Edukira joan

Ingeniaritza klimatiko

Wikipedia, Entziklopedia askea

Ingeniaritza klimatikoa edo geoingeniaritza da planetako ingurumenaren eskala handiko nahita egindako eraldaketa, klima aldaketa antropogenikoari aurre egiteko erabiltzen dena [1][2]. Termino hau bai karbono dioxidoaren ezabapena, bai eguzki-erradiazioaren kudeaketa batzen dituen termino orokor moduan erabili da[3]. Hala ere, bi prozesuak ezaugarri oso desberdinak dituzte, eta gaur egun bereiz tratatzen dira[4].  

Karbono dioxidoa ezabatzeko teknikak atmosferako karbono dioxidoaren arazketan datza, klima aldaketaren arintzean laguntzen duena. Beste alde batetik, eguzki-erradiazioaren kudeaketa eguzki izpiak islatzean datza, espaziora birbidaliz lurra hozteko asmoz[5].

Ingeniaritza klimatiko mota batzuk oso eztabaidagarriak dira, haien eraginkortasunari, albo-ondorioei eta ustekabeko ondorioei buruzko zalantza handiak daudelako[6]. Eskala handiko esku-hartzeek sistema naturalak nahigabe aldatzeko arrisku handiagoa dute, eta horrek dilema bat planteatzen du: aldaketa horiek konpentsatzen duten kalte klimatikoa baino kaltegarriagoak izan litezke[7].  

Zientzialari Kezkatuen Batasunak (ingelesez, Union of Concerned Scientists) ohartarazi du eguzki-erradiazioaren aldaketa aitzakia bihur daitekeela erregai fosilen emisioen murrizketa moteltzeko eta karbono gutxiko ekonomia baterantz aurrera egiteko, teknologiak ez baitie aurre egiten klima-aldaketaren oinarriei[8].

Terminologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen esan bezala, ingeniaritza klimatikoa karbono dioxidoa ezabatzeko eta eguzki-erradiazioa kudeatzeko erabili ohi da, planeta mailan aplikatzen denean[3]. Dena den, bi metodoek ezaugarri geofisiko oso desberdinak dituztenez, Klima Aldaketari buruzko Gobernu Arteko Taldeak (Intergovernmental Panel on Climate Change , IPCC) ez ditu termino horiek erabiltzen[3][4]. Erabaki hori 2018an jakinarazi zen, eta horren adibide "Berotze Globalari buruzko 1,5 °C-ko Txosten Berezia"[9] da.

Gernot Wagner ekonomialari klimatikoaren arabera: «Geoingeniaritza terminoa, neurri handi batean, herri-diskurtsoan maiz erabiltzearen emaitza da, eta esanahi asko galtzeko bezain lauso eta aglutinatzailea»[6].

Honako hauek daude klima-ingeniaritza terminoan sartzen diren teknologia espezifikoen artean[10]:

Karbono dioxidoaren ezabapena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Zuzeneko aire harrapaketa eta karbono biltegiratzea: Karbono dioxidoa airetik zuzenean atzemateko prozesua (esaterako, zementu-fabrika edo biomasa-zentral bat bezalako iturri puntualetatik) eta CO2 korronte kontzentratua sortzeko prozesua, karbono neutroa duten erregaiak eta haize-gasak erabili edo ekoizteko.
  • Higadura ondua: Higadura naturala azkartu nahi duen prozesua, lurrean silikatoa duen arroka fin bat; adibidez,  basaltoa, arroken, uraren eta airearen arteko erreakzio kimikoak bizkortzen dituen gainazaletan hedatuz. Era berean, karbono dioxidoa (CO2) ezabatzen du,  karbonato solidoko mineraletan edo ozeanoko alkalinotasunean etengabe biltegiratuz[13]. Azken horrek ozeanoaren azidotzea ere moteltzen du.

