Iberiera

Iberiera
Iberieraren hedapena berde argiz.
Datu orokorrak
Lurralde eremua	Hila
Eskualdea	Iberiar penintsulako eskualde mediterraneoa
Hizkuntza sailkapena
Hizkuntza isolatua
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	hizkuntza bakartua
Alfabetoa	Iberiar idazketa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	xib
Glottolog	iber1250
IETF	xib

Iberiera jatorri ezezaguneko hizkuntza da, erromatarrak iritsi baino lehen Iberiar penintsulako ekialdean eta gaurko Frantziako hegoaldean hitz egiten zena. Jaéngo probintziatik Hérault ibairaino hedaturik zegoen. Hizkuntza II. mende aldean galdu zela uste da, latinaren bultzadaren eraginez.

Ia ulertezina da, hitz banaka batzuk salbu, ziur asko lekukotasun nahikorik ez dagoelako eta hizkuntza indoeuroparra ez delako. Alfabetoa edo, hobeto esanda, zeinu-multzoa (signarioa hitza erabiltzen dute ikerlariek), ia osorik deskodeturik dago, signario horretan bertan idatzita dauden zeltiberierazko idazkunei esker. Fonetika nahiko ondo ezagutzen da, eta euskararenaren antzekoa da, hasperentze ezaz landa.

Ez dago argi zein adar linguistikori atxiki dakiokeen, ezeinekin lotu ahal bada. Historian zehar, euskararekin lotu nahi izan da, baina eusko-iberismo teoriak ez du emaitza argirik izan orain arte. Zenbait ikertzaile saiatu dira iberiera deszifratzen euskara erabiliz, baina huts egin dute. Beste batzuek iberieraren eta aitzineuskararen arteko antzekotasunak aurkitu dituzte, baina gehienek uste dute elkarren alboan esparru geografiko hurbilean mintzatu izanak elkarren arteko trukeak sortu zituela.

Idazkerak

Iberiera hiru idazketa-sistematan dago idatzita: ipar-ekialdeko signario iberikoa, hego-ekialdeko signario iberikoa eta alfabeto grekoiberikoa. Lehenengo biek idazkera paleohispanikoen ezaugarri bereizgarriak dituzte; izan ere, biek batera silaba-balioa duten zeinuak erabiltzen dituzte herskarietarako, eta balio alfabetikoa duten zeinuak gainerako kontsonante eta bokaletarako.

Eskuarki, idazkera iberikoaren erreferentzia orokorra ipar-ekialdeko signario iberikoari dagokio, alde handiarekin erabiltzen baita gehien (% 95) ezagutzen diren inskripzioetan. Ipar-ekialdeko signario iberikotik bi aldaera ezagutzen dira: aldaera duala eta ez duala. Dualak silabograma herskari horzdunak eta belar ahoskabeak ahosdunengandik bereizten ditu trazu bat erantsiz ahosdunak idazteko zeinuei; horrela, forma sinpleak ahosduna irudikatzen du, eta forma konplexuak ahoskabea; aldaera ez-dualak, berriz, silabogramen forma sinpleak baino ez ditu aurkezten.

Ipar-ekialdeko signario iberikoa eta hego-ekialdekoa nolabait ahaidetuta daude, baina ezin dira zeinu multzo beraren aldaera soiltzat hartu; izan ere, zeinu-errepertorioa antzekoa den arren, horien balioa ez dator bat kasu askotan. Bestalde, alfabeto greko-iberikoa alfabeto greko joniarraren egokitzapen ia zuzena da, iberiar hizkuntzaren berezitasunetara egokitua.

