Inupiakera

Inupiakera
	Iñupiatun
Datu orokorrak
Hiztunak	5.580
UNESCO sailkapena	4: arrisku larrian
Hizkuntza sailkapena
	Esquimo-aleutiano; Inupiaq
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	SOV hizkuntza, hizkuntza eranskaria, hizkuntza polisintetikoa eta hizkuntza ergatiboa
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1	ik
ISO 639-2	ipk
ISO 639-3	ipk
Ethnologue	ipk
Glottolog	inup1234
Wikipedia	ik
UNESCO	253
IETF	ik
Endangered ; Languages Project	; 2369

Inupiakera —halaber, iñupiaqa, iñupiaka, iñupiaca, inupiaqa edo iñupiatuna— Alaskako iparraldean eta ipar-mendebaldean hitz egiten den inuit hizkuntzaren dialekto talde bat da, inupiat etniako 2.000 lagun inguruk darabiltena. Arriskukotzat hartzen da, hiztun gehienak 40 urtez gorakoak baitira. Alaskako berezko inupiakerak hiru dialekto multzo handi eta bost dialekto ditu guztira.

Ipar Alaskako taldea, honako hauek barne hartzen dituena:

1. Iparraldeko kostako dialektoa, Artikoko kostalde osoan zehar hitz egiten dena, Kivalinaraino hegoaldean.

2. Malimiut dialektoa, Kivalina hegoaldean eta Kotzebue aldean hitz egiten dena, Kobuk ibaia osoan zehar, Norton Sounden, Koyuken eta Unalakleet-en.

Anatuvuk pasabidaren inguruko taldea:

3. Nunamiu-ko dialektoa.

Seward penintsulako taldea:

4. Bering edo Ingalikmiut-eko itsasarteko dialektoa.

5. Teller-en hitz egiten den dialektoa, jatorrizko Qawariaq herritik hurbil, eta Nome hegoaldetik Unalakleet-erainoko herrietan.

Deskribapena

Inupiakerazko dialektoak, beste eskimo-aleutiar hizkuntzek bezala, hizkuntza eransle mota berezi bat dira, hizkera polisintetiko deritzona: erro bat eta zenbait atzizki "sintetizatzen" ditu, perpaus baten esanahia duten hitz luzeak sortzeko.

Fonologia

Inupiakerazko dialektoak oso desberdinak dira, darabiltzaten kontsonanteak kontuan hartuta. Hala ere, ez dira agertzen jarraian bi kontsonante baino gehiagoko kontsonante multzoak. Hitzak ez daitezke kontsonante talde batekin has edo amai.

Dialekto guztietan, oinarrizko bokalak hiru dira: a, i, eta u, balio luzeak ere dituztenak, hau da, aa, ii eta uu. Bokal laburrak eta luzeak bereizi behar dira, hitzaren esanahia horien arabera ikusten baita; era berean,.ai, ia, au, iu, eta ui diptongoak sortzeko elkar daitezke.

Bering itsasarteko dialektoak laugarren bokal bat du /e/, */ə/ gisa berreraikitako laugarren proto-eskimalezko bokala mantentzen duena. Beste dialektoetan, proto-eskimalezko */e/ bokalak bat egin du /i/ aurreko bokal itxiarekin . Batutako /i/ari "/i/ indartsua" esaten zaio, eta horrek sabaikaritzea eragiten du Iparraldeko Maldako dialektoan kontsonante multzoen aurretik doazenean. Beste /i/ari "/i/ ahula" esaten zaio. Ortografian, /i/ ahulak eta indartsuak ez dira bereizten eta ezin da zein ⟨i⟩ den sabaikaritzea jakin, "bi i-ren arteko bereizketaren mende dauden beste prozesuak aztertu edo beste eskimo hizkuntzetako datuak aztertu ezean". Nolanahi ere, onar daiteke, hitz baten barruan, kontsonante savaikari baten aurretik ⟨i⟩ badago, indartsua dela. Kontsonante albeolarraren aurretik ⟨i⟩ badago, ahula da.

Hitzak geldialdi batez hasten dira (/c/ geldialdi sabaikari izan ezik), /s/ frikariaz, /m n/ sudurkariez, bokalez edo /j/ erdibokalaz. Mailegu-hitzak, izen nagusiak eta harridurazko hitzak edozein segmenturekin has daitezke bai Seward penintsulako dialektoetan bai Iparraldeko Maldako dialektoetan. Uummarmiutun dialektoan, hitzak /h/z ere has daitezke. Adibidez, Iparraldeko Maldako eta Diomedes Txikiko dialektoetan, "belarria" hitza siun da, eta Uummarmiutun-en, hiun.

Hitz bat edozein sudur-hotsez amai daiteke (Iparraldeko Maldako dialektoko /ɴ/ salbu), /t k q/ ahoskabeez edo bokalez. Iparraldeko Maldako dialektoan, hitz bat m-z amaitzen bada eta hurrengo hitza ahoskabe geldikor batekin hasten bada, m-a /p/ ahoskatzen da, aġnam tupiŋa bezala, /aʁnap tupiŋa/ ahoskatua.

Inupiakerazko prosodiaz, oso informazio gutxi bildu da. Nolanahi ere, "oinarrizko maiztasuna (Hz), intentsitatea (dB), ozentasuna (sonak) eta okerdura espektrala (fonak - dB) garrantzitsuak izan daitezke" Malimiutunen. Era berean, "iraupena ez bide da garrantzitsua Malimiut inupiakerazko azentu/silaba kontuan".

Iparraldeko Maldako inupiakera

Kontsonanteok ditu:


		Ezpainbikariak	Albeolarrak	Erretroflexuak / sabaikariak	Belareak	Ubularrak	Glotalak
Sudurkariak		m	n	ɲ	ŋ	ɴ
Etenaldiak		p	t	c	k	q	ʔ^[a]
Frikariak	ahoskabeak	f	s	ʂ	x	χ	h
Frikariak	ahostunak	v		ʐ^[b]	ɣ	ʁ
Albokariak	ahoskabeak		ɬ	𝼆^[c]
Albokariak	ahostunak		l	ʎ
Hurbilkariak				j

^a Agian, fonema hori ez dago.
^b Azkenotan, hizkuntza ikasten ari direnek eta jatorrizko hiztunek /ʐ/ soinua (r idatzita) ingeles estatubatuarreko /ɹ/ soinuaz ordezkatzen dute, antzekoa baita.

^c Baliteke /𝼆/ soinua /ɬʲ/ izatea.

/p/, /t/, /k/ eta /q/ etenaldi ahoskabeak ez dira hasperenkariak. Baliteke beste dialekto batzuetan ere halaxe izatea ala ez.

/c/ kontsonantea /t/ ahoskabe sabaikari eta askatu gabeko /t/ batetik eratorria da.

Asimilazioa

Bi kontsonante ez daitezke elkarrekin ager, artikulazio modua partekatzen ez badute behintzat (kasu horretan, kontsonante albokari eta hurbiltzaile frikaritzat erabiliz). Arau horren salbuespen bakarra kontsonante frikari ahostun bat kontsonante sudurkari batekin agertzea da. Iparraldeko Maldako herskari guztiak ahoskabeak direnez, beharrezko asimilazio asko sortzen da herskari ahoskabe bat kontsonante ahostun bati asimilatzeko behar raren ondorioz.