Eguzki-erradiazioaren kudeaketa  

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Espazioko ispiluak (Mirrors in space, MIS): Lurrari eragiten dion eguzki-erradiazioaren kantitatea aldatzeko diseinatuta dauden sateliteak dira. Ideia sortu zenetik −1923, 1929, 1957 eta 1978an (Hermann Oberth) eta 1980ko hamarkadan espazioko ispiluak eguzkiaren argia desbideratzeko teorizatu ziren, batez ere berotze globalari aurre egiteko. [15][16][17][18][19][19]

Hurrengo metodoak ez dira ingeniaritza klimatikoaren baitan sartzen, IPCCren 2022ko azken ebaluazio-txostenaren arabera, baina gai horri buruzko beste argitalpen batzuek termino honen barruan sartzen dituzte[21]:

  • Lurrazaleko albedoa eraldatzea: azaleko objektuak aldatuz Lurreko albedoa handitzeko prozesua. Adibidez, kolore argiko landareak landatu, eguzkiaren argia espaziora itzultzen laguntzeko[25].
  • Ozeanoko geoingeniaritza: karbono dioxidoa bahitzeko duen gaitasunean eragiteko, ozeanoari karea edo burdina bezalako materiala gehitzea[30].

Teknologiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Karbono dioxidoaren ezabapena (KDE)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuhaitzak landatzea naturan oinarritutako, atmosferatik karbono dioxidoa ezabatzeko, modu bat da, hala ere, efektua aldi batekoa izan daiteke kasu batzuetan.

Karbono dioxidoaren ezabapena (gazteleraz, Extracción de dioxido de carbono) prozesu bat da, non karbono dioxidoa (CO2) atmosferatik kanporatzen den nahita egindako giza jardueren bidez. Karbono dioxidoa modu iraunkorrean metatuko da metaketa geologiko, lurtar edo ozeanikoetan[31]: Prozesu honi karbono dioxidoaren ezabapena edo berotegi-efektuko gasen arazketa deitzen zaio.  

KDE teknologia gero eta gehiago erabiltzen da politika klimatikoan, aldaketa klimatikoa arintzeko estrategien elementu gisa[32][33]. Etorkizunean, KDE teknologiak teknikoki ezabatzen zailak diren emisioak indargabetu ahal izango ditu, hala nola nekazaritza eta industrialeko zenbait emisio[34].  

KDEk sistema lurtarretan zein sistema urtarretan aplikatzen diren metodoak barne hartzen ditu. Lurreko metodoen artean basotzea, basoberritzea, lurzoruetan karbonoa gordetzen duten nekazaritza-jarduerak (karbonoaren nekazaritza) eta karbonoa atzitu eta biltegiratzen duen bioenergia (BECCS) aurkitzen dira[34][35]. Ozeanoak eta beste ur-masa batzuk erabiltzen dituzten KDE metodoak ere badaude. Ozeanoen ongarritzea, ozeanoen alkalinotasuna hobetzeko teknikak[36] eta hezeguneak berreskuratzeko teknikak esate baterako.  

Karbonoaren harrapaketa eta biltegiratzea (KHB) ez dira KDE teknologiatzat hartzen, KHBk ez baitu atmosferan dagoen karbono dioxido kantitatea murrizten.

Eguzki-erradiazioaren kudeaketa (EEK)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sulfato aerosolak estratosferan injektatzeko prozesua, eguzki-erradiazioa aldazeko asmoz.

Eguzki-erradiazioaren kudeaketa, eguzki-geoingeniaritza izenez ere ezaguna (gazteleraz, Geoingenieria solar), berotze globala mugatzeko hartzen diren ekintza multzoari deritzo. Teknologia hauek atmosferak espaziora itzultzean islatzen duen eguzki-argiaren (eguzki-erradiazioa) kopurua handitzean edo irteten den bero-erradiazioaren harrapaketa murriztean datza. Hainbat teknologia desberdinen artean, aerosol estratosferikoen injekzioa eta itsas hodeien argitzea dira ikertuenak.  

