez, modu nabarmenean, zeramika minoikoan edo iberiar zeramikako azterketetan.

Artearen historiaren ikuspuntutik, garai klasikoan, irudi beltzen eta irudi gorrien zeramikarekin, goreneko artelanak sortzea lortu zuten, artisau izateari utzi eta artistak izaten hasi zirenean. Bestalde, garaiko pinturak kontserbatu ez direnez, Grezia klasikoko zeramikan ikus dezakegu lortu zen katekinaren eta motiboen garapena. Azkenik, zeramika pintoreek, euren burua balioztatu eta beren lanak sinatzen hasten dira. Horrela, lehen artisten izenak agertzen hasten dira.

Greziako zeramikaren kronologia eta estiloak

Antzinako Grezian buztingile gurpila K. a. III. milurtekoaren amaieran sartu zen, Asia mendebaldetik etorria seguru asko. Bertako zeramika K. a. II. milurtekoaren hasieran agertzen da, eta hurrengo mendeetan buztin finduan egiten zen oro har, pintura matez apainduta.

Estilo miniarra

K.a. 2000. urtearen ondoren, Grezia osoan zeramika estilo bat agertu zen, Heinrich Schliemannek zeramika miniar edo minia deitu zuena, Orkomenon (Beozian), miniarren aberri tradizionalean, aurkitu zuen lehena izan baitzen. Zeramika estilo harrigarria da, kalitate handiko gris matean bernizatutako azalagatik bereizten dena. Badirudi indoeuroparrek sartu zutela bere inbasioan.

Heladiar garai^{[o 1]} ertainekoa da, eta inguruan eta apaindurarik gabeko gainazaletan egindako forma angeluarrak ditu ezaugarri.

Estilo mizenastarra

Mizenastar garaiaren (Brontze Aro Amaieraren) hasieran, K.a. 1600 inguruan, agertzen den zeramika naturatik hartutako elementuen motibo berriekin animatuta dago. K.a. 1400. urtearen ondoren, zeramika mizenastar hau izan zen nagusi. Kretako zeramika minoikoaren estiloen eragin handia zuen. Aipagarrienak jauregi estiloko pitxerrak dira, biltegiratzeko pitxer oso dotoreak, lore eta itsas motibo deigarriz apainduak.

Estilo submizenikoa

K.a. 1200. urtearen eta mizenastar zibilizazioaren gainbeheraren ondoren, aztarnategietan zeramika kopurua murrizten da. Buztinlariaren tornuarekin egindako zeramikak iraun egin zuen, eskuz egindako beste zeramika mota batekin batera, zeramika barbaroa izendatua, baina ez da Greziako eskualde guztietan aurkitzen.

Estilo protogeometrikoa

Garai protogeometrikoko ontziak (K.a. 1050. urtetik K.a. 900.era bitartekoak) Aro Ilunaren hasierako funtsezko arte-lekukotasuna dira. Neurri handiko eskultura oraindik ez zen ezaguna, eta horma-pinturari funtsezko elementu bat falta zitzaion garatzeko: horma-pinturak modu egonkorrean margotu ahal izateko horma-euskarriak. Beste forma artistiko askok (bolizko grabatua, bitxigintza, metal lana) antzeko atzeraldia izan zuten.

Zeramika ekoizpena, aldiz, ez zen desagertu, bereziki Atenasen. Edalontziak, Brontze Aroaren ondorengoa zen kolore beltz distiratsuko motibo bernizatuekin^[3] janzteko ziren. Batzuetan, mizenastar motiboak hartu zituzten (eskuz egindako lerro uhinak), baina motibo berriak (zirkuluerdiak, zirkulu zentrokideak) kontu handiz diseinatu zituzten, konpasarekin edo orraziarekin. Dekorazioa sinplea zen eta edalontziaren formara moldatzen zen trazu horizontal zabalekin edo zerrenda beltzekin formak azpimarratuz.

Eubean dagoen Lefkandiko aztarnategia garai honetako zeramikak eman dituen leku nagusietako bat da. Zentauro baten aparteko iruditxo bat ere aurkitu zuten, 36 cm-ko altuerakoa. Bere forma oso estilizatua da, eta bere gorputza luma antzeko formaz eta forma geometrikoz apainduta dago.

Estilo geometrikoa

Arte geometrikoa K.a. IX. eta VIII. mendeetan loratu zen. Ikonografia minoiko eta mizenikoarekin apurtuz, motibo berriak ditu ezaugarri: meandroak, triangeluak eta beste irudi geometriko batzuk (horri zor zaio garaiaren izena). Irudi beltz horiek zerrendatan ordenatuta zeuden eta lerro hirukoitzek bereizten zitezen beltzez margotutako zerrendetatik. Geroago, banda apainduen eta banda beltzen arteko oreka apurtu egin zen, dekorazioaren mesedetan: meandroek eta beste motibo batzuek edalontzi osoa estali zuten azkenean.