Prozesu hori multzoko lehen kontsonantea kontsonante bati asimilatuz gauzatzen da:

1) asimilatzen ari den kontsonantearen artikulazio eremu bera (edo ahalik eta hurbilena) duen kontsonante bati; eta

2) asimilatzen ari den bigarren kontsonantearen artikulazio modu bera duen kontsonante bati.

Bigarren kontsonantea albokaria edo hurbiltzailea bada, lehen kontsonantea albokari edo hurbiltzaile bati asimilatuko zaio, ahal bada. Bestela, lehen kontsonantea frikari bati asimilatuko zaio. Beraz:


NAF	Adibidez
/kn/ → /ɣn/ edo → /ŋn/	Kamik + niaq + te → Kamigniaqtuq edo kamiŋniaqtuq "Botak jantzi" + (geroaldiko marka) + "hark" → Botak jantziko ditu.
/qn/ → /ʁn/ edo → /ɴ/ *	iḷisaq + niaq + tuq → Iḷisaġniaqtuq "Ikasi" + (geroaldiko marka) + "hark" → Ikasiko du.
/tn/ → /nn/	Aqpat + niaq + tuq → Aqpanniaqtuq "Korrika egin" + (geroaldiko marka) + "hark" → Korrika eginen du.
/tm/ → /nm/	Makit + man → Makinman "Zutitu" + ("hark -(e)nean") → Zutitu zenean.
/tɬ/ → /ɬɬ/	Makit + łuni → Makiłłuni "Zutitu" + ("-(e)z") → Zutituz, hark...

* /ɴ/ soinua ez dago ortografian irudikatuta. Beraz, ġn grafia /ʁn/ edo /ɴn/ bezala ahoska daiteke. Lehen bi adibideetan, frikari ahostunak kontsonante sudurkariekin ager daitezkeenez, bi kontsonante multzoak posible dira.

/t̚ʲ/ eta /t/ geldikariei ez dagokie frikari ahostunik; beraz, artikulazio-eremu ahalik eta hurbilenari asimilatzen zaizkio. Kasu horretan, /t̚ʲ/ asimilatzen zaio /j/ hurbiltzaile ahostunari: /t/ kontsonantea /ʐ/ bati asimilatzen zaio. Beraz:


NAF	Adibidez
/t̚ʲɣ/ → /jɣ/	Siksriit + guuq → Siksriiyguuq "Urtxintxak" + "esaten da" → Esaten da urtxintxak...
/tv/ → /ʐv/	Aqpat + vik → Aqparvik "Korrika egin" + "toki" → Atletismo-pista.

Goiko lehenengo adibidean, kontuan izan <sr>-k kontsonante bakarra adierazten duela, beheko alfabeto atalean erakusten den bezala; beraz, multzo batean gehienez bi kontsonante izateko muga, goian aipatu bezala, ez da urratzen.

Bigarren kontsonantea albokaria bada, albokaria berriro ere frikaritzat hartzen da. Beraz:


NAF	Adibidez
/ml/ → /ml/ edo → /vl/	Aġnam + lu → Aġnamlu edo Aġnavlu "Emakumearen" + "eta" → Eta emakumearena.
/nl/ → /nl/ edo → /ll/	Aŋun + lu → Aŋunlu edo Aŋullu "Gizona" + "eta" → Eta gizona.

Frikari ahostunak kontsonante sudurkariekin ager daitezkeenez, bi kontsonante multzoak posible dira.

/f/, /x/, eta /χ/ soinuak ez dira ortografian agertzen (bokalen artean bakarrik agertzen ez badira behintzat). Beraz, goian erakutsitako /ɴn/ adibidean bezala, asimilazioa gertatzen da, ortografia bera izanik ere. Beraz:


NAF	Adibidez
/qɬ/ → /χɬ/	miqłiqtuq ("haur")
/kʂ/ → /xʂ/	siksrik ("urtxintxa")
/vs/ → /fs/	tavsi ("gerriko")

Asimilazioaren ezaugarri orokor horiek ez dira Uummarmiut, Malimiutun edo Seward penintsulako dialektoetan komunak. Malimiutun eta Seward penintsulako dialektoek "herskari ahoskabeak (k, p, q, t) mantentzen dituzte, etimologikoak direnean (hau da, jatorrizko hitz-oinarriari dagozkionean)". Parekatu:


Iparraldeko Malda	Malimiutun	Uummarmiut	Euskaraz
nivliqsuq	nipliqsuq	nivliraqtuq	soinu bat egiten du
igniq	ikniq	ikniq	su
annuġaak	atnuġaak	atar̂aaq	arropa

Sabaikaritzea

Iparraldeko Maldako inupiakeraz sabaikaritze-ereduok gerta daitezke: /t/ → /t̚ʲ/, /tʃ/ edo /s/; /ɬ/ → /ʎ̥/; /l/ → /ʎ/; eta /n/ → /ɲ/. Sabaikaritzea lau albeolar horietako baten aurretik i sendo bat dagoenean bakarrik gertatzen da. Parekatu:


i mota	Adibidez
sendoa	qimmiq → qimmit /qimːiq/ → /qimːit̚ʲ/ "txakurra" → "txakurrak"
ahula	tumi → tumit /tumi/ → /tumit/ "aztarna" → "aztarnak"
sendoa	iġġi → iġġiḷu /iʁːi/ → /iʁːiʎu/ "mendia" → "eta mendi bat"
ahula	tumi → tumilu /tumi/ → /tumilu/ "aztarna" → "eta aztarna bat"

Kontuan har bedi /t̚ʲ/ soinuari ez dagokiola. berez, letrarik, eta T-z edo t-z idazten dela, besterik gabe. Goiko bokalen NAF transkripzioa okerra izan liteke.

Bokal baten aurretik doan t kontsonantea sabaikari bilakatzen bada, /s/ bihurtzen da: i bokal sendoak kontsonante multzo osoari eragiten dio, multzoaren barnean sabaikari bilaka daitezkeen kontsonante guztiak sabaikarituz. Beraz:


i mota	Adibidez
sendoa	qimmiq + tigun → qimmisigun /qimmiq/ + /tiɣun/ → /qimːisiɣun/ "txakur" + "-en artean" → "txakurren artean"
sendoa	puqik + tuq → puqiksuq /puqik/ + /tuq/ → /puqiksuq/ "azkarra izan" + "hura" → "Hura azkarra (adimentsua) da"

Kontuan izan lehen adibidean, atzizkiaren izaeragatik, /q/ erori egin dela. Lehenengo adibide multzoan bezala, goiko bokalen NAF transkripzioak okerrak izan litezke.

Kontsonante geminatu baten aurretik i sendo bat badago, kontsonante luze osoa sabaikaritzen da. Adibidez: niġḷḷaturuq eta tikiññiaqtuq.