Nazioarteko ebaluazio zientifiko baimendu ugarik, eredu klimatikoen eta antzeko eredu naturalen frogetan oinarrituak, frogatu dute, oro har, EEK ekintza batzuek berotze globala eta aldaketa klimatikoaren eragin kaltegarri asko murriztu ditzaketela[37][38][39]. Zehazki, badirudi aerosol estratosferikoen injekzio kontrolatua ingurumen-inpaktu gehienak murrizteko gai dela. Batez ere klima-aldaketaren eragina murrizteko, eta ondorioz, honek ekonomia eta ekosisteman duen inpaktua.  

Eguneko erradiazio bidezko hozte pasiboa (EEBHP)

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
EEBHP tenperaturak jaitsi ditzake, energia kontsumitu gabe eta kanpoko espaziora beroa irradiatuz.

Eguzki-islapena eta Lurraren emisibitate termikoa handitzea, eguneko erradiazio bidezko hozte pasiboaren bidez, ingeniaritza klimatikoaren alternatiba edo «hirugarren ikuspegi» gisa proposatu izan da[23], aerosol estratosferikoen injekzioa baino «ez hain intrusiboa» eta aurresangarriagoa edo itzulgarriagoa dena[40].

EEBHPk tenperaturak jaitsi ditzake energia-kontsumorik eta kutsadurarik gabe, eta beroa kanpo-espaziora irradiatu. Horregatik, berotze globalaren irtenbide gisa proposatu da[41].  

Eguneko erradiazio bidezko hozte pasiboa gainazal ez-energizatuak, isolatzaileak edo termikoki igorgarriak diren materialak erabiltzea da, eraikin baten edo beste objektu baten tenperatura murrizteko[42]. Berotegi efektuko gasek eragindako tenperaturaren igoera murrizteko metodo gisa proposatu da[43][44]. Beste hainbat onuren artean hiriko bero-uhartearen efektua murrizten,[45][46] eta giza gorputzaren tenperatura murrizten laguntzen du[41][43][47][48].

Geoingenieritza ozeanikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Geoingenieritza ozeanikoaren ikuspegi batzuk azaltzeko bideoa, arriskuak, inpaktu negatiboak eta izan ditzakeen albo-ondorioak.

Geoingeniaritza ozeanikoak tenperatura igotzearen inpaktuak murrizteko ozeanoa aldatzea dakar. Ikuspegi bat ozeanoari karea edo burdina bezalako materiala gehitzea da, itsasoko bizitza sostengatzeko eta/edo CO2 bahitzeko gaitasuna handitzeko. 2021ean, EBko Zientzia, Ingeniaritza eta Medikuntzako Akademia Nazionalek (NASEM)  2.500 milioi dolar eskatu zituzten ikerketarako hurrengo hamarkadan, landa-probak barne. [49]

Beste ideia bat itsas mailaren igoera murriztea da, Antartikako glaziarrak berotzen diren uretatik babesteko urpeko "errezelak" instalatuz, edo ura eta beroa ponpatzeko izotzean zuloak zulatuz.

Ozeano kareztaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsas ura kaltzio hidroxidoarekin (karea) aberasteak ozeanoaren azidotasuna murrizten duela adierazi da. Horrek itsasoko bizitzak duen presioa, hala nola ostrak, jaitsi eta CO2 xurgatzen du. Gehitutako kareak uraren pHa igotzen du, CO2 kaltzio bikarbonato moduan edo molusku oskoletan ezarritako karbonato moduan harrapatuz. Karea zementu industrian kantitate handietan ekoizten da. [7]

Tratamendu hau 2022. urtean ebaluatu zen Apalachicolan, Floridan, ostra-populazioen murrizketa geldiarazteko esperimentu batean. Bertan, pH mailak apalki igo ziren, CO2 70 ppm murrizten zen era berean. [50]

Arazoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskala handiko esku-hartzeek arrisku handiagoa suposatzen dute sistema naturaletan nahi gabeko perturbazioak eragin ditzaketelako, eta, ondorioz, dilema bat sortzen da: perturbazio horiek konpentsatzen dituzten kalte klimatikoak baino kaltegarriagoak izan daitezke [7].