Antzinako geometrikoan (K.a. 900-K.a. 850) ez dago motibo geometrikorik. Bertan, Dipilon beltza izena eman zaion estiloan, eta berniz beltzaren erabilera zabala du ezaugarri. Erdiko geometrikoan (K.a. 850-770), berriz, dekorazio figuratiboa agertzen da, animalia berdinen lehen frisoekin (zaldiak, oreinak, ahuntzak, antzarak, etab.). aurrerantzean motibo geometrikoen bandekin txandakatzen direnak. Aldi berean, dekorazioa konplikatu egiten da eta gero eta ugariagoa bihurtzen da: eremu hutsak erroseta edo svastika apaingarriz betetzen dira. Horri «horror vacui» esaten zaio, "beldurra hutsari" alegia, eta ez da amaituko estilo geometrikoaren amaierara arte.

K. VIII. mendearen erdialdean dekorazioan giza irudiak agertu ziren. Dipilonen, Atenasko hilerrietako batean, aurkitutako edalontzien irudiak dira ezagunenak. Hilobi-edalontzi handi horien zatiek gerra-gurdien eta gudarien desfileak erakusten dituzte nagusiki. Baita hileta-eszenak ere, hala nola antzinako grezierazko πθόεσις-a, próthesisa (hildakoaren erakusketa eta deitorazioa) edo ἐκφορά, ekphorá (hilkutxa hilerrira garraiatzea). Gorputzak modu geometrikoan irudikatzen dira, zangosagarrak izan ezik, nahiko irtenak baitira. Soldaduen kasuan, diabolo formako armarri batek, bere diseinu bereizgarriagatik “Dipilon armarria” deitua, gorputzaren erdialdea estaltzen du. Zaldien hankak eta lepoak eta gurdien gurpilak elkarren ondoan irudikatzen dira. Garai honetako margolari baten eskua hainbat lanetan (batez ere anfora monumentaletan) identifikatu ahal izan da. Ez ditu bere obrak sinatzen, eta horregatik, Dipiloneko Margolaria izena eman zaio.

Garai honen amaieran, irudikapen mitologikoak agertu ziren, ziur aski Homerok Iliadan eta Odisean Troiako Zikloko tradizioei forma eman zien garai berean. Hala ere, interpretazioa arriskutsua da behatzaile moderno batentzat: bi gudariren arteko liskarra duelu homerikoa zein borroka hutsa izan daiteke, edo beste kasu batean, hondoa jotako itsasontzi batek Odiseoren edo dena delakoaren hondoratzea irudika dezake.

Azkenean, tokiko eskolak agertu ziren. Edalontzien ekoizpena ez zen inoiz Atenasekoa bakarrik izan —ondo frogatuta dago aldi protogeometrikoaz geroztik Korinton, Beozian, Argosen, Kretan eta Zikladetan—, pintoreek eta buztinlariek askietsi egin zuten denbora luzez atiko estiloari jarraitzea. Baina ondoren, estilo propioa sortu zuten: Argos eszena figuratiboetan espezializatu zen eta Kreta geometrismo zorrotzago bati lotuta egon zen.

Ekialdekotze estiloa

K. a. VIII. mendearen amaieran, ekialdekotze izeneko estiloa garatu zen, Ekialdearekiko harremanak berritzearen eta bere artearen eraginaren emaitza. Ekialdekotze estiloa Korinton hedatu zen batez ere,^[2] K. a. 725etik K. a. 625 ingurura. Korinto zeramika fineko ekoizle garrantzitsu bihurtu zen eta greziar hiri-estatuen artean, lehen hiri esportatzailea izan zen.

Ekialdeko artearen eragin handia izan zuen ezaugarri: Ekialdea Greziak baino zeramika zaletasun gutxiago bazuen ere, bere pinturak eta eskulturak figurazio finagoa eta errealistagoa erakusten zuten. Eragin horrek motibo sorta berri bat ekarri zuen: esfingeak, grifoak, lehoiak eta abar, iraganean baino modu errealistagoan irudikatuak. Frisoetan, margolariak lotoak edo palmetak erabili zituen. Giza irudikapenak nahiko arraroak ziren: gudu eszenak izaten ziren, tarteka hoplitenak, edo baita ehiza eszenak ere. Trazu geometrikoek protokorintio deituriko estiloan iraun zuten: motibo geometrikoak zeuden eta bigarren planoko «betegarria» errosetekin eta motibo apaingarri berriekin egiten zen.

Margolari korintoarrek irudi beltzak erabili zituzten, batez ere hondo gorriaren gainean: marroi koloreko esekidura koloidala erabili zuten irudiak marrazteko, egosketaren bidez kolore beltz distiratsua hartzen zuena, ia metalikoa. Denbora luzez ikerlariek ez zuten identifikatu irudi beltzak egiteko teknika, eta XIX. mendeko zeramistak saiatu baziren ere ez zuten lortu prozesua berregitea. Korintoarrek zuloak ebakitzeko teknika ere asmatu zuten. Estilo hori batez ere edalontzi txikietan aplikatu zuten (aribaloak, alabastroiak), eta horien formak orduan agertu ziren.