Sendo versus ahul moduko prozesu gehiago

i bokal indartsua bokal batekin pareka daiteke: aitzitik, i ahula, ez, eta azken hori a bihurtzen da beste bokal batekin parean badoa, edo i-aren aurreko kontsonantea geminatu bihurtzen bada. Arau hori beste dialekto batzuetan ere gerta liteke ala ez. Beraz:


i mota	Adibidez
ahula	tumi → tumaa /tumi/ → /tuma:/ "aztarna" → "haren aztarna"
sendoa	qimmiq → qimmia /qimmiq/ → /qimːia/ "txakur" → "haren txakurra"
ahula	kamik → kammak /kamik/ → /kamːak/ "bota" → "bi bota"

Lehenengo bi adibide multzoetan bezalaxe, agian goiko bokalen NAF transkripzioak ez dira zuzenak.

Uummarmiutun-go azpidialektoa

Kontsonanteok ditu:


		Ezpainbikariak	Albeolarrak	Sabaikariak	Erretroflexuak	Belareak	Ubularrak	Glotalak
Sudurkariak		m	n	ɲ		ŋ
Etenaldiak	ahoskabeak	p	t	tʃ		k	q	ʔ^[a]
Etenaldiak	ahostunak			dʒ
Frikariak	ahoskabeak	f				x	χ	h
Frikariak	ahostunak	v			ʐ	ɣ	ʁ
Albokariak	ahoskabeak		ɬ
Albokariak	ahostunak		l
Hurbilkariak				j

^a Zalantza: soinu hori Uummarmiutun azpidialektoan egon liteke.

Arau fonologikoak

Honako hauek arau fonologikoak dira:

/f/ beti geminatua da.

/j/ ez daiteke gemina eta beti bokalen artean egoten da edo /v/ aurretik. Kasu bakanetan, hitzaren hasieran joan daiteke.

/h/ ez da inoiz geminatua, eta hitzaren lehen letra gisa ager daiteke, bokalen artean, edo /k/, /ɬ/ edo /q/ aurretik.

/tʃ/ eta /dʒ/ beti geminatuak dira edo aurretik /t/ dute.

/ʐ/ bokalen artean ager daiteke, /ɣ/, /k,/ /q,/ /ʁ/, /t/ edo /v/ kontsonanteen aurretik, edo /ɣ/, /v/, /ʁ/ ondoren joan daitezke.

Seward penintsulako inupiakera

Kontsonanteok ditu:


		Ezpainbikariak	Albeolarrak	Sabaikariak	Erretroflexuak	Belareak	Ubularrak	Glotalak
Sudurkariak		m	n			ŋ
Etenaldiak	ahoskabeak	p	t	tʃ		k	q	ʔ
Etenaldiak	ahostunak	b
Frikariak	ahoskabeak		s		ʂ			h
Frikariak	ahostunak	v	z		ʐ	ɣ	ʁ
Albokariak	ahoskabeak		ɬ
Albokariak	ahostunak		l
Hurbilkariak		w		j	ɻ

Beste dialektoek ez bezala, Seward penintsulakoak erdiko e bokala du (ikus fonologia atalaren hasiera informazio gehiagorako).

Geminazioa

Iparraldeko Maldako inupiakeraz, ortografia bidez irudikatutako kontsonante guztiak gemina daitezke, /tʃ/, /s/, /h/ eta /ʂ/ soinuak izan ezik. Seward penintsulako inupiakerak (Diomedes txikia uharteko hiztegia erabiliz lagin adierazgarritzat) era berean, ortografia bidez irudikatutako kontsonante guztiak geminatu gisa ager daitezke, /b/, /h/, /ŋ/, /ʂ/, /w/, /z/ eta /ʐ/ salbu. Geminazioa kontsonante bati atzizkiak gehitzean gertatzen da, kontsonantea bi bokalen artean gera dadin.

Idazkerak

Inupiakera lehen aldiz idatzi zen esploratzaileak Alaskara iritsi eta bertako hizkuntzetan hitzak jasotzen hasi zirenean: beren hizkuntzako letrak jasotzen ari ziren soinuetara egokituz idazten zuten. Ortografia askotan ez zen koherentea, idazleek idazten zuten heinean asmatzen baitzuten. Soinu ezezagunak beste soinu batzuekin nahasten ziren askotan, adibidez, q eta k askotan ez ziren bereizten, kontsonante eta bokal luzeak laburretatik bereizten ez ziren bezala.

Alaskako eta Siberiako yupikerarekin batera, inupiakerak azkenean Groenlandian eta Labradorren moraviar misiolariek garatu zuten latindar idazkera hartu zuen. Alaskako bertakoek ere piktograma sistema bat garatu zuten, baina sortzaileekin batera hil zen.

1946an, Roy Ahmaogak, Utqiaġvikeko inupiak presbiteriar ministro batek, Eugene Nidarekin, Udako Hizkuntzalaritza Institutuko kidearekin, lan egin zuen egungo inupiakerazko alfabetoa latindar idazkeran oinarrituta garatzeko. Jatorritik aldaketa batzuk egin diren arren —batez ere ḳ-tik q-rako aldaketa—, funtsezko sistema zehatza zen, oraindik ere erabilia.

Inupiakerazko alfabetoa (Iparraldeko Malda eta ipar-mendebaldeko artikoa)
A a	Ch ch	G g	Ġ ġ	H h	I i	K k	L l	Ḷ ḷ	Ł ł	Ł̣ ł̣	M n
a	cha	ga	ġa	ha	i	ka	la	ḷa	ła	ł̣a	ma
/a/	/tʃ/	/g/	/ʁ/	/h/	/i/	/k/	/l/	/ʎ/	/ɬ/	/𝼆/	/m/
N n	Ñ ñ	Ŋ ŋ	P p	Q q	R r	S s	Sr sr	T t	U u	V v	Y y
na	ña	ŋa	pa	qa	ra	sa	sra	ta	u	va	ya
/n/	/ɲ/	/ŋ/	/p/	/q/	/ɹ/	/s/	/ʂ/	/t/	/u/	/v/	/j/

Kobuk dialektorako letra osagarria: ʼ /ʔ/.

Inupiakerazko alfabetoa (Seward penintsula)
A a	B b	G g	Ġ ġ	H h	I i	K k	L l	Ł ł	M m	N n	Ŋ ŋ	P p
a	b	ga	ġa	ha	i	ka	la	ła	ma	na	ŋa	pa
/a/	/b/	/ɣ/	/ʁ/	/h/	/i/	/k/	/l/	/ɬ/	/m/	/n/	/ŋ/	/p/
Q q	R r	S s	Sr sr	T t	U u	V v	W w	Y y	Z z	Zr zr	'
qa	ra	sa	sra	ta	u	va	wa	ya	za	zra
/q/	/ɹ/	/s/	/ʂ/	/t/	/u/	/v/	/w/	/j/	/z/	/ʐ/	/ʔ/

Dialekto jakin batzuetako letra osagarriak:

Diomedeskoa: e /ə/
Qawiaraq-a: ch /tʃ/

**Kanadako inupiakerazko alfabetoa (Uummarmiutun-a)**
A a	Ch ch	F f	G g	H h	Dj dj	I i	K k	L l	Ł ł	M m
a	cha	fa	ga	ha	dja	i	ka	la	ła	ma
/a/	/tʃ/	/f/	/ɣ/	/h/	/dʒ/	/i/	/k/	/l/	/ɬ/	/m/
N n	Ñ ñ	Ng ng	P p	Q q	R r	R̂ r̂	T t	U u	V v	Y y
na	ña	ŋa	pa	qa	ra	r̂a	ta	u	va	ya
/n/	/ɲ/	/ŋ/	/p/	/q/	/ʁ/	/ʐ/	/t/	/u/	/v/	/j/

Morfosintaxia

Inupiakerazko morfosintaxiaren dialekto kopurua eta konplexutasuna direla kausa, hurrengo atalak Malimiutun-go morfosintaxia aztertu da, adierazgarri gisa. Beste dialektoetako edozein adibide adierazi eginen da.