Aspektu etikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zientzialari Kezkatuen Batasunak adierazi duenez, ingeniaritza klimatikoko teknologien erabilera aitzakia bihur daiteke klima-aldaketaren arrazoi sakonei aurre ez egiteko eta klima-aldaketaren aurka garrantzitsuak diren ekintzak atzeratzeko[8]. Hala ere, iritzi publikoari buruzko zenbait inkestak eta foku-taldeek aditzera eman zuten emisioak gutxitu nahi zituztela ingeniaritza klimatikoaren teknologiak erabiliz [51][52][53]. Beste modelizazio-lan batzuek ingeniaritza klimatikoaren perspektibak, izatez, emisioak murrizteko probabilitatea handitu dezakeela iradokitzen dute.

Ingeniaritza klimatikoak klima alda badezake, horrek, orduan, zalantzak sortzen ditu gizakiek klima nahita aldatzeko eskubidea ote duten, eta zer baldintzatan. Adibidez, ez da gauza berdina ingeniaritza klimatikoa erabiltzea tenperaturak egonkortzeko edo klima beste helburu batekin optimizatzeko. Tradizio erlijioso batzuek gizakien eta haien ingurunearen arteko harremanari buruzko ikuspuntuak adierazten dituzte, eta horiek klimari eragiteko ekintza esplizituak sustatzen (administrazio arduratsua gauzatzeko)  edo geldiarazten (harrokeria saihesteko) dituzte.

Sozietatea eta kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hautemate publikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2018ko ikerketa handi batek online inkesta bat erabili zuen Estatu Batuetan, Erresuma Batuan, Australian eta Zeelanda Berrian ingeniaritza klimatikoko sei metodoren pertzepzio publikoak ikertzeko[10]. Ingeniaritza klimatikoaren kontzientzia publikoa baxua zen, inkestatuen bosten batek baino gutxiagok eman zuten aurretiko ezagutzen berri. Proposatutako ingeniaritza klimatikoko sei metodoen pertzepzioak (hiru karbono dioxidoa ezabatzeko taldekoak eta hiru eguzki-erradiazioa aldatzeko taldekoak) negatiboak izan ziren neurri handi batean, eta askotan "arriskua", "artifiziala" eta "efektu ezezagunak" bezalako ezaugarriekin lotu ziren. Karbono dioxidoa ezabatzeko metodoak nabarmendu zituzten eguzki-erradiazioa aldatzea baino. Pertzepzio publikoaren erantzunak nabarmenki egonkorrak izan ziren herrialdeetako inkesten artean alde txikiak baino ez baitziren egon[10][54].

Ingurumen-erakunde batzuk (Amigos de la Tierra eta Greenpeace, adibidez) eguzki-erradiazioa aldatzearen kontra adierazi dira eta gehienetan energian oinarritutako karbono dioxidoa ezabatzeko proiektuak babestu izan dituzte, hala nola basotzea eta padurak edo hezeguneak berreskuratzea [51][55].

Ikerketa eta proiektuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Badaude hainbat erakunde klima ingeniaritzaren potentziala aztertu dutenak, hala nola, Estatu Batuetako Kongresua (US Congress)[56], Estatu Batuetako Zientzietako, Ingeniaritzako eta Medikuntzako Akademia Nazionala (US National Academy of Sciences, Engineering, and Medicine)[57], Errege Elkartea  (Royal Society) [58], Erresuma Batuko Parlamentua (UK Parliament)[59], Ingeniari Mekanikoen Instituzioa (Institution of Mechanical Engineers)[60], eta Klima Aldaketarako Gobernuarteko Taldea (Intergovernmental Panel on Climate Change).

2009an, Erresuma Batuetako Errege Elkarteak proposatutako Ingeniaritza klimatikorako metodo sorta zabala aztertu zituen, eta eraginkortasun, eskuragarritasun eta segurtasunaren arabera ebaluatu zituen (ebaluazio bakoitzean estimazio kualitatiboak esleituz). Gomendio gakoen txostenak honako hauek ziren: “UNFCCCko alderdiek ahalegin handiagoak egin beharko lituzkete klima-aldaketa arintzeko eta egokitzeko, bereziki, mundu mailako emisioen murrizketa adosteko”; eta “ez dagoela arrazoirik, Ingeniaritza klimatikoari buruz jakina dena kontuan izanik, honen inguruan egiten ari diren ahaleginak murrizteko[61].

