Irailaren 16
Irailaren 16a gregoriotar egutegiaren urteko berrehun eta berrogeita hemeretzigarren eguna da, 260.a bisurteetan. 106 egun falta dira urtea amaitzeko.
.jpg)
Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1998 - ETAk su-eten mugagabea iragarri zuen, hurrengo urteko abenduaren 3an bukatu zena.
- 2008 - Espainiako Auzitegi Gorenak EAE-ANV alderdia legez kanpo utzi zuen.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1856 - David Livingstone esploratzaileak Nyassa edo Malawi aintzira (irudian) aurkitu zuen, Afrika australean.
- 1908 - General Motors auto konpainia sortu zen Flint herrian, Michiganen.
- 1963 - Malaya, Singapur, Ipar Borneo (oraingo Sabah) eta Sarawak batu egin ziren Malaysia eratzeko.
- 1973 - Pinocheten poliziek Txileko Santiagon Victor Jara kantaria torturatu eta asasinatu zuten.
- 1975 - Papua Ginea Berria Erresuma Batutik independizatu zen.
- 1976 - Argentinako La Plata hirian Lapitzen Gaua gertatu zen, poliziak torturak eta hilketak egin zituen.
- 1991 - ETAk Mutxamelen bonba-auto bat eztandarazi zuen.
- 1992 - John Majorren gobernu kontserbadoreak libera esterlina truke-tasen mekanismotik atera zuenez geroko Asteazken Beltza
- 2007 -
- 91 lagun zendu ziren Phuketen (Thailandia) izandako hegazkin istripu batean.
- Kostas Karamanlis Greziako kontserbadoreak gehiengo absolutua eskuratu zuen herrialdeko hauteskundeetan.
Arte eta kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1984 - Iruñean Nafarroa Oinez jaialdia ospatu zen.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1999 - The Big Kahuna (Kahuna Handia) filma estreinatu zen, John Swanbeckek zuzendu eta Kevin Spacey, Danny DeVito eta Peter Facinelli aktoreek antzeztu zuten.
- 2005 - ICANN erakundeak .cat domeinua onartu zuen katalanezko kultura eta hizkuntzarentzat.
Zientzia eta teknologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kirolak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1992 - Amaia Aranzabal gipuzkoarra Cho Oyu mendira (8.201 m) iritsi zen, zortzimilako bat lortzen lehenengo euskal emakumea bilakatuz. 8 egun eroago, Pilar Ganuzak tontor bera zapaldu zuen, zortzimilako bat lortzen lehendabiziko emakume nafar bihurtu zena.
- 2013 - Bilbo hiriko San Mames estadio berrian Athletic Club eta Vigoko Celtaren artean estreineko futbol partidua jokatu zen. Honenbestez, uda hartan erautsi berria izan zen San Mames (1913-2013) estadio mitiko eta ahaztezina behin betiko ordezkatu zuen.
- 2018 - Euskotren Ligaren hamargarren denboraldia: San Juan izan zen txapelduna bosgarren aldiz jarraian.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jaiotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1348 - Nuño Lara eta Diaz Harokoa, Lara eta Bizkaiko jauna (h. 1352).
- 1858 - Gustave Rives, baxenafar arkitektoa (h. 1926).
- 1868 - Cipriano Olaso, iruindar teologoa eta apaiza (h. 1930).
- 1923 - Javier Olaeta, bizkaitar dantzaria eta abeslaria (h. 2016).
- 1940 - José María Arrate, Athletic Clubeko presidente ohia.
- 1952 - Miguel Sanz, Nafarroako Gobernuko lehendakari ohia.
- 1955 - Maite Agirre, gipuzkoar antzezlea.
- 1956 - Francisca Vives, andaluziar historialaria, Gasteiz eta Arabako ondare historiko artistikoan eta Emakumeen Historian aditua, Cádizen.
- 1959 - Xanti Vicente Altxu, Madelon, LGBTI pertsonen eskubideen aldeko gipuzkoar ekintzailea (h. 2006).
- 1961 - Iñaki Uranga, bizkaitar abeslaria.
- 1962 - Iñaki Friera, bizkaitar idazlea.
- 1964 - Edu Muruamendiaraz, gipuzkoar dantzari eta koreografoa.
- 1965 -
- Gidor Bilbao, EHUko bizkaitar irakaslea, Filologia Klasikoan doktorea eta Euskaltzain urgazlea.
- Francisco Javier Mauleon, arabar txirrindulari ohia.
- 1968 - Rafael Alkorta, bizkaitar futbolari ohia.
- 1973 - Franck Fontan, lapurtar futbolari ohia.
- 1975 - Jon Tecedor, euskal haltera (h. 2008).
- 1976 - Leire Pajín, espainiar politikaria, Donostian.
- 1980 - Eneritz Iturriagaetxebarria, bizkaitar txirrindularia.
- 1982 - Iraia Garcia, bizkaitar atleta.
- 1986 - Leire Palacios, bizkaitar komunikatzailea, kulturgilea, proiektu arduraduna eta irrati-esataria.
- 1991 - Iñigo Etayo, nafar aktore eta abeslaria.
- 1994 - Itziar Zabala, bizkaitar eskalatzailea.
- 1996 - Ibabe Beristain, bizkaiar dantzari eta musikaria.
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1098 - Hildegarda Bingengoa, alemaniar abadesa, buruzagi monastikoa, mistikoa, iragarlea, medikua, musikagilea eta idazlea (h. 1179).
- 1462 - Pietro Pomponazzi, italiar filosofoa (h. 1525).
- 1494 - Francesco Mauroliko, italiar matematikari eta astronomoa (h. 1575).
- 1722 - Fermín Francisco de Carvajal, txiletar noble eta militarra, Nafarroako erregeordea (h. 1797).
- 1745 - Mikhail Kutuzov, errusiar militarra (h. 1813).
- 1782 - Daoguang, Txinako enperadorea (h. 1850).
- 1797 - Antonio Panizzi, italiar idazlea (h. 1879).
- 1823 - Francis Parkman, estatubatuar historialaria (h. 1893).
- 1837 - Petri V.a Portugalgoa, Portugalgo erregea (h. 1861).
- 1841 - Alessandro Fortis, Italiako lehen ministroa (h. 1909).
- 1851 - Emilia