Hizkuntza polisintetikoa da, hau da, hitzak oso luzeak izan daitezke, hiru erro hauetako batez osatuta (aditz erroa, izen erroa eta erakusle erroa) eta hiru bukaera hauetako batez edo gehiagoz osatuta (erroondoa, amaiera gramatikalak eta enklitikoak). Erroak hitzari esanahia ematen dio, eta bukaerek, berriz, kasuari, moduari, denborari, pertsonari, pluraltasunari eta abarrei buruzko informazioa dakarute. Erroa sinplea (erroondorik gabe) edo konplexua (erroondo bat edo gehiagorekin) ager daiteke: erroondoak euskal adberbioek, adjektiboek, aurrizkiek eta atzizkiek egiten dituzten funtzio berak betetzen ditu, hainbat denbora mota markatzeaz gain. Malimiutungo inupiakeraz sei hitz klase daude: izenak (ikus Izen-morfologia ), aditzak (ikus Aditz-morfologia ), adberbioak, izenordainak, juntagailuak eta interjekzioak. Erakusle guztiak adberbio edo izenordain gisa sailkatzen dira.

Izenaren morfologia

Inupiakerazko numero kategoriak singularra (euskaraz bezala, bakarra denean), duala (bi direnean) eta plurala (bitik gorako kopurua baldin bada) bereizten ditu. Hizkuntzak ergatibo-absolutibo sistemaz funtzionatzen du: hor, izenak numeroaren, kasuaren eta jabetzaren arabera aldatzen dira. Inupiakerak (Malimiutungoak) bederatzi kasu ditu: bi kasu nagusi (ergatiboa eta absolutiboa) eta zazpi kasu zeihar (instrumentala, adlatiboa, ablatiboa [nondik (abiapuntua)], lokatiboa [non], perlatiboa [nondik (igarobidea)], similatiboa [antza adierazteko] eta bokatiboa). Iparraldeko Maldako inupiakerak ez du bokatiborik. Ez dago genero eta artikulu kategoriarik.

Izenak Wolf A. Seiler-ren zazpi izen klaseen arabera sailka daitezke. Izen klaseok "portaera morfologikoan oinarritzen dira (...) ez dute oinarri semantikorik, baina erabilgarriak dira kasuak eratzeko (...) klase desberdinetako erroek modu ezberdinean elkarreragiten dute atzizkiekin".

Morfologiaren izaera dela kausa, kasu bakar batek hamabi amaiera ere har ditzake (bukaera horien gauzatzea izen klasearen arabera alda daitekeela kontuan hartu gabe). Adibidez, 1a klaseko izen baten jabetza-ergatiboak amaiera hauek har ditzake: -ma, ‑mnuk, ‑pta, ‑vich, ‑ptik, -psi, -mi, -mik, -miŋ, -ŋan, -ŋaknik eta ‑ŋata. Beraz, ezaugarri orokorrak bakarrik deskribatuko dira jarraian. Kasuen amaierari buruzko zerrenda zabalerako, ikus Seller 2012.

Kasu absolutua: izen erroak

Perpaus iragangaitz baten subjektuak edo perpaus iragankorraren objektuak kasu absolutiboa hartzen dute. Kasu hori izen baten oinarrizko forma markatzeko ere erabiltzen da. Beraz, singular, dual eta pluralezko forma absolutibo guztiak gainerako kasu zeiharren errotzat balio dute. Hurrengo taula Malimiutun eta Iparraldeko Maldako inupiakeraz egiaztatuta dago.

Kasu absolutuko bukaerak
	Bukaerak
singularrean	-q, -k, -n edo edozein bokal
dualean	-k
pluralean	-t

Absolutibo singularra -n-z amaitzen bada, -ti /tə/ forma duela ulertzen da, absolutibo dualeasn eta pluralean agertzen dena. Beraz:

tiŋmisuun → tiŋmisuutik → tiŋmisuutit
hegazkina bi hegazkin hegazkinak (bitik gora)

Azpian /ə/ (i ahula) daukaten izenei dagokienez, dualean i > a bihurtu eta aurreko kontsonantea geminatzen. Beraz:

kamik → kammak
bota bi bota

Izenaren singularra -k-zamaitzen bada, aurreko bokala luzatzen da. Beraz:

savik → saviik labana bi labana

Batzuetan, azken bokalaren aurreko kontsonantea ere geminatzen da: horren arrazoi fonologiko zehatza ez dago argi.

Kasu ergatiboa

Ergatibo kasuari askotan erlatibo kasu esaten zaio inupiakerazko iturrietan. Kasu horrek perpaus iragankor baten edo izen sintagma genitibo (posesibo) baten subjektua markatzen du. Izen sintagma ez-jabetuetan, izena hirugarren pertsona singularra bada bakarrik markatzen da. Izen markatu gabeek anbiguotasuna sortzen dute, subjektua eta objektua nor/zer ote den jakiteko. Hori testuinguruaren bidez bakarrik argi daiteke. Jabetzako izen sintagmak eta genitiboa adierazten duten izen sintagmak pertsona guztiekin ergatiboan markatzen dira.

Ergatibozko bukaerak
Bukaerak	Alofonoak
-m	-um, -im

Atzizki hori ergatiboan doazen izen singular jabetugabe guztiei dagokie.


Adibidea	Euskaraz
aŋun → aŋutim	gizona → gizonak (ergatiboa)
aŋatchiaq → aŋatchiaŋma	osaba → ene bi osabak (ergatiboa)

Lehen adibideko azpiko /tə/ forma kontuan har bedi.