2009an, beste azterketa batek bideragarritasuna edo kostu ekonomikoa bezalako kontu praktikoak baino, proposatutako metodoen sinesgarritasun zientifikoa aztertu zuen. Egileek “airea harrapatzea eta biltegiratzeak potentzial handiena erakusten duela, baso-berritzearekin eta biokarbonoaren ekoizpenarekin batera” aurkitu zuten; eta “komunikabideetan arreta handia jaso duten beste iradokizun batzuk, bereziki, ‘ozeano hodiak’, ez eraginkorrak diruditela” adierazi zuten[62].

2024tik aurrera, CAARE (Coastal Atmospheric Aerosol Research and Engagement) proiektuak, itsas zerura gatza jaurti zuen, hodeien “distira” (islatzeko ahalmena) handitzeko ahaleginean. Itsas gatza USS Hornet Sea, Air & Space Museum-etik jaurtitzen da[63].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Royal Society of London, ed. (2009). Geoengineering the climate: science, governance and uncertainty. ISBN 978-0-85403-773-5. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  2. ↑ «Union of Concerned Scientists Applauds Passage of California's AB 398 and AB 617» Climate Change and Law Collection (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  3. ↑ a b c Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), ed. (2023-07-21). Climate Change 2022 - Mitigation of Climate Change. Cambridge University Press ISBN 978-1-009-15792-6. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  4. ↑ a b (Ingelesez) «Climate Change 2021: The Physical Science Basis» www.ipcc.ch (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  5. ↑ Reflecting Sunlight: Recommendations for Solar Geoengineering Research and Research Governance. National Academies Press 2021-05-28 ISBN 978-0-309-67605-2. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  6. ↑ a b «Geoengineering: the Gamble» Gernot Wagner | Economist and Author (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  7. ↑ a b c Butzengeiger, Sonja. (2018-12-07). Climate Policy.  doi:10.4324/9781315065816. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  8. ↑ a b (Ingelesez) «What is Solar Geoengineering? | Union of Concerned Scientists» www.ucsusa.org (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  9. ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2022). Global Warming of 1.5°C: IPCC Special Report on Impacts of Global Warming of 1.5°C above Pre-industrial Levels in Context of Strengthening Response to Climate Change, Sustainable Development, and Efforts to Eradicate Poverty. Cambridge University Press ISBN 978-1-009-15795-7. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  10. ↑ a b c Carlisle, Daniel P.; Feetham, Pamela M.; Wright, Malcolm J.; Teagle, Damon A. H.. (2020-04-12). «The public remain uninformed and wary of climate engineering» Climatic Change 160 (2): 303–322.  doi:10.1007/s10584-020-02706-5. ISSN 0165-0009. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  11. ↑ Woolf, Dominic; Amonette, James E.; Street-Perrott, F. Alayne; Lehmann, Johannes; Joseph, Stephen. (2010-08-10). «Sustainable biochar to mitigate global climate change» Nature Communications 1 (1)  doi:10.1038/ncomms1053. ISSN 2041-1723. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  12. ↑ Obersteiner, M.; Azar, Ch.; Kauppi, P.; Möllersten, K.; Moreira, J.; Nilsson, S.; Read, P.; Riahi, K. et al.. (2001-10-26). «Managing Climate Risk» Science 294 (5543): 786–787.  doi:10.1126/science.294.5543.786b. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  13. ↑ (Ingelesez) harrisson, thomas. (2018-02-19). «Guest post: How ‘enhanced weathering’ could slow climate change and boost crop yields» Carbon Brief (Noiz kontsultatua: 2024-11-27).