Korintoko zeramikak Grezia osora esportatu ziren, eta bere teknika Atenasera iritsi zen, baina Atikokoek berezko estiloa garatu zuten eta euren dekorazioetan ekialdeko eragina ez zen hain nabaria izan. Hala ere, Ekialdeko motibo batzuek ere agertu ziren beren zeramikan, trazua nahiko errealista ez bazen ere. "Aitzinatikoar aldia" izena ematen zaio garai horri. Irudiak edo eszenak garai geometrikoko ohiko eszenekin lotuta zeuden, gurdien desfileekin, adibidez. Hala ere, marrazketa lineala siluetena baino nahiago zuten. K.a. VII. mendearen erdialdean, estilo zuri-beltza agertu zen: trazu beltza hondo zuriaren gainean, eta polikromia, orgen edo jantzien kolorerako. Atenasen erabilitako buztina, Korintoko buztina baino askoz ere laranjatuagoa, ez zen ona gurdiak irudikatzeko.

Bestalde, Kretan eta, batez ere, Ziklada uharteetan, "ontzi plastikoak" izeneko piezak ekoiztu zituzten, hau da, beren sabela edo lepoa animali edo giza buru itxurarekin moldatzen zuten ontziak. Eginan, ontzi plastiko ezagunenak grifo burua zuen. Anfora meliarrek, Parosen eginak, ez zuten Korintoko edo Ekialdeko apenas eraginik izan. Parosekoek ontzi erliebedun eta konposizio epikoen zaletasun nabarmena izan zuten, eta horror vacui-a agertzen da bere dekorazioan, eta ontzien paretetako hutsuneak errosetaz eta svastikaz betetzen zituzten.

Azken estilo bat ere identifika daiteke, «ahuntz basatiena», Rodasen ekoizten zena, Gamirosko nekropolian egindako aurkikuntza garrantzitsuek adierazten dutena. Izan ere, Asia Txiki osoan zabaldu zen eta Mileton eta Kiosen ekoizpen zentroak zituen. Bi forma nagusitu ziren: enokoeak, brontzezko modeloak kopiatzen zituztenak, eta platerak, oinekin edo oinik gabe. Dekorazioa erregistro gainjarrietan antolatua zegoen, eta bertan, animalia estilizatuak, batez ere ahuntz basatiak (estiloari izena eman diotenak) frisoetan agertzen ziren. Dekorazio-motibo ugariek (triangeluak, svastikak, errosetak, lore-motiboak) betetzen zituzten espazio hutsak.

Irudi beltzen estiloa

Irudi beltzen estiloa Korinton asmatua izan zen K. a. VII. mendean. Irudi beltzezko edalontzi atikoak gutxi gora-behera K. a. 620.tik aurrera egin ziren lehenengo korintoarren eraginpean, eta K. a. 570 eta 525. urteen artean atenastarrek bere gorenera eraman zuten estilo hori, bere perfekzio mailarik handiena lortuz.

Buztinezko hondoaren gainean irudiak beltzez marrazteaz gain (Atenasen kasuan, gorria batez ere), ebakidurak erabiltzen zituen. Bazen sasi-irudi beltzen estilo bat, non zerrenda argiak hutsik uzten ziren eta ez zen ebakirik egiten. Louvreko txorizalearen kopa da horren adibide.

Irudi beltz atenastarren lehen zeramikan korintoarren eragina nabari da dekorazioan, irudiri betegarririk gabe. Figurak (batez ere animaliak: lehoiak, ahuntzak, esfingeak, etab.) erregistro gainjarrietan antolatuta zeuden eta eszena nagusia nabarmentzen zuten. Hala ere, zeramika atenastarra poliki-poliki aldendu egin zen eragin horretatik. K.a. 550 eta 530 urteen artean nagusitu ziren motibo mitologikoekiko zaletasunak eta erregistro bakarreko konposizioak erakusten dute Atikako hiriburuan berezko estilo bat sortu zela. Aldi berean, apaindutako edalontziak aldatu egin ziren. Hileta-ontzi handiak albo batera utzi eta eguneroko bizitzako edalontziak egiten dituzte, batez ere anforak, hidriak, kopak eta kraterak.

Atenastar pintoreen hainbat estilo ezagutzen dira, batzuetan izen bat eman dakiekeena sinatutako lan bati esker. Horrelakoa da Clitias, Florentziako Arkeologia Museo Nazionaleko François edalontzia margotu zuena: hilobi etrusko batean aurkitutako kratera K. a. 570. urtekoa da gutxi gorabehera. Sei friso figuratibo ditu, hurrenkeran, narratiboak, eta zeramistaren sinadura darama, Ergotimos. Gauza bera gertatzen da Exekiasekin ere, zeinaren obrarik ospetsuenetako bat anfora bat baita, gaur egun Erroman Vatikanoko Museoetan ikusgai dagoena, Ayax eta Akiles Troian erakusten dituena, dadoetara jolasten.

Beste margolari batzuk ikerlari modernoek emandako izendapen konbentzionalen bidez izendatzen dira, sarritan John Beazley (1885-1970), artearen historialaria eta zeramika greziarraren ikerketan aitzindariak emandako izenekin. Adibidez, Gorgonaren margolaria Dino ezizena du, eta horren gainean agertzen da Medusa.