Kasu instrumentala

Modalis kasua ere esaten zaio. Balio anitz ditu, behean zehaztu bezala:


Erabilera	Adibidez
Subjektuak zerbait lortzeko darabiltzan bitarteko izenak markatzen ditu (instrumental ikus).	Aŋuniaqtim aġviġluaq tuqutkaa nauligamik. ehiztariak ^ERG balea grisa ^ABS hil.zuen ^{IND-3SG.subjektua-3SG.objektua} arpoiaz ^INS ^{(tresnatzat erabiliz)} Ehiztariak balea grisa hil zuen arpoiaz.
Sintaxiaren araberako aditz iragangaitzetan itxurazko pazientea (ekintza jasan duen objektu gramatikala) markatzen du.	Miñułiqtugut umiamik. pintatu ^IND-3SG.^objektua txalupa ^INS (aurreko aditza hari egiten ari zaio) Txalupa bat pintatzen ari gara.
Narrazioko informazio berria markatzen du (izena lehen aldiz aipatzen denean). Zenbait aditz iragankorren objektu mugagabeak markatzen ditu.	Tuyuġaat tuyuutimik. bidali ^{IND-3PL subjektua 3SG.objektua} eskutitza ^INS (informaztio berria) Eskutitz bat bidali zioten.
Izen baten esanahiaren zehaztapena markatzen du, beste izen baten esanahia txertatzeko (bi izenak hitz bakarrean sartu gabe: zehaztapenezkoa).	Niġiqaqtuguk tuttumik. janari izan ^IND-1DU^AL.subjektua karibu ^INS (karibua janaria dela zehaztuz, aurreko izenari erreferentzia eginez) Biok karibua jateko dugu.
	Qavsiñik paniqaqpit? Zenbat ^INS alaba —izan (hurrengo izenaz) Zenbat alaba dituzu?

Instrumentalaren bukaerak
	Bukaerak	Adibideak
singularrean	-mik	kamik → kamiŋmik txalupa → txalupa batekin
dualean	(dualezko absolutuaren erroa) -nik	kammak → kammaŋnik bi txalupa → bi txaluparekin
pluralean	(singularrezko absolutuaren erroa) -nik	kamik → kamiŋnik txalupa → txalupekin (bi baino gehiago)

Dualerako eta pluralerako amaiera bera denez, erro desberdinak erabiltzen dira. Adibide guztietan k > ŋ asimilazioa egitzen da.

Kasu adlatiboa

Terminalis kasua ere esaten zaio. Kasu horren erabilerak behean deskribatzen dira:


Erabilera	Adibidez
Helburu batera zuzendutako mugimendua edo ekintza adierazteko erabiltzen da.	Qaliŋaum quppiġaaq atauksritchaa Nauyamun. Qaliŋak ^ERG berokia ^ABS maileguan eman ^IND-3SG ^{subjektua 3SG objektua} Nauyaq ^ALL(harenganantz / hari) Qaliŋakek berokia eman zion Nauyaqi.
	Isiqtuq iglumun. sar ^IND-3SG etxea ^ALL (barrurantz / barrura / barruan) Sartu zen etxean.
Adierazpena markatutako izenaren helbururako dela adierazten du.	Niġiqpaŋmun* niqiłiuġñiaqtugut.* jai ^ALL otordu bat presta ^{geroaldia-IND-3PL.subjektua} (helbururako) Jairako otordu bat prestatuko dugu.
Adierazpenaren onuraduna adierazten du.	Piquum uligruat paipiuranun qiḷaŋniqsuq. Piquk ^ERG burusi ^ABS-PL jaioberri ^PL-ALL trikota ^IND-3SG (norentzat) Bistan denez, Piqukek burusiak trikotatzen ditu jaioberrientzat.
Ekintza nori (norentzat, noren mesedetan) egin zaion adierazten du.	Qaliŋaŋmun* uqautirut. Qaliŋak ^ALL* esan ^IND-3PL.^subjektua (nori) Qaliŋaki esan zioten (haiek ^{plurala, ez duala}).

Adlatibozko bukaerak
	Bukaerak	Adibidez
singularrean	-mun	aġnauraq → aġnauramun neska → neskari
dualean	(dualezko absolutuaren erroa) -nun	aġnaurak → aġnauraŋ* bi neska → bi neskarekin
pluralean	(singularrezko absolutuaren erroa) -nun	aġnauraq → aġnauranun neska → neskei (bi baino gehiago)

Ez dago argi adibide hori dualezko formarako erregularra ote den.

Zenbakiak

Euskaraz bezala, inupiakerazko sistema hogeitarra da, baina azpioinarri bostarra du. Hona lehen hogei zenbakiak:


1	2	3	4	5
atausiq	malġuk	piŋasut	sisamat	tallimat
6	7	8	9	10
itchaksrat	tallimat malġuk	tallimat piŋasut	quliŋŋuġutaiḷaq	qulit
11	12	13	14	15
qulit atausiq	qulit malġuk	qulit piŋasut	akimiaġutaiḷaq	akimiaq
16	17	18	19	20
akimiaq atausiq	akimiaq malġuk	akimiaq piŋasut	iñuiññaġutaiḷaq	iñuiññaq

Bostaren azpioinarria 5erako hitzean agertzen da, tallimat-en, eta 15 arteko hitzetan, akimiaq-en, eta horiei 1etik 3ra bitarteko zenbakiak gehitzen zaizkie 7, 8, 16, 17 eta 18rako hitzak sortzeko, etab. (itchaksrat '6' irregularra da). Sisamat (4) izan ezik, bosten multiplo baten aurreko zenbakiak -utaiḷaq elementu kentzaileaz adierazten dira: quliŋŋuġutaiḷaq (9) qulit '10'-etik, akimiaġutaiḷaq (14) akimiaq '15'-etik, iñuiññaġutaiḷaq (19) iñuiññaq '20'-tik.

Hogeikoteak -kipiaq elementuaz sortzen dira, eta hogeikoteen arteko zenbakiak 1etik 19ra bitartekoak gehituz osatzen dira. 400en multiploak -agliaq elementuaz sortzen dira eta 8.000ak, -pak elementuaz. Kontuan har hitzok -q singularra eta -t plurala artean aldatzen direla, hizlariaren arabera eta zenbatzeko edo izen bat aldatzeko erabiltzearen arabera.