  14. ↑ Climate Intervention: Reflecting Sunlight to Cool Earth. National Academies Press 2015-06-23 ISBN 978-0-309-31482-4. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  15. ↑ (Ingelesez) Wege zur Raumschiffahrt. 2024-06-11 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  16. ↑ Oberth, H.. (1972-01-01). Ways to spaceflight. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  17. ↑ Reichl, Eugen. (2022). «Weltraum-Allerlei» Astrophysik aktuell (Springer Berlin Heidelberg): 293–303. ISBN 978-3-662-65324-1. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  18. ↑ «Hermann Oberth and Early German Rocketry» To a Distant Day (UNP - Nebraska): 53–69. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  19. ↑ a b (Ingelesez) Kaufmanpublished, Rachel. (2012-08-08). «Could Space Mirrors Stop Global Warming?» livescience.com (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  20. ↑ (Ingelesez) Crutzen, Paul J.. (2006-08-01). «Albedo Enhancement by Stratospheric Sulfur Injections: A Contribution to Resolve a Policy Dilemma?» Climatic Change 77 (3): 211–220.  doi:10.1007/s10584-006-9101-y. ISSN 1573-1480. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  21. ↑ Chapter 2 : Land–Climate interactions — Special Report on Climate Change and Land. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  22. ↑ Zevenhoven, Ron; Fält, Martin. (2018-06-01). «Radiative cooling through the atmospheric window: A third, less intrusive geoengineering approach» Energy 152: 27–33.  doi:10.1016/j.energy.2018.03.084. ISSN 0360-5442. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  23. ↑ a b Wang, Tong; Wu, Yi; Shi, Lan; Hu, Xinhua; Chen, Min; Wu, Limin. (2021-01-14). «A structural polymer for highly efficient all-day passive radiative cooling» Nature Communications 12 (1)  doi:10.1038/s41467-020-20646-7. ISSN 2041-1723. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  24. ↑ Chen, Meijie; Pang, Dan; Chen, Xingyu; Yan, Hongjie; Yang, Yuan. (2021-10-30). «Passive daytime radiative cooling: Fundamentals, material designs, and applications» EcoMat 4 (1)  doi:10.1002/eom2.12153. ISSN 2567-3173. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  25. ↑ Wang, Zhuosen; Schaaf, Crystal B.; Sun, Qingsong; Kim, JiHyun; Erb, Angela M.; Gao, Feng; Román, Miguel O.; Yang, Yun et al.. (2017-07). «Monitoring land surface albedo and vegetation dynamics using high spatial and temporal resolution synthetic time series from Landsat and the MODIS BRDF/NBAR/albedo product» International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation 59: 104–117.  doi:10.1016/j.jag.2017.03.008. ISSN 1569-8432. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  26. ↑ Wolovick, Michael J.; Moore, John C.. (2018-05-16). «Supplementary material to "Stopping the Flood: Could We Use Targeted Geoengineering to Mitigate Sea Level Rise?"» dx.doi.org (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  27. ↑ Keefer, Bowie; Wolovick, Michael; Moore, John C. (2023-03-01). «Feasibility of ice sheet conservation using seabed anchored curtains» PNAS Nexus 2 (3)  doi:10.1093/pnasnexus/pgad053. ISSN 2752-6542. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  28. ↑ Wolovick, Michael; Moore, John; Keefer, Bowie. (2023-03-27). «The potential for stabilizing Amundsen Sea glaciers via underwater curtains» PNAS Nexus 2 (4)  doi:10.1093/pnasnexus/pgad103. ISSN 2752-6542. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  29. ↑ «Doomsday may be delayed at Antarctica’s most vulnerable glacier» AAAS Articles DO Group 2024-09-19 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  30. ↑ Voosen, Paul. (2022-12-23). «Ocean geoengineering scheme aces field test» Science 378 (6626): 1266–1267.  doi:10.1126/science.adg3935. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  31. ↑ «Annex VII: Glossary» Climate Change 2021 – The Physical Science Basis: 2215–2256. 2023-07-06  doi:10.1017/9781009157896.022. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  32. ↑ Schenuit, Felix; Colvin, Rebecca; Fridahl, Mathias; McMullin, Barry; Reisinger, Andy; Sanchez, Daniel L.; Smith, Stephen M.; Torvanger, Asbjørn et al.. (2021-03-04). «Carbon Dioxide Removal Policy in the Making: Assessing Developments in 9 OECD Cases» Frontiers in Climate 3  doi:10.3389/fclim.2021.638805. ISSN 2624-9553. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  33. ↑ Geden, Oliver. (2016-04-04). «An actionable climate target» Nature Geoscience 9 (5): 340–342.  doi:10.1038/ngeo2699. ISSN 1752-0894. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  34. ↑ a b «Technical Summary» Climate Change 2022 - Mitigation of Climate Change (Cambridge University Press): 51–148. 2023-08-17 ISBN 978-1-009-15792-6. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  35. ↑ Sewel, Adrienne; Knops, Pol; Rackley, Steve. (2023). «Carbon mineralization» Negative Emissions Technologies for Climate Change Mitigation (Elsevier): 191–214. ISBN 978-0-12-819663-2. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  36. ↑ Lebling, Katie; Northrop, Eliza; McCormick, Colin; Bridgwater, Elizabeth. (2022-11). «Towards Responsible and Informed Ocean-Based Carbon Dioxide Removal: Research and Governance Priorities» World Resources Institute  doi:10.46830/wrirpt.21.00090. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  37. ↑ Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2023-06-29). Climate Change 2021 – The Physical Science Basis. Cambridge University Press ISBN 978-1-009-15789-6. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  38. ↑ One Atmosphere: An Independent Expert Review on Solar Radiation Modification Research and Deployment. United Nations 2023-03-24 ISBN 978-92-807-4005-9. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  39. ↑ Citaristi, Ileana. (2022-07-11). «World Meteorological Organization—WMO» The Europa Directory of International Organizations 2022 (Routledge): 399–404. ISBN 978-1-003-29254-8. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  40. ↑ Munday, Jeremy N.. (2019-09). «Tackling Climate Change through Radiative Cooling» Joule 3 (9): 2057–2060.  doi:10.1016/j.joule.2019.07.010. ISSN 2542-4351. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  41. ↑ a b Chen, Meijie; Pang, Dan; Chen, Xingyu; Yan, Hongjie; Yang, Yuan. (2021-10-30). «Passive daytime radiative cooling: Fundamentals, material designs, and applications» EcoMat 4 (1)  doi:10.1002/eom2.12153. ISSN 2567-3173. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  42. ↑ Chen, Jianheng; Lu, Lin; Gong, Quan. (2021-06). «A new study on passive radiative sky cooling resource maps of China» Energy Conversion and Management 237: 114132.  doi:10.1016/j.enconman.2021.114132. ISSN 0196-8904. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  43. ↑ a b Bijarniya, Jay Prakash; Sarkar, Jahar; Maiti, Pralay. (2020-11). «Review on passive daytime radiative cooling: Fundamentals, recent researches, challenges and opportunities» Renewable and Sustainable Energy Reviews 133: 110263.  doi:10.1016/j.rser.2020.110263. ISSN 1364-0321. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  44. ↑ Benmoussa, Youssef; Ezziani, Maria; Djire, All-Fousseni; Amine, Zaynab; Khaldoun, Asmae; Limami, Houssame. (2023). «Simulation of an energy-efficient cool roof with cellulose-based daytime radiative cooling material» Materials Today: Proceedings 72: 3632–3637.  doi:10.1016/j.matpr.2022.08.411. ISSN 2214-7853. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  45. ↑ Khan, Ansar; Carlosena, Laura; Feng, Jie; Khorat, Samiran; Khatun, Rupali; Doan, Quang-Van; Santamouris, Mattheos. (2022-01-19). «Optically Modulated Passive Broadband Daytime Radiative Cooling Materials Can Cool Cities in Summer and Heat Cities in Winter» Sustainability 14 (3): 1110.  doi:10.3390/su14031110. ISSN 2071-1050. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  46. ↑ Anand, Jyothis; Sailor, David J.; Baniassadi, Amir. (2021-02). «The relative role of solar reflectance and thermal emittance for passive daytime radiative cooling technologies applied to rooftops» Sustainable Cities and Society 65: 102612.  doi:10.1016/j.scs.2020.102612. ISSN 2210-6707. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  47. ↑ Liang, Jun; Wu, Jiawei; Guo, Jun; Li, Huagen; Zhou, Xianjun; Liang, Sheng; Qiu, Cheng-Wei; Tao, Guangming. (2022-09-30). «Radiative cooling for passive thermal management towards sustainable carbon neutrality» National Science Review 10 (1)  doi:10.1093/nsr/nwac208. ISSN 2095-5138. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  48. ↑ Yin, Xiaobo; Yang, Ronggui; Tan, Gang; Fan, Shanhui. (2020-11-13). «Terrestrial radiative cooling: Using the cold universe as a renewable and sustainable energy source» Science 370 (6518): 786–791.  doi:10.1126/science.abb0971. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  49. ↑ (Ingelesez) «Ocean geoengineering scheme aces its first field test» www.science.org (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  50. ↑ «IRGC - International Risk Governance Council» web.archive.org 2009-12-03 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  51. ↑ a b (Ingelesez) Kahan, Dan M.; Jenkins-Smith, Hank; Tarantola, Tor; Silva, Carol L.; Braman, Donald. (2015-03). «Geoengineering and Climate Change Polarization: Testing a Two-Channel Model of Science Communication» The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science 658 (1): 192–222.  doi:10.1177/0002716214559002. ISSN 0002-7162. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  52. ↑ Wibeck, Victoria; Hansson, Anders; Anshelm, Jonas. (2015-05-01). «Questioning the technological fix to climate change – Lay sense-making of geoengineering in Sweden» Energy Research & Social Science 7: 23–30.  doi:10.1016/j.erss.2015.03.001. ISSN 2214-6296. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  53. ↑ (Ingelesez) Merk, Christine; Pönitzsch, Gert; Kniebes, Carola; Rehdanz, Katrin; Schmidt, Ulrich. (2015-05). «Exploring public perceptions of stratospheric sulfate injection» Climatic Change 130 (2): 299–312.  doi:10.1007/s10584-014-1317-7. ISSN 0165-0009. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  54. ↑ (Ingelesez) Wright, Malcolm J.; Teagle, Damon A. H.; Feetham, Pamela M.. (2014-02). «A quantitative evaluation of the public response to climate engineering» Nature Climate Change 4 (2): 106–110.  doi:10.1038/nclimate2087. ISSN 1758-678X. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  55. ↑ (Ingelesez) Parr, Doug. (2008-09-01). «Geo-engineering is no solution to climate change» The Guardian ISSN 0261-3077. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  56. ↑ «U.S. Congress Considers Geoengineering | MIT Technology Review» web.archive.org 2013-01-26 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  57. ↑ «Climate Intervention Reports » Climate Change at the National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine» web.archive.org 2016-07-29 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  58. ↑ «Stop emitting CO2 or geoengineering could be our only hope - Science News | Royal Society» web.archive.org 2011-06-24 (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  59. ↑ (Ingelesez) Geo-engineering research. .
  60. ↑ (Ingelesez) Institution of Mechanicals engineers. (August 2009). Geo-engineering giving us the time to act?. Environment.
  61. ↑ Royal Society of London, ed. (2009). Geoengineering the climate: science, governance and uncertainty. ISBN 978-0-85403-773-5. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  62. ↑ (Ingelesez) Lenton, T. M.; Vaughan, N. E.. (2009-08-06). «The radiative forcing potential of different climate geoengineering options» Atmospheric Chemistry and Physics 9 (15): 5539–5561.  doi:10.5194/acp-9-5539-2009. ISSN 1680-7324. (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).
  63. ↑ (Ingelesez) «Marine Cloud Brightening Program studies clouds, aerosols and pathways to reduce climate risks» College of the Environment (Noiz kontsultatua: 2024-11-29).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Ingeniaritza_klimatiko&oldid=10023798"(e)tik eskuratuta