Irudi gorrien estiloa

Artikulu nagusia: «Irudi gorrien zeramika»

Irudi gorrien estiloa K.a. 530-520 inguruan agertu zen Atenasen. Berehala bihurtu zen produkzio atikoaren «lantza-punta», eta horri esker garai klasikoko eskola handi bakarra izatera iritsi zen. Irudi beltzaren teknikaren alderantzikoa zen: hondoa beltzez pintatua zen eta irudiek, pintatu gabe uzten zirenak, buztin egosiaren kolorea zuten, gorria alegia. Xehetasunak margotuak ziren eta inoiz ez tartekatuak. Ziur asko, margolari jakin batek asmatu zuen; Nicostenes, Amasis edo Andokides zeramikarien izenak proposatu izan dira. Andokides izan zen teknika berria aplikatu zuen lehen pintorea, eta haren hamabost bat pieza gordetzen dira. Aldi horren hasieran, margolariek irudi beltzen eta irudi gorrien eszenak batera egiten zituzten pieza berean, zeramika "elebiduna" izendatu da estilo hori. Estilo horretan, gai mitologiko eta homerikoak, efeboak eta familia eszenak dira nagusi.

Koloreen alderantzikatze soilaz gain, irudi gorrien zeramikaren teknikak marrazketa hobetzea ahalbidetzen zuen, batez ere, jantzien tolesturak, gorputzen eta xehetasun txikien irudikapenean. Horien zehaztasunak polikromiaren desagertze ia osoa eragin zuen eta errealismoa irabazi zuen. Emakumeen eta gizonen gorputzak errazago bereizten dira, muskulatura hobeto definituta dagoenez. Estilo horretan Euphronios margolaria nabarmendu zen, gorputz-atalak hiru dimentsiotan irudikatzen zituena: eskortzoa, hiru laurdeneko irudikapena eta beste.

480-479an, mediar gerretan, persiarrek Atenas okupatu eta bertako lantegiak suntsitu egin zituzten —hondakinez betetako putzuak aurkitu dira "Zeramiko (grezieraz, Kerameikos)" auzoan—, eta atenastarrek beren hiria berreskuratu zutenean, eltzegintza ekoizpena ia hutsetik hasi behar izan zuten berriro. Estilo arkaikoko erlikiak bertan behera utzi zituzten orduan — Pan-en pintore talde manierista izan ezik—, eta irudi gorriak behin betiko hartu zituzten. Margolari batzuk, Niobidese kasu, eskulturaren edo freskoen eragina izan zuten. Marrazkia sofistikatuagoa bihurtu zen; eszenak, aldiz, bizitza pribatura bideratu ziren gehiago, batez ere ginezeoko eszenekin: «estilo loretsua» esaten zaio, atenastarren azken estilo handia. Dekorazioaren elementuak (loreak, landareak) K.a. V. mendearen amaieratik aurrera agertu ziren, eta garai geometrikoan eragina izan zuen "hutsaren izua" dekorazio aplikatu zuten berriza: konposizioak gehiago kargatu ziren. Arroparen xehetasunek eta gardentasunak, eta hauen "eferbeszentziak· ematen duten mugimendua maite dutela nabari da. Polikromia pintura zuri eta urre kolorekora itzuli zen. Arkaismoak mantendu egin ziren Atenasko erdialdean, kulturako erabiltzen ziren anfora Panatenaikoetan,^[4] hor irudi beltzak erabiltzen jarraitu baitzuten. Terrakotazko iruditxoak asmatu zituzten, greziar mundu osoan zabaldu zirenak eta geroago «tanagrak» izenez ezagutu zirenak.

Atenastik kanpo, pertsonaiekin margotutako zeramiken ekoizpena ia desagertu egin zen, Magna Grezian (Itailia hegoaldea) izan ezik. Apulia eta Kanpaniakoek (Paestum bereziki) Atenasekoen pareko kalitatea izan zuten. Apulia zeramikaren hastapenak K.a. V. mendeko azken hamarkadakoak dira. Apuliako produkzioak, hasieran, Atenaseko estiloaren nahiko antzekoa zirenak, pixkanaka berezko hizkuntza ikonografikoa garatu zuen. Darioren margolariak, Dario I.a irudikatzen duen kiribildurazko krateragatik horrela deitua, Alexandro Handiaren margolari garaikidek pieza ugari ilustratu zituen. Nahiz eta zeramika italiarra nagusiki merkatu lokalera bideratua izan, Greziara bertara ere esportatua zuen (Corcira, eta Demetrias), eta pixka bat Mediterraneo arroko beste herrialdetara (Kroazia, Korsika, Iberiar penintsula...). Tailer batzuk genero jakin bateko eszenetan espezializatu ziren, adibidez, gai parodikoak egiten zituztenak (Phlyax antzezpenak).