zifra	izena	osaera
20	iñuiññaq	20
25	iñuiññaq tallimat	20 + 5
29	iñuiññaq quliŋŋuġutaiḷaq	20 + 10 -1
30	iñuiññaq qulit	20 + 10
35	iñuiññaq akimiaq	20 + 15
39	malġukipiaġutaiḷaq	2x20 - 1
40	malġukipiaq	2x20
45	malġukipiaq tallimat	2x20 + 5
50	malġukipiaq qulit	2x20 + 10
55	malġukipiaq akimiaq	2x20 + 15
60	piŋasukipiaq	3x20
70	piŋasukipiaq qulit	3x20 + 10
80	sisamakipiaq	4x20
90	sisamakipiaq qulit	4x20 + 10
99	tallimakipiaġutaiḷaq	5x20 - 1
100	tallimakipiaq	5x20
110	tallimakipiaq qulit	5x20 + 10
120	tallimakipiaq iñuiññaq	5x20 + 20
140	tallimakipiaq malġukipiaq	5x20 + 2x20
160	tallimakipiaq piŋasukipiaq	5x20 + 3x20
180	tallimakipiaq sisamakipiaq	5x20 + 4x20
200	qulikipiaq	10x20
300	akimiakipiaq	15x20
400	iñuiññakipiaq (elur-oreinzaintzan eta matematikan, iḷagiññaq)	20x20
800	malġuagliaq	2x400
1.200	piŋasuagliaq	3x400
1.600	sisamaagliaq	4x400
2.000	tallimaagliaq	5x400
2.400	tallimaagliaq iḷagiññaq	5x400 + 400
2.800	tallimaagliaq malġuagliaq	5x400 + 2x400
4.000	quliagliaq	10x400
6.000	akimiagliaq	15x400
7.999	atausiqpautaiḷaq	8.000 - 1
8.000	atausiqpak	8.000
16.000	malġuqpak	2×8.000
24.000	piŋasuqpak	3×8.000
32.000	sisamaqpak	4×8.000
40.000	tallimaqpak	5×8.000
48.000	tallimaqpak atausiqpak	5×8.000 + 8.000
72.000	tallimaqpak sisamaqpak	5×8.000 + 4x8.000
80.000	quliqpak	10x8.000
120.000	akimiaqpak	15x8.000
160.000	iñuiññaqpak	20x8.000
320.000	malġukipiaqpak	2×20×8.000
480.000	piŋasukipiaqpak	3×20×8.000
640.000	sisamakipiaqpak	4×20×8.000
800.000	tallimakipiaqpak	5×20×8.000
1.600.000	qulikipiaqpak	10×20×8.000
2.400.000	akimiakipiaqpak	15×20×8.000
3.200.000	iḷagiññaqpak	400×8.000
6.400.000	malġuagliaqpak	2×400×8.000
9.600.000	piŋasuagliaqpak	3×400×8.000
12.800.000	sisamaagliaqpak	4×400×8.000
16 milioi	tallimaagliaqpak	5x400×8.000
32 milioi	quliagliaqpak	10×400×8.000
48 milioi	akimiagliaqpak	15×400×8.000

Sistemak konposatutako atzizkiak gehituz segitzen du, gehienez iñuiññagliaqpakpiŋatchaq lortu arte (20×400×8000³, ≈ 4 koatrilioi), adibidez.


zifra	izena	osaera
64 milioi	atausiqpakaippaq	1×8.000²
1.280 milioi	iñuiññaqpakaippaq	20×8.000²
25,6 milioi	iḷagiññaqpakaippaq	400×8.000²
511.999.999.999	atausiqpakpiŋatchaġutaiḷaq	1×8.000³ − 1
512 bilioi	atausiqpakpiŋatchaq	1×8.000³
10,24 trilioi	iñuiññaqpakpiŋatchaq	20×8.000³
204,8 trilioi	iḷagiññaqpakpiŋatchaq	400×8.000³
2,048 koatrlioi	quliagliaqpakpiŋatchaq	10×400×8.000³

Halaber, ehuneko eta milakoetarako sistema hamartar bat dago, ehunerako qavluun eta milarako kavluutit zenbakiekin, horrela malġuk qavluun (200), malġuk kavluutit (2000), etab.

Etimologia

"Bost" zenbakia, tallimat, "esku", "beso" esan nahi duen hitzetik dator. "Hamar" hitza, qulit, "goialde" esan nahi duen hitzetik dator, gorputzaren goiko aldean dauden hamar digituak esan nahi duena. "Hamabost" zenbakia, akimiaq, "zeharka doa" bezalako zerbait da, eta "hogei" zenbakia, iñuiññaq, "pertsona oso" edo "pertsona osorik" bezalako zerbait esan nahi du, gorputz-adar guztien hogei digituak adieraziz.

Aditz-morfologia

Berriz ere, Malimiutungo inupiakera erabili da atal honetako adibide adierazgarritzat. Aditzaren oinarrizko egitura [(aditza) + (eratorpenezko atzizkia) + (flexiozko atzizkia) + (enklitikoa)] da, nahiz eta Lanz-ek (2010) argudiatzen duen ikuspegi hori ez dela nahikoa, "aukerako atzizkiak aztertzera behartzen duelako". Aditz guztiek pertsona, numeroa eta modurako derrigorrezko inflexioa dute (guztiak atzizki bakar batez markatuta), eta beste inflexio-atzizki batzuk izan ditzakete, hala nola denbora, aspektua, modua eta adberbio-funtzioa dituzten hainbat atzizki.

Denbora

Denbora markatzea beti aukerakoa da. Esplizituki markatutako denbora bakarra geroaldia da. Lehenaldia eta orainaldia ez daitezke marka eta beti inplizituki adierazten dira. Aditz guztiak adberbioen bidez marka daitezke denbora erlatiboa adierazteko (atzo edo bihar bezalako hitzak erabiliz). Marka horietako bat ere ez bada ageri, aditzak iragana, oraina nahiz etorkizuna inplika ditzake.

Geroaldia
Denbora	Adibidez
orainaldia	Uqaqsiitigun uqaqtuguk. telefono gu^DU^ALhitz egin Telefonoz hitz egiten dugu biok.
geroaldia	Uqaqsiitigun uqaġisiruguk. telefono gu^DU^{AL GEROALDI}hitz egin Telefonoz hitz egingo dugu biok.
geroaldia (inplizituki)	Iġñivaluktuq aakauraġa uvlaakun. erdi izan ziur aski ene arreba / ene ahizpa bihar Arreba / ahizpa erdituko (erditzen) da bihar. (bihar hitzak geroaldia agerian adierazten du).

Aspektua

Aditzetan, aspektu markatzailea aukerakoa da aditz. Bai Iparraldeko Maldako bai Malimiuteko inupiakerak [+ bukatu] eta [- bukatu] bereizketa dute aspektuan, beste bereizketa batzuekin batera, hala nola: maiztasuna (-ataq; "errepikatzeko ideia"), ohitura (-suu; "beti, ohiturazko ideia"), inkoatiboa (-łhiñaaq; "egitear ideia"), eta nahita (-saġuma; "egiteko asmoa ideia"). Aspektu atzizkia aditzaren erroaren ondoren eta pertsona-zenbaki-modu atzizki derrigorrezkoaren aurretik edo barruan joan daiteke.

ModuaInupiakerak moduok ditu: indikatiboa, galdetzailea, agintera (baiezkoa, ezezkoa), koordinatiboa eta baldintzazkoa. Partizipioak batzuetan modu gisa sailkatzen dira.


