Hans Ertl
| Hans Ertl | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Urschalling, 1908ko otsailaren 21a |
| Herrialdea |  Alemania |
| Heriotza | Chiquitania (en)  , 2000ko urriaren 23a (92 urte) |
| Familia | |
| Seme-alabak | ikusi
|
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | alemana |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | argazki-zuzendaria, argazkilaria, mendigoizalea, idazlea, film-zuzendaria eta film screenwriter (en) |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Kidetza | Österreichischer Alpenklub (en) |
   | |
Hans Ertl Graetzel (Munich, 1908ko otsailaren 21a - Chiquitania, Bolivia, 2000ko urriaren 23a) alemaniar mendizale, zinemagilea izan zen, erregimen naziarendako propaganda lanetan aritu zen.[1][2]
Che Guevarari eskuak moztearen arduraduna izan zen Roberto Quintanilla Pereira hil zuen Monika Ertl gerrillari komunistaren aita izateagatik ezaguna da ere.
Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1939an, Txilen film bat filmatzeko prestatzen ari zela, Hirugarren Reich-ek «gerra-korrespontsal» gisa errekrutatu zuen Hans Ertl[3]. Alemania naziko kamera operadore gisa, Leni Riefenstahl zuzendariarekin lan egin zuen propaganda nazionalsozialistako zenbait filmetan, hala nola Olympian[4]. Bigarren Mundu Gerran, Erwin Rommel jenerala laguntzen zuten kameralarietako bat izan zen. Itsaspeko kamera bat eta eskien gainean muntatutako grabatzeko gailu bat asmatu zituen, eta horrek filmak filmatzeko modua aldatu zuen.
1950eko hamarkadaren erdialdean, aliatuek atxilotu eta Alemaniari profesionalki lan egitea debekatu ondoren, Ertl Txilera joan zen lehenik eta ondoren Boliviara, non «espedizio-zinema»ren bi film luze dokumental egin zituen[3]. Hirugarren proiektu batean sartu zen, harik eta, berak gidatutako traktoreak istripua izan eta garraiatzen zuen materiala galdu zuen arte. Etsita, nekazari bihurtzea erabaki zuen, eta Dolorida etxaldea erosi eta bertan bizitzen jarri zen (18 katu, 15 Txakur eta tximino batekin[5]), Santa Cruz departamentuko lur erdi-oihaneko eremuan, han «Juan» deitzen zioten.
Bere lehen emaztea eta hiru alaben ama, Aurelia, gibeleko minbiziaz hil zen 1958an. Haren alaba kuttuna Monika Ertl izan zen. 1969an gerrillarien mugimendura lotzea erabaki zuenean, ez zuen onartu bere La Dolorida etxaldea entrenamendu militarreko eremu bihurtzea eta berarekin haserretu zen[3][4]. Boliviako militarrek Monika hil zutenean, Roberto Quintanilla Pereira koronelaren hilketan parte hartzeagatik, Che Guevararen heriotzaren arduraduna eta Hanburgon Boliviako kontsul gisa zegoena, haren aita, omen, «lasaitu egin zen bakean joan zelako».
Hans Ertl oso gutxitan itzuli zen Alemaniara, baina hil baino egun batzuk lehenago Bavarian bizi zen Heidi alabari lur-poltsa alemaniar bat bidaltzeko eskatu zion. Ertl 2000n hil zen eta bere etxaldean lurperatu zuten, orain museo bat dago bertan. 2008ko Time aldizkariko artikulu batean, haren alabak, Beatriz Ertlek, ukatu egin zuen aita nazia izan zela, «halabeharrez» egin zela eta «bizirik irauteko aukera egin» zuela esanez[3][4]. Leni Riefenstahl «bere bizitzako maitasuna» zela ere esan zuen.
Mendi igoerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1930: Königspitze ipar aurpegiaren lehen igoera.
- 1931: Ortlerreko ipar aurpegiaren lehen igoera.
- 1934: Sia Kangriren lehen igoera.
- 1942: Elbrus mendia.
- 1950: Illimani Hegoaldeko lehen bakarkako igoera eta Illimani iparraldeko lehen igoera.
- 1951: Illampuko bigarren igoera.
- 1953: Nanga Parbateko 5. kanpamentua (6900 m), 1953ko Nanga Parbat alemaniar-austriar espedizioan, non Hermann Buhl bakarkako lehen igoeratik bueltan zetorren argazki ospetsuak atera zituen.
Lanak, filmak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1932: Arnold Fanck-en S.O.S.Eisberg-eko laguntzailea.
- 1934: Arnold Fanck-en The Eternal Dream filmeko laguntzailea.
- 1935: Himalaiako deabrua.
- 1936: Leni Riefenstahl-en Olympia-ko argazki-zuzendaria.
- 1938: Luis Trenkerren Liebesgrüße aus dem Engadin filmeko kameralaria.
- 1939: Arnold Fanck-en A German Robinson Crusoe filmeko kameralaria.
- 1939: Glaube und Schönheit filmeko laguntzailea.
- 1953: Nanga Parbat 1953 dokumentalaren zuzendaria eta kameralaria.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Quispe, Jorge. (10 abr 2015). Hans Ertl, el fotógrafo de Hitler que no quería que le dijeran nazi. BBC.
- ↑ Una novela boliviana, una historia familiar alemana | DW | 2018/05/19
- ↑ a b c d Friedman-Rudovsky, Jean. (2008-09-23). The Last Days of a Nazi-Era Photographer. Time.
- ↑ a b c «Nazi-era photos surface in Bolivia» BBC News 2008-09-09.
- ↑ https://www.bbc.com/mundo/noticias/2015/04/150323_bolivia_hans_ertl_fotografo_hitler_lv