Aldi helenistikoa

Helenismoan zeramikazko pinturaren gainbehera gertatu zen, zeramikazko ontziak, pintatuak baino gehiago apainduak izan baitziren. Edalontzirik ohikoenak beltzak eta uniformeak dira, berniz antzeko itxura distiratsua dute, lore edo festoiezko motibo sinpleekin apaindua. Irudi gorrien zeramika Atenasen desagertu zen K.a. IV. mendearen amaieran, eta «mendebaldeko magaleko zeramika» izenez ezagutzen denak ordeztu zuen, Atenasko Akropoliko mendebaldeko hegalean egindako aurkikuntzengatik. Estilo horretan, hondoa marroi kolorez eta zuriz margotzen da, hondo beiratu beltzaren gainean, eta xehetasun batzuk ebakiduren bidez marrazten ziren. Pertsonen irudi txikiak egiten ziren eta eszenak motibo sinpleagoekin ordezkatzen ziren, hala nola, koroak, izurdeak, errosetak, etab. Estilo horren aldaerak Greziar mundu osoan zehar hedatu ziren, erdigune garrantzitsuak Kretan eta Apulian zituztela, non eszena figuratiboak eskatuak ziren.

Garai horretan erliebea agertzen da, metal preziatuez egindako ontzien imitazioz eginak, Adibidez, edalontzien gorputzari erliebean egindako koroak jarri zitzaizkion. Animalietan edo izaki mitologikoetan oinarritutako erliebe konplexuak aurkitu dira. Laburbilduz, edalontzien formak metalaren tradizioan inspiratu ziren.

Hala ere, zenbait tokitan, apaingarri figuratiboak zituzten zeramikak egiten jarraitu zuten ekoizpen-fokuak zeuden. Kretan, K.a. II. mendearen hasierara arte, eszena mitologikoak egin zituzten, eta ekoizpen horren zentro nagusiak Cnossos eta Gortina izan ziren.

Kasu batzuetan kolore aniztasuna bilatu zen. Artistek iraganean baino tindagai gehiago aurkitu zituzten. Kolore berri horiek, ordea, finagoak ziren eta ez zuten beroa jasaten. Pintura egosi ondoren eman behar zen, bernizekin ez bezala. Pigmentuen hauskortasunak zeramika horiek maiz erabiltzea eragozten zuen, eta hiletetarako gorde ziren. Estilo honetako ale adierazgarrienak Siziliako Centuripe hirikoak dira, bertan K. a. III. mendera arte lan egin zen Ontzi horiek arrosa koloreko oinarri pintatu bat zuten bereizgarri. Irudiak, sarritan emakumeak, soineko koloretsuekin irudikatzen ziren: kitoi urdin moreak, himatioi horiak, belo zuriak, eta abar. Estilo horrek Pompeiaren kutsuak ditu eta hurbilago kokatzen da pintura garaikidetik irudi gorrien zeramikaren herentziatik baino.

Pakistango Taxila hirian diseinu helenistikoak aurkitu dituzte. Alexandro Handiak konkistatu ondoren, artisauekin eta zeramistekin kolonizatu zutenaren seinale.

Buztingintza prozesua

Lehengaiak

Zeramikazko ontzi grekoek buztina zuten oinarrizko lehengai. Korintokoak, burdin oxidorik gabeak, kolore zurixka zuten. Desberdintasun horiei esker, analisi kimiko baten bidez, zeramikazko objektuen jatorria zehaztu ahal izan zen: horrela, Alexandrian, garai helenistikoan, hileta-ontzi gisa erabilitako Hadrako hidriak Kretan eginak zirela jakin ahal izan da, eta ez Egipton.

Buztina harrobietatik edo buztin-meategietatik ateratzen zen, eta, ondoren, garbitu egiten zen hainbat astez. Uraska handietan uretan uzten zen harrobietatik ateratako buztin hori, horrela partikula finak uraren azalera igo eta buztin garbia eta fina berreskuratu egiten baitzen. Prozesuaren zati hori dekantazioa da. Lan horri esker, egosketan eztanda eragin zezaketen ezpurutasunak desagerraraz zitezkeen. Gero eguzkitan lehortzen zen, bloketan moztuta. ondoren, denbora batez gorde egiten zituzten, beren ezaugarri plastikoak lor zitzaten.

Piezak lantzea

Ontzi bat egitean, buztingileak orea oratzen zuen aire-burbuilak kanporatzeko, eta K.a. II. milurtekoan Greziara iritsitako Ekialde hurbileko tornu batean lan egiten zuen, buztingileak berak edo laguntzaile batek eraginda. Ontzi txikiak kolpe batean moldatu zitezkeen, baina piezarik handienak zenbait zatiz osatuta zeuden, eta ondoren barbotinarekin mihiztatzen ziren (arazte urmaeletatik berreskuratutako uretan disolbatutako buztina). Heldulekuak eta oinak ere, aparte moldeatu egiten zituzten.

Behin pieza osoaren forma izanda, lehortzen uzten zen. Ondoren, erabilitako estiloaren arabera teknika batez edo besteaz margotzen zen.