Modua	Erabilpena	Adibidez	Oharra
Indikatiboa	Adierazpenak	Aŋuniaqtit siñiktut. ehiza^NZ-PL lo egin^3-IND Ehiztariak lo daude.
Partizipioak	Erlatibozko perpausak egitea	Putu aŋutauruq umiaqaqtuaq Putu gizon gaztea ontzia-ukan ^3-PTCP Putu txalupa duen gizona da.	"Nor den ontziaren jabea" hitz bat da, jabearen esanahia kasuak inplizituki adierazten du
Galdetzailea	Baiezko / ezezko erantzuneko galderak egitea	Puuvratlavich. igeri egin^{POT-2-GALDERA} Igeri egiten al dakizu?	Baiezko ala ezezko erantzuneko galdera
Galdetzailea	Erantzun irekiko galderak egitea	Suvisik? zer^{2DUAL-GALDERA} ^(Biak) Zer ari zarete egiten?	Galdera irekia
Agintera	Aginduak ematea	Naalaġiñ! entzun^2SG-AGINTERA Entzun ezazu!
Baldintzazkoa	Baldintzapeko adierazpenak / hipotesiak egitea	Kakkama niġiŋaruŋa. gose^{1SG-BALDIN-PERF} jan^PFV-1SG-IND Gose nintzenean, jaten nuen.	Baldintzazko adierazpena. Jan aditza indikatiboan dago, jakinarazpen adierazpena besterik ez delako.
Baldintzazkoa	Baldintzapeko adierazpenak / hipotesiak egitea	Kaakkumi niġiñiaqtuŋa. gose^{1SG-BALDIN-IMPERF} jan^{GEROALDI-1SG-IND} Gose banaiz, janen dut.	Hipotesia. Jan aditza indikatiboan dago, adierazpen bat besterik ez delako.
Koordinatiboa	Perpaus independenteen aldatzaile gisa jokatzen duten menpeko perpausak egitea	Agliqiłuŋa niġiruŋa. irakur^1SG-KOORD jan^1SG-IND Irakur[tzearekin bat], jaten dut.	Irakur aditzaren koordinazio-kasuak aditza perpaus nagusiarekin batera gertatzen dela adierazten du (jan, indikatiboz, jakinarazpen adierazpena besterik ez delako).

Indikatibozko amaierak iragankorrak ala iragangaitzak izan daitezke, ondoko taulan ikus daitekeen bezala.


Indikatibozko bukaera iragangaitzak				Indikatibozko bukaera iragankorrak
				O B J E K T U A
				modu marka	3S	3D	3P	2S	2D	2P	1S	1D	1P
+t / ru	ŋa	1S	SUBJEKTUA	+kI / gI	ga	kka	tka	kpiñ	vsik	vsI				1S	SUBJEKTUA
	guk	1D			kpuk	←	vuk	↓	↓	↓				1D
	gut	1P			kput	←	vut	visigiñ	↓	↓				1P
	tin	2S			n	kkiñ	tin				ŋma	vsiguk	vsigut	2S
	sik	2D			ksik	←	sik				vsiŋŋa	↓	↓	2D
	si	2P			ksi	←	si				vsiñŋa	↓	↓	2P
	q	3S		+ka / ga	a	ik	I	atik	asik	asI	aŋa	atiguk	atigut	3S
	k	3D			ak	↓←	↓	↓	↓	↓	aŋŋa	↓	↓	3D
	t	3P			at	↓←	It	↓	↓	↓	aŋŋa	↓	↓	3P

Sintaxia

Malimiuteko dialektoko —eta, oro har, hizkuntza eta dialekto inuietako ia adierazpen sintaktiko guztiak— bide morfologikoen bidez egiten dira.

Hizkuntza ergatibo-absolutibo kasu sistema batera lerrokatua da, eta hori batez ere kasu nominalen marken eta aditz komunztaduraren bidez erakusten da (ikus goian).

Oinarrizko hitz ordena SOV da. Hala ere, malgua da eta subjektua edota objektua ken daitezke. Aditz iragankor baten subjektua (ergatiboak markatua) perpausaren objektuaren aurretik agertzeko joera dago (objektu zuzena absolutibo kasuan doa). Era berean, aditz iragangaitz baten subjektua (absolutiboak markatua) aditzaren aurretik joateko joera dago. Aditz iragangaitz baten subjektua eta perpausaren objektua (biak absolutibo kasuak markatuak) normalean aditzaren aurretik doaz. Hala ere, "hau [guztia] joera bat besterik ez da".

Inupiakerazko gramatikak morfologikoki pasiboa, antipasiboa, kausatibo eta aplikatiboa ere barne hartzen ditu.

Izen-barneraketa

Izenen barneraketa fenomeno arrunta da Malimiuteko inupiakeraz.

Lehen barneraketa mota hitz-elkarketa da: azpimultzo horren barruan, aditzarekiko tresna, kokapen edo paziente bat adierazten duen izena aditz-enboraren aurrealdean lotzen da, aditz iragangaitz berri bat sortuz.
Bigarren mota kasuaren manipulazioa da. Izenen barneraketa mota hori inupiakerazko izenen barneratze gisa agertzen den, edo "izenen barneraketa semantikoki iragankorra" den eztabaidagai da, izenen barneraketa mota horrekin aditza iragankori baita oraindik ere. Izen sintagmaren subjektuak ez dira sintaktikoki aditzean sartzen, kasu instrumentalak markatutako objektu gisa baizik.
Hirugarren barneraketa motaren alde (diskurtso-egituraren manipulazioa) Mithun (1984) agertu zen, baina Lanz-ek (2010) aurka argudiatu. Ikus Lanzen artikulua eztabaida gehiagorako.
Azken mota izenen barneraketa sailkatzailea da: hor, "[izen] orokor bat [aditzari] sartzen zaio, [izen] espezifikoago batek esparrua murriztearekin batera". Barneraketa mota horrekin, kanpoko izenak kanpoko modifikatzaileak har ditzake eta, beste barneraketek bezala, aditza iragangaitz bihurtzen da. Zoaz orrialde honetako Morfologia Nominala (kasu instrumentala, instrumentalaren erabilera taulara, laugarren errenkada) adibide bat ikusteko.

Aldaketa-erreferentziak

Aldaketa-erreferentziak mendeko perpausetan hirugarren pertsonako subjektuekin bakarrik agertzen dira. Aditza bihurkari gisa markatu behar da mendeko perpausaren hirugarren pertsonako subjektua perpaus nagusiaren (zehazkiago, matrize perpausaren) subjektuarekin bat badator. Konparatu:

Aldaketa-erreferentziak
Adibidez	Oharrak
Kaakkama niġiŋaruq. gose^{3-BIHURKARI-BALDINTZA} jan ^3-IND Gose zenean, jaten zuen.	Matrize perpauseko jan aditzak pertsona berari egiten dio erreferentzia, mendeko perpauseko aditza (gose izan) bihurkaria baita. Beraz, gose zena eta jan egin zuena pertsona bakarra zen.
Kaaŋman niġiŋaruq. gose ^{3-EZBIHURKARI-BALDINTZA} jan ^3-IND Gose zenean, (beste norbaitek) jaten zuen.	Matrize perpauseko aditzak (jan) pertsona singular desberdin bati egiten dio erreferentzia, menpeko perpauseko (gose izan) aditza ez-bihurkaria delako.

Testu-lagina

Hona 1975ean argitaratutako Kivalina Reader aldizkarian jasotako Kivalina barietateko inupiakerazko lagin bat.

Aaŋŋaayiña aniñiqsuq Qikiqtami. Aasii iñuguġuni. Tikiġaġmi Kivaliñiġmiḷu. Tuvaaqatiniguni Aivayuamik. Qulit atautchimik qitunġivḷutik. Itchaksrat iñuuvlutiŋ. Iḷaŋat Qitunġaisa taamna Qiñuġana.

