Hiriberri (Aezkoa)

Wikipedia, Entziklopedia askea
Artikulu hau Aezkoako herriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Hiriberri».
Hiriberri
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
BerrendiDesdeVillanuevaDeAézcoa.jpg
Berrendi mendia Hiriberritik ikusia.

Hiriberriko bandera

Hiriberriko armarria

Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroako Foru Erkidegoa
Merindadea Zangozako merindadea
Izen ofiziala Escudo de Aezkoa.svg Hiriberri / Villanueva de Aezkoa
Alkatea Oscar Ancho Remondegui
Posta kodea 31671
INE kodea 31256
Herritarra hiriberriar
Kokapena
Koordenatuak 42° 56′ 45″ N, 1° 13′ 53″ W / 42.9457°N,1.2314°W / 42.9457; -1.2314Koordenatuak: 42° 56′ 45″ N, 1° 13′ 53″ W / 42.9457°N,1.2314°W / 42.9457; -1.2314
Azalera 21,30 km2
Garaiera 930 metro
Distantzia 54 km Iruñera
Demografia
Biztanleria 102 (2019)
Red Arrow Down.svg−4 (2018)
alt_left 48 (%47.1)54 (%52.9) alt_right
Dentsitatea 5,31 biztanle/km²
Hazkundea
(2003-2013)[1]		 Red Arrow Down.svg -% 17,36
Zahartze tasa[1] % 31,68
Ugalkortasun tasa[1] ‰ 47,62
Ekonomia
Jarduera tasa[1] % 0 (2011)
Genero desoreka[1] % 0 (2011)
Langabezia erregistratua[1] % 11,71 (2013)
Kultura
Euskaldunak % 49,63 (2010)
Euskararen erabilera % 17,8 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea http://www.hiriberri-villanuevadeaezkoa.es

Hiriberri edo, izen bereko beste herrietatik bereizteko, Hiriberri Aezkoa[2] Nafarroa Garaiko ipar-ekialdeko udalerria da, Aezkoa ibarrean dagoena, Zangozako merindadean, Iruñetik 54 kilometro ipar-ekialdera. Berrendiren oinean dago, Abodi mendilerroaren mendebaldeko muturrean. 2017an 110 biztanle zituen.[3] Hiriberri-Villanueva de Aezkoa du izen ofiziala.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriberri Aezkoako erdi-ekialdean dago, 926 metroko garaieran. Iparraldean Orbaizeta eta Orbararekin du muga, Jaurrietarekin ekialdean, Aria eta Ariberekin mendebaldean, eta Garaioa eta Abaurrepearekin hegoaldean.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aezkoako gainerako herriek bezala, mendialdeko klima ozeanikoa dauka (Cfb) Köppen sailkapenaren arabera.[4] Urteko batez besteko tenperatura 7-10 gradu artekoa da, eta prezipitazioa 1.600-1.800 mm artekoa. Urtean 130-140 euri-egun izaten dira. Udalerriaren iparraldean pago arrunta da nagusi, eta haritz kandugabea hegoaldean; baratzeak, belardiak eta alorrak daude herriaren inguruan.[5]

  • Iriberri Berrendi menditik ikusia.

  • Hiriberri.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriberriko herriaren lehen aipamena 1366. urteko dokumentu batean dago, Ireberri izenaz. Erdi Aroan Aezkoako herri guztiekin batera ordaintzen zuen urteroko petxa. Joan II.a erregeak kaparetasun pribilegioa eman zien aezkoar guztiei 1462an.[5] 1845. urtean udalerri bihurtu zen, Aezkoako udala eratzen zuten herriak bereizi zirenean.[6]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aezkoako gainerako herriek bezala, Hiriberrik biztanle anitz galdu ditu XX. mendearen hasieratik hona; 1900ean 426 bizilagun zituen, eta 110 besterik ez 2017an.[3]

Hiriberriko biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Laborantza (patata) eta abelazkuntza (ardi latxak, behi aziendak eta ) dira Hiriberriko jarduera ekonomiko nagusiak. Ardi latxa, piriniotar behi eta Aurizko zaldi ugari dago. Basogintzak ere garrantzi handia du. Hiru jarduera horiek sortzen dituzte lanpostuen %53 (2008ko datuak). Gainerakoak eraikuntzak (%31) eta zerbitzuek (%16) sortutakoak dira.[7]

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2007an ez zen udal hauteskunderik izan Hiriberrin, ez zelako hautagairik aurkeztu. Hori dela eta, Nafarroako Gobernuak 5 kideko Kudeaketa Batzordea izendatu zuen, César del Río Bayonés buru zela.[8]2011n, egoera berdina zela eta, César del Río Bayonések segitu zuen jarduneko alkate. 2015ean ere ez zen talderik aurkeztu, eta 2016ko urtarrilean Kudeaketa Batzordea izendatu zuen Nafarroako Gobernuak.[9]