Kolorea ematea irudi gorrien eta irudi beltzen zeramika klasikoan

Irudi beltz edo gorrien zeramika atikoari dagokionez, prozedura berezia erabili zen aldi protogeometrikotik aurrera. Dekantazioz buztina garbitzeko fasean, zikinkerietatik askatzen zenean, uraskan erabilitako ura, buztina disolbatua zuena, berreskuratzen zen. Ur buztindun hori barbotina edo engobea da, eta egun oraindik erabiltzen dute buztingileek. Engobea apaingarriak marrazteko erabiltzen zen. Egosketaren bidez, engobeaz egindako marrazkiak buztin koloreko hondoaren gainean berpizten ziren. Irudi gorrien zeramikan, kontrakoa zen, belztuko zen engobea hondoan jarri eta irudiak hutsik uzten baitziren (edo hutsa eta engobea nahasten ziren). Ez zen, beraz, pintura. Hala ere, kolore batzuk egosi ondoren gehitu zitezkeen.

Egostea

Engobea lehortu ondoren, pintoreak buztinlariari ematen zion pieza egosteko. Eragiketa delikatua zen, hiru etapaz osatua. Lehenik, atmosfera oxidatzailean egosten zen; arnasguneak irekitzen ziren, oxigenoa (dioxigenoa) pasatzen uzteko. Labe barruko tenperatura 800 °C-ra iristen zen gutxi gorabehera: ontzia guztiz gorria geratzen zen. Ondoren, atmosfera erreduzitzailean egosten zen (arnasguneak ixten ziren) 950ºC-tan, eta landarekiak gehitzen zitzaizkion suari, kea sortzeko; ondoren, tenperatura 900ºC-ra jaisten zen. Landareen bidezko errekuntza osatugabeak askatutako karbono monoxidoak, konposatu erreduzitzailea dena, oxido ferrikoa (Fe2O3) oxido ferroso (FeO) edo magnetita (Fe3O4) bilakatzen zuen, kolore beltza ematen zuena: edalontzia erabat beltza geratzen zen, eta inprimazio beltzarekin estalitako zatia beiraztatu egiten zen, iragazgaitz bihurtuz. Hirugarren egosketan, atmosfera berriz oxidatzaile zen (arnasguneak irekita uzten ziren), betiere 900 °C-tan: airearen dioxigenoak oxido ferrosoa oxido ferriko bilakatzen zuen oxidazioaren bidez inprimatu gabeko zatietan, gorri bihurtzen zirenak; aldez aurretik iragazgaitz bihurtu ziren zati inprimatuak beltz geratzen ziren.

Tipologia

Greziarrek ontzi-mota asko ekoiztu eta erabili zituzten: anfora, kraterak (ardoa eta ura nahasteko) edo hidria (ur pitxerra), anforiskoa edo zeremonia-ontziak (knosia, adibidez). Grekozko izena ematen zaie:

alabastroia (grekoz: alabastra): esekita egoteko oinarri biribildua duen lurrin-flaskoa zen, (eskuarki, alabastrozkoa edo beirazkoa).
arybalos: udare formako botilatxoa, ukenduak eta lurrinak gordetzeko erabilia.
anfora: ontzi garaia eta lepoan bi helduleku zituena, oina zapala edo puntaduna izana zitekeen. Likidoak eta pikorrak gorde eta garraiatzeko erabiltzen zen; ez zen ohikoa pinturaz apaintzea.
anforiskoa: anfora txikia.
askos: potetxo zabal eta baxua, gainetik helduleku bat duena, ardo urtua zerbitzatzeko erabiltzen zena.
bonbylios edo bonbilioa: lepo estuko ukendu txikia, alabastroiaren antzekoa.
kylix: kaliza modukoa. Hondo gutxiko kopa da, zabala eta bi helduleku dituena.
dinos: kratera esferoidala da, oin independente baten gainean muntatua.
enokoe: pitxar kiribilduna da, eta, eskuarki, hirustadun formako ahoa izaten du, ardoa kopetara isurtzeko.
guttus: izen hori ematen zitzaion, latinez, Erroman lepo estuko ukendu txiki bati, oliontzi baten antzekoa.
hidria: tinaren aurrekari zen ontzi handia, erraz iraultzeko moduan jarritako hiru heldulekuduna, ur-tanga gisa erabiltzen zena.
kantharos edo Dionisoren kopa, batzuetan Heraklesek eramaten duena. Helduleku altuak dituen kopa handia da.
kratera, aho zabaleko ontzi handia eta bi helduleku edo kirten dituena gorputzaren behealdean, goialdean edo gorputza eta lepoaren artean, ura eta ardoa bertan nahasteko.
kyathos, skýphosaren antzekoa, baina helduleku bakarrekoa.
kélébé: kratera mota bat da, sabelduna eta gorputza eta ahoaren artean helduleku bertikalak dituena.
kernos: edalontzi elkartuak zituenn piezza, elizkizunetarako erabili ohi zen.
lagena: pitxer edo botila txiki baten antzeko da, ardoa zerbitzatzeko.
lḗkythos: lepo estu eta luzeko flaskoa, heldulekuduna, olioa edo lurrinak gordetzeko. Hiletetan ere erabiltzen zen, gorpuaren olia eramateko, eta hilobietan ere uzten zen opari.
lekane: plater sakona, astalkiduna, pixide oso zapal baten antzekoa, sukaldean erabiltzen zena.
lekanis: bitxi, ukendu eta abarretarako ontzi estalkiduna. Lekanearen antzeko forma du.
olpe: pitxer txiki eta heldulekuduna.
oxybaphon: kratera heldulekuekin ontziaren goiko herenean.
pélike: anfora mota
pithos: ontzi esferoidal handia eta aho estukoa.
pyxis edo pixide: pote txikia eta motza, estalkia duena, apain-mahairako.
psykter : gorputz erraboilkara, ardoa hozteko erabiltzen zen oinarri altu eta estu baten gainean jarria.
rhyton: edateko edalontzia, adar-formakoa, animalia-mutur gisa bukatua eta heldulekuduna.
skýphos: edalontzi edo kikara semiesferikoa edo bi heldulekurekin moztuta dagoen kono itxurakoa.
stamnos: aldi jakin batean ekoizten den helduleku txikiko kratera eta aho ez hain zabalekoa.