Euskaraz:

Aaŋŋaayiña Shishmarefen jaio zen. Point Hopen eta Kivalinan hazi zen. Aivayuaqekin ezkondu zen. Hamaika seme-alaba izan zituzten. Sei bizirik daude. Seme-alabetako bat Qiñuġana da.

Dialektoen arteko parekaketak


Iparraldeko Maldakoa	Alaskako ipar-mendebaldekoa	King uhartekoa	Qawiaraq dialektoa	euskaraz
atausiq	atausriq	atausiq	atauchiq	1
malġuk	malġuk	maġluuk	malġuk	2
piŋasut	piñasrut	piŋasut	piŋachut	3
sisamat	sisamat	sitamat	chitamat	4
tallimat	tallimat	tallimat	tallimat	5
itchaksrat	itchaksrat	aġvinikłit	alvinilġit	6
tallimat malġuk	tallimat malġuk	tallimat maġluuk	mulġunilġit	7
tallimat piŋasut	tallimat piñasrut	tallimat piŋasut	piŋachuŋilgit	8
quliŋuġutaiḷaq	quliŋŋuutaiḷaq	qulinŋutailat	quluŋŋuġutailat	9
qulit	qulit	qulit	qulit	10
qulit atausiq	qulit atausriq	qulit atausiq	qulit atauchiq	11
akimiaġutaiḷaq	akimiaŋŋutaiḷaq	agimiaġutailaq		14
akimiaq	akimiaq	agimiaq	akimiaq	15
iñuiññaŋŋutaiḷaq	iñuiñaġutaiḷaq	inuinaġutailat		19
iñuiññaq	iñuiñaq	inuinnaq		20
iñuiññaq qulit	iñuiñaq qulit	inuinaq qulit		30
malġukipiaq	malġukipiaq	maġluutiviaq		40
tallimakipiaq	tallimakipiaq	tallimativiaq		100
kavluutit, malġuagliaq qulikipiaq	kavluutit	kabluutit		1.000
nanuq	nanuq	taġukaq	nanuq	hartz zuri
ilisaurri	ilisautri	iskuuqti	ilichausrirri	irakasle
miŋuaqtuġvik	aglagvik	iskuuġvik	naaqiwik	eskola
aġnaq	aġnaq	aġnaq	aŋnaq	emakume
aŋun	aŋun	aŋun	aŋun	gizon
aġnaiyaaq	aġnauraq	niaqsaaġruk	niaqchiġruk	neska
aŋutaiyaaq	aŋugauraq	ilagaaġruk	ilagaaġruk	mutil
Tanik	Naluaġmiu	Naluaġmiu	Naluaŋmiu	pertsona zuri
ui	ui	ui	ui	senar
nuliaq	nuliaq	nuliaq	nuliaq	emazte
panik	panik	panik	panik	alaba
iġñiq	iġñiq	qituġnaq		seme
iglu	tupiq	ini	ini	etxe
tupiq	palapkaaq	palatkaaq, tuviq	tupiq	kanpadenda
qimmiq	qimmiq	qimugin	qimmuqti	txakur
qavvik	qapvik	qappik	qaffik	jatun (Gulo gulo)
tuttu	tuttu	tuttu	tuttupiaq	karibu
tuttuvak	tiniikaq	tuttuvak, muusaq		altze
tulugaq	tulugaq	tiŋmiaġruaq	anaqtuyuuq	erroi
ukpik	ukpik	ukpik	ukpik	elur-hontz
tatqiq	tatqiq	taqqiq	taqqiq	ilargi / hilabete
uvluġiaq	uvluġiaq	ubluġiaq	ubluġiaq	izar
siqiñiq	siqiñiq	mazaq	machaq	eguzki
niġġivik	tiivlu, niġġivik	tiivuq, niġġuik	niġġiwik	mahai
uqautitaun	uqaqsiun	qaniqsuun	qaniqchuun	telefono
mitchaaġvik	mirvik	mizrvik	mirvik	aireportu
tiŋŋun	tiŋmisuun	silakuaqsuun	chilakuaqchuun	hegazkin
qai-	mauŋaq-	qai-	qai-	etor
pisuaq-	pisruk-	aġui-	aġui-	ibil
savak-	savak-	sawit-	chuli-	lan egin
nakuu-	nakuu-	naguu-	nakuu-	ona izan
maŋaqtaaq	taaqtaaq	taaqtaaq	maŋaqtaaq, taaqtaaq	beltz
uvaŋa	uvaŋa	uaŋa	uaŋa, waaŋa	ni
ilviñ	ilvich	iblin	ilvit	hi
kiña	kiña	kina	kina	nor
sumi	nani, sumi	nani	chumi	non
qanuq	qanuq	qanuġuuq		nola
qakugu	qakugu	qagun		noiz (etorkizunekoa)
ii	ii	ii'ii	ii, i'i	bai
naumi	naagga	naumi	naumi	ez
paniqtaq	paniqtaq	paniqtuq	pipchiraq	arrain edo okela lehor
saiyu	saigu	saayuq	chaiyu	te
kuuppiaq	kuukpiaq	kuupiaq	kuupiaq	kafe

Erreferentziak

Barnum, Francis. Grammatical Fundamentals of the Innuit Language As Spoken by the Eskimo of the Western Coast of Alaska. Hildesheim: G. Olms, 1970.
Blatchford, DJ. Just Like That!: Legends and Such, English to Iñupiaq Alphabet. Kasilof, AK: Just Like That!, 2003. ISBN 0-9723303-1-3
Bodfish, Emma, and David Baumgartner. Iñupiat Grammar. Utqiaġvigmi: Utqiaġvium minuaqtuġviata Iñupiatun savagvianni, 1979.
Kaplan, Lawrence D. Phonological Issues in North Alaskan Iñupiaq. Alaska Native Language Center research papers, no. 6. Fairbanks, Alaska (Alaska Native Language Center, University of Alaska, Fairbanks 99701): Alaska Native Language Center, 1981.
Kaplan, Lawrence. Iñupiaq Phrases and Conversations. Fairbanks, AK: Alaska Native Language Center, University of Alaska, 2000. ISBN 1-55500-073-8
MacLean, Edna Ahgeak. Iñupiallu Tanņiḷḷu Uqaluņisa Iḷaņich = Abridged Iñupiaq and English Dictionary. Fairbanks, Alaska: Alaska Native Language Center, University of Alaska, 1980.
Lanz, Linda A. A Grammar of Iñupiaq Morphosyntax. Houston, Texas: Rice University, 2010.
MacLean, Edna Ahgeak. Beginning North Slope Iñupiaq Grammar. Fairbanks, Alaska: Alaska Native Language Center, University of Alaska, 1979.
Seiler, Wolf A. Iñupiatun Eskimo Dictionary. Kotzebue, Alaska: NANA Regional Corporation, 2005.
Seiler, Wolf. The Modalis Case in Iñupiat: (Eskimo of North West Alaska). Giessener Beiträge zur Sprachwissenschaft, Bd. 14. Grossen-Linden: Hoffmann, 1978. ISBN 3-88098-019-5
Webster, Donald Humphry, and Wilfried Zibell. Iñupiat Eskimo Dictionary. 1970.