Hedapen geografikoa

iberiera Iberiar penintsulako kostaldeko zerrenda zabal batean erabili zuten; Languedoc-Roussillon hegoaldetik Alacant arte, eta barrualdean sartzen zen Ebro bailaratik gora, Segurako errotik eta Guadalquivir ibaiaren goiko lurretan barna. Lurralde horietako herriak, gutxi gora behera, iturri kalsikoek ekialdeko iberiar penintsula okupatzen zuten iberiarren taldean sartu zituzten, behintzat, K.a. VI. mendetik aurrera. Iturri horiek Hekateo Miletokoa, Avieno, Herodoto, Estrabon eta abar dira) eta herriak hauek: airenosi, andosini, ausetaniak, bastetaniak / bastuloak, bergistanoak, bastellani, bessetani, zeretanoak, kontestaniarrak, edetani, elisices, Iakatarrak (zalantzazkoa), Ilercavones, ilergeteak, indigeteak, iakatarrak, kastelanak, laietaniarrak, oretaniarrak, sedetaniarrak, sordones, suessetani, eta turdetaniarrak.

Iberiar kulturaren kontzeptua ez da iberiar gisa identifikatutako herri bakoitzean modu uniformean errepikatzen den eredua, baizik eta sarritan antzeko ohitura edo ezaugarri izaten dituzten, baina beste batzuetan argi bereizten diren eta batzuetan iberiar gisa identifikatu gabeko herriekin partekatzen dituzten banakako kulturen batura.

Bibliografia

• de Hoz, Javier (2010). Historia lingüística de la península Ibérica en la Antigüedad. Madril: CSIC. ISBN 978-8400094058.
  • 2009. «El problema de los límites de la lengua ibérica como lengua vernácula, por Javier de Hoz» Acta Palaeohispanica X. Palaeohispanica 9 (2009),413-433. ISSN.: 1578-5386.
• Orduña Aznar, Eduardo. Iberierari buruzko hainbat lan ditu. ikus: «Treballs i publicacions d'Eduardo Orduña Aznar» Llengües paleohispàniques no indoeuropees : Pàgina personal d'Eduardo Orduña Aznar
• Velaza Frías, Javier, (1996). Epigrafía y lengua ibéricas. Madril: Arco Libros. ISBN 9788476351963
• Collado Hinajeros, Benjamín, (2014). Los íberos y su mundo. Madril: Akal. ISBN 978-8446040095
• Ferrer i Jané, Joan (2006): "Nova lectura de la inscripció ibèrica de La Joncosa (Jorba, Barcelona)", Veleia 23, 129-170.
  • (2007): «Sistemes de marques de valor lèxiques sobre monedes ibèriques,» Acta Numismàtica 37, 53-73.
  • (2009): «El sistema de numerales ibérico: avances en su conocimiento», Acta Palaeohispanica X, Palaeohispanica 9 (2009), 51-479 ISSN.: 1578-5386.
  • (2013): «Los problemas de la hipótesis de la lengua ibérica como lengua vehicular», ELEA, 13, 115-157.
• Untermann, Jürgen (1990):, Monumenta Linguarum Hispanicarum. Band III. Die iberischen Inschriften aus Spanien. 1. Literaturverzeichnis, Einleitung, Indices, Wiesbaden, ISBN 3-88226-491-8.
• Correa, José Antonio (1994): «La lengua ibérica», Revista Española de Lingüística, ISSNe: 2254-8769, ISSN: 0210-1874, 24/2, 263-287 or.

• Correa, José Antonio (1999): Las nasales en ibérico, Pueblos, lenguas y escrituras en la Hispania prerromana, IN: Francisco Villar Liébana (ed. lit.), Francisco Beltrán Lloris (ed. lit.): Pueblos, lenguas y escrituras en la Hispania prerromana: actas del VII Coloquio sobre Lenguas y Culturas Paleohispánicas. (Zaragoza, 12 a 15 de marzo de 1997) / , Salamanca : Universidad de Salamanca, Ediciones Universidad de Salamanca : Diputación Provincial de Zaragoza, Institución "Fernando el Católico". ISBN: 847800-0941. 375-396 or.

Ikus, gainera

• Iberiar idazketa
• Idazkera paleohispaniarrak

Kanpo estekak

• "19 - Els ibers", En guàrdia!, Catalunya Radio. 2002/01/20
• Orduña Aznar, Eduardo Llengües paleohispàniques no indoeuropees. Pàgina personal d'Eduardo Orduña Aznar

• Datuak: Q855215