Arybalos
II. mendeko askos-a
Bombylios. Museo Archeologico Castromediano
Dinos. Circa K.a. 550. Louvre museoa
Apulian egindako guttus-a. K.a. 420–370
Hidria
Kantharos. Atenasko museoa
Kelebe. Casoneko nekropolia, Baratti, Livorno. K.a. 325-300. Etruria.
Kernos
Bolutadun heldulekuak dituen Akteonen heriotzaren eszena duen kratera. Louvre museoa. K.a. 450-440.
Kylix
Beoziako lekanea. Circa ca. K.a 550-525.
Apuliako lekanis bat. K.a. IV. MET
Lekythos. K.a. 420. Kolore zuria engobari kaolina gehituz lortzen zen^[5]
Olpe. K.a. 600-590.
Musen pixidea. K.a. V. mende erdialdea. Bostongo Arte Ederren Museoa.
Pithos
Psyker
Rython
Skyphos. K.a 540-530. 16,2 cm. altu. Metropolitan Museum of Art (MET)
Odysseus (Ulises) eta sirenak stamnos baten irudian. British Museum

Oharrak

↑ Arkeologiaren ikuspuntutik, Egeoko Brontze aroa hiru zati nagusitan banatzen da: Kontinente aldeko Grezia, Kreta eta uharteak. Hiru eskualde horietako aurkikuntzak noizkoak diren erabakitzeko aro segida batzuk erabiltzen dira, eremu bakoitzak bere izen berezia duela: hala beraz, Heladiko hitza kontinente aldeko Greziari dagokio, Minoiko hitza Kretari, eta Zikladikoa, berriz, uharteei. Brontze Aroa hiru ataletan banatzen da segida guztietan: hiru aldi nagusiak Antzinako, Erdialdeko eta Oraintsuko izenlagunekin izendatzen dira; aldi horietako bakoitza, berriz, hiru azpialditan banatzen da, I, II, eta III erromatar zenbakiekin izendatzen direla, eta badago horiek ere 1, 2 eta 3 zenbakiekin izendatzen diren alditan banatzea. Mizeniko hitza Oraintsuko Aro Heladikoaren ordez erabili ohi da. Erref: Historia Unibertsala, Antzin Aroa, Egeo itsasoaren arroa, Brontze Arotik Grezia arkaikora, Lur enciclopedia temática.

Erreferentziak

↑ (Gaztelaniaz) Cerámica e Imágenes de la Grecia Clásica. Museo Arqueológico nacional (MAN), 7 or..
↑ ^a ^b «Cerámica griega - Decorar con Arte» www.decorarconarte.com (kontsulta data: 2025-09-26).
↑ Berniz hitza erabiltzen bada ere, teknikoki ez da betako berniza, baizik eta barbotina edo engobe bat (material urgarria duen ura), egosi aurretik piezaren azalean aplikatzen dena eta egosterakoan, beiraztatze moduko prozesu bat jasaten duena.
↑ Panateneak, Atenas hiri-estatuko jai garrantzitsuenak ziren, artea, kirolak eta erlijioa nahasten zutenak eta bere hiriko jainkosa zen Ateanearen omenez egiten zirenak.
↑ (Gaztelaniaz) Eiroa García, Jorge Juan. (1999). Nociones de tecnología y tipología en Prehistoria: 1 (Ariel Historia). Bartzelona: Ariel, 188 or. ISBN 978-8434466166..