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2003-2007 María Isabel Ancho Buruzko Aritz Artea
2007-2011 César del Río Bayonés Kudeaketa Batzordea
2011-2016 César del Río Bayonés Kudeaketa Batzordea
2016-2019 Oscar Ancho Remondegui Kudeaketa Batzordea

Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • HELBIDEA: San Salbador kalea, z/g

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriberriko Anjel Antxoren[10] testigantza, azkeraren eta euskara batuaren ingurukoa. Euskal Herriko Ahotsak[11][12] proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Aezkoako herrietatik Hiriberrik du euskaldun ehunekorik handiena. Adineko gehientsuek badakite euskaraz. 1936. urte arte herriko ia guztiak euskaldunak ziren, 1970ean %54,3,[13] eta 2010ean %49,6. Herriko zenbait etxetan oraindik aritzen dira aezkeraz. Bestalde, herriko gazteak (25-30 urtetik beherakoak) euskaldunak dira ere derrigorrezko ikasketak D ereduan egin dituztelako.[14][15] Nafarroako Foru Komunitateko 1986ko Euskararen Legearen arabera, eremu euskaldunean dago.

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jaiak eta ospakizunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Salbatore deunaren omenez ospatzen dira Hiriberriko jaiak, maiatzean.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ibarreko etxerik zaharrenak ditu (XVI. mendekoak), apaindutako arku, leiho eta armarri ederrak dituztenak. Aipatzekoak dira armarri landuak dituzten ateburuak.

  • San Salbador eliza. Eraikin gotikoa da, XIV. mende amaierakoa, eta XVII. mendean kapera barrokoa gehitu zitzaion. Habearte bakarrekoa da. XVII. mendeko erretaula erromanista du, Joan Gazteluzar eta Ambrosio Bengoetxeak egindakoa.[16]
  • Arrese etxea, herriko sarreraren ondoan. Arkuteria ikusgarria dauka.[17]
  • Errota berria herri ondoan dago, eta ibaiaren ertzean zegoen errota zaharraren makinaria dauka. Errota zaharra Irati ibaiaren bazterrean dago, Betolegiren aldean, zubi esekia igaro, eta 200 metro hegoaldera. Haren horma handiak ikus daitezke, eta baita errekastoaren kanalizazio txiki bat ere.
  • Gurutzeak. Aipagarriena Arrese deritzona da, 1645ekoa. San Frantzisko bidexendan dago eta gurutzea galdu zuen. Kondairaren arabera, otsoek hil zuten Arrese jaunaren alaba; bertze elezahar baten arabera, Gauekok (gaueko izpirituak) bahitu zuen.
  • Garaiak. Hiriberrin 4 garai gelditzen dira: Reka etxeko garaia, Elizondo etxeko garaia, Portal etxeko garaia eta Jauki etxeko garaia.
  • Zelane muinoko tumulua, 1.200 metroko garaieran; egoera onean dago.
  • Ugaibelko trikuharria.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  3. ↑ a b Navarra: Población por municipios y sexo. 2017. ine.es . Noiz kontsultatua: 2018-10-10.
  4. ↑ Nafarroako meteorologia eta klimatologia: Pirinioaldea. meteoeu.navarra.es . Noiz kontsultatua: 2018-10-11.
  5. ↑ a b Villanueva. enciclopedianavarra.com . Noiz kontsultatua: 2018-10-15.
  6. ↑ Hiriberri. Lur Hiztegi Entziklopedikoa, euskara.euskadi.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-15.
  7. ↑ Plan General Municipal de Hiriberri-Villanueva de Aezkoa. siun.navarra.es . Noiz kontsultatua: 2018-10-14.
  8. ↑ Nombrada la Comisión gestora de Hiriberri/Villanueva de Aezkoa. navarra.es . Noiz kontsultatua: 2018-10-15.
  9. ↑ Otros asuntos aprobados por el Gobierno de Navarra en su sesión de hoy, navarra.es
  10. ↑ «Antxo Moleres, Anjel - Ahotsak.eus» ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-02.
  11. ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-02.
  12. ↑ «Etxean beti euskaraz - Ahotsak.eus» ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-02.
  13. ↑ de Yrizar, Pedro. Aezkera: Subdialecto del Euskara del Valle de Aezkoa. academia.edu . Noiz kontsultatua: 2018-10-12.
  14. ↑ «Hiriberri - Ahotsak.eus» ahotsak.eus, Creative Commons Aitortu-PartekatuBerdin 2.0 Generikoa . Noiz kontsultatua: 2018-10-02.
  15. ↑ «Aezkoakoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-02.
  16. ↑ Arozamena Ayala, Ainhoa. Hiriberri/Villanueva de Aezkoa. Auñamendi Eusko Entziklopedia, aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus . Noiz kontsultatua: 2018-10-15.
  17. ↑ Hiriberri/Villanueva de Aezkoa. turismo.navarra.es . Noiz kontsultatua: 2018-10-15.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Nafarroa


Escudo de Aezkoa.svg Aezkoako herriak Escudo de Aezkoa.svg

Abaurregaina • Abaurrepea • Aria • Aribe • Garaioa • Garralda • Hiriberri • Orbaizeta • Orbara

Auñamendiko udalerriak
Navarra - Mapa municipal Zonificacion 2000 Auñamendi.svg
Nafarroa Garaiko udalerriak Nafarroako Foru Erkidegoa
Abaigar • Abartzuza • Abaurregaina • Abaurrepea • Aberin • Ablitas • Adios • Agoitz • Aguilar Kodes • Aiegi • Alesbes • Allin • Allo • Altsasu • Ameskoabarrena • Andosilla • Antsoain • Antzin • Anue • Añorbe • Araitz • Arakil • Aranaratxe • Aranguren • Arano • Arantza • Aras • Arbizu • Arellano • Areso • Arguedas • Aria • Aribe • Armañantzas • Arroitz • Arruazu • Artaxoa • Artazu • Artzibar • Atarrabia • Atetz • Auritz • Azagra • Azkoien • Azuelo • Bakaiku • Barañain • Barasoain • Barbarin • Bargota • Barillas • Basaburua • Baztan • Beire • Bera • Beraskoain • Berbintzana • Beriain • Berriobeiti • Berriozar • Bertizarana • Betelu • Bidankoze • Bidaurreta • Biurrun-Olkotz • Buñuel • Burgi • Burlata • Cabanillas • Cadreita • Cabredo • Caparroso • Cárcar • Cascante • Castejón • Corella • Cortes • Cintruénigo • Deierri • Deikaztelu • Desoio • Donamaria • Doneztebe • Eguesibar • El Busto • Elgorriaga • Elizagorria • Elo • Eneritz • Eratsun • Ergoiena • Erriberri • Erroibar • Erromantzatua • Erronkari • Esa • Eslaba • Espartza • Esprontzeda • Esteribar • Etaiu • Etxalar • Etxarri • Etxarri Aranatz • Etxauri • Eulate • Ezkabarte • Ezkaroze • Ezkurra • Ezporogi • Faltzes • Fitero • Fontellas • Funes • Fustiñana • Galar • Galipentzu • Galoze • Garaioa • Garde • Gares • Garinoain • Garralda • Gazteluberri • Genevilla • Gesalatz • Girgillao • Goizueta • Goñerri • Gorza • Hiriberri • Ibargoiti • Igantzi • Iguzkitza • Imotz • Irañeta • Irunberri • Iruñea • Irurtzun • Ituren • Iturmendi • Itza • Itzagaondoa • Itzaltzu • Izaba • Jaitz • Jaurrieta • Kaseda • Labaien • Lakuntza • Lana • Lantz • Lapoblación • Larraga • Larragoa • Larraun • Leatxe • Ledea • Legarda • Legaria • Leitza • Lekunberri • Leotz • Lerga • Lerin • Lesaka • Lezaun • Lizarra • Lizoainibar-Arriasgoiti • Lodosa • Longida • Los Arcos • Lukin • Luzaide • Mañeru • Marañón • Martzilla • Mélida • Mendabia • Mendaza • Mendigorria • Metauten • Milagro • Mirafuentes • Miranda Arga • Monteagudo • Morentin • Mues • Murchante • Murieta • Murillo el Cuende • Murillo el Fruto • Muruzabal • Nabaskoze • Nazar • Noain Elortzibar • Odieta • Obanos • Oibar • Oiz • Oko • Olaibar • Olatzagutia • Olexoa • Ollaran • Oloritz • Oltza zendea • Orbaizeta • Orbara • Orisoain • Orkoien • Orontze • Orotz-Betelu • Orreaga • Oteitza • Otsagabia • Petilla Aragoi • Piedramillera • Pitillas • Puiu • Ribaforada • Saldias • San Adrián • San Martin Unx • Santakara • Santsol • Sartaguda • Sartze • Sesma • Sorlada • Sunbilla • Tafalla • Tebas-Muru Artederreta • Tirapu • Torralba del Río • Torres del Río • Tulebras • Tutera • Txulapain • Uharte • Uharte Arakil • Ukar • Ultzama • Untzitibar • Untzue • Urdazubi • Urdiain • Urraulbeiti • Urraulgoiti • Urrotz • Urroz • Urzainki • Uterga • Uxue • Uztarroze • Valtierra • Viana • Villamayor de Monjardín • Villatuerta • Xabier • Zabaltza • Zangoza • Zare • Zarrakaztelu • Ziordia • Zirauki • Ziritza • Zizur • Zizur Nagusia • Zubieta • Zugarramurdi • Zuñiga
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hiriberri_(Aezkoa)&oldid=7206566"(e)tik eskuratuta