Bibliografia

Trias de Arribas, Gloria (1967). Cerámicas griegas de la Península Ibérica. Valencia: The William L. Bryan Foundation. OCLC 310711910.
Speake, Graham (1999). Diccionario de historia del mundo antiguo. Akal. ISBN 9788446010333.
Caro Bellido, Antonio (2008). Diccionario de términos cerámicos y de alfarería. Cádiz: Agrija Ediciones. ISBN 84-96191-07-9.
Carmen Padilla Montoya, Equipo Staff, Paloma Cabrera Bonet, Ruth Maicas Ramos (2002). Diccionario de materiales cerámicos. Madril: Subdirección General de Museos. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Secretaría General Técnica. ISBN 8436936388.
Fatás Cabeza, Guillermo; Borrás, Gonzalo (1993). Diccionario de Términos de Arte. Madril: Anaya. ISBN 84-7838-388-3.
Guillém Monzonís, Claudio; Guillém Villar, Maria del Carmen (1987). Diccionario cerámico científico práctico. Sociedad Española de Cerámica y Vidrio. ISBN 9788439887454.

John Beazley:
- 1956. Attic Black-Figura Vase Painters, Oxford : Oxford University Press.
- 1963. Attic Red-Figura Vase Painters, Oxford : Oxford University Press (2. edizioa).
- 1971. Paralipomena, Oxford : Oxford University Press.
John Boardman:
- 2003. Aux origines de la peinture sur vase en Grèce, «L'Univers de l'art» bild., Londres: Thames & Hudson, ISBN 2-87811-157-5.
- 2003. Les Vases athéniens à figures noires, «L'Univers de l'art» bild., Londres : Thames & Hudson, ISBN 2-87811-103-6.
- 2003. Les Vases athéniens à figures rouges. La Période Archaïque, Thames & Hudson, «L'Univers de l'art» bild., Londres, ISBN 2-87811-114-1.
- 2003. Les Vases athéniens à figures rouges. La Période classique, Thames & Hudson, «L'Univers de l'art» bild., Londres : Thames & Hudson. ISBN 2-87811-181-8.
Arthur Dale Trendall (1989 ) Red figura Vases of South Italy and Sicily, Londres : Thames & Hudson.
Tom Rasmussen (zuz., 1991), Looking at Greek Vases, Cambridge University Press ISBN 0-521-37679-3.

Charles Dugas (1924) La Céramique grecque, Paris : Payot.
François Villard (1956) Les Vases grecs, Paris : Presses universitaires de France .

Kanpo estekak

Centro Iberia Graeca Iberiar Penintsulako Greziako arkeologia-ondarea ikertzeko, dokumentatzeko, kontserbatzeko eta zabaltzeko proiektuak garatzeko Espainiako erakunde ofiziala.
“La cerámica griega”, Arqueólogos (Weyback Machinen gordea).
“Galleries”, Theoi.
Classical Art Research Center (Arte Klasikoaren Ikerketa Zentroa), Oxfordeko Unibertsitatekoa.
Beazley Archive artxibatua 2015 ko irailaren 24an Wayback Machinen. zen . : Antzinateko zeramikazko irudiak.

Datuak: Q738680
Multimedia: Ancient Greek pottery / Q738680

[3] Arkeologiaren ikuspuntutik, Egeoko Brontze aroa hiru zati nagusitan banatzen da: Kontinente aldeko Grezia, Kreta eta uharteak. Hiru eskualde horietako aurkikuntzak noizkoak diren erabakitzeko aro segida batzuk erabiltzen dira, eremu bakoitzak bere izen berezia duela: hala beraz, Heladiko hitza kontinente aldeko Greziari dagokio, Minoiko hitza Kretari, eta Zikladikoa, berriz, uharteei. Brontze Aroa hiru ataletan banatzen da segida guztietan: hiru aldi nagusiak Antzinako, Erdialdeko eta Oraintsuko izenlagunekin izendatzen dira; aldi horietako bakoitza, berriz, hiru azpialditan banatzen da, I, II, eta III erromatar zenbakiekin izendatzen direla, eta badago horiek ere 1, 2 eta 3 zenbakiekin izendatzen diren alditan banatzea. Mizeniko hitza Oraintsuko Aro Heladikoaren ordez erabili ohi da. Erref: Historia Unibertsala, Antzin Aroa, Egeo itsasoaren arroa, Brontze Arotik Grezia arkaikora, Lur enciclopedia temática.

[1] (Gaztelaniaz) Cerámica e Imágenes de la Grecia Clásica. Museo Arqueológico nacional (MAN), 7 or..

[:0-2] «Cerámica griega - Decorar con Arte» www.decorarconarte.com (kontsulta data: 2025-09-26).

[4] Berniz hitza erabiltzen bada ere, teknikoki ez da betako berniza, baizik eta barbotina edo engobe bat (material urgarria duen ura), egosi aurretik piezaren azalean aplikatzen dena eta egosterakoan, beiraztatze moduko prozesu bat jasaten duena.

[5] Panateneak, Atenas hiri-estatuko jai garrantzitsuenak ziren, artea, kirolak eta erlijioa nahasten zutenak eta bere hiriko jainkosa zen Ateanearen omenez egiten zirenak.

[6] (Gaztelaniaz) Eiroa García, Jorge Juan. (1999). Nociones de tecnología y tipología en Prehistoria: 1 (Ariel Historia). Bartzelona: Ariel, 188 or. ISBN 978-8434466166..

[1]

[2]

[o 1]

[3]

[4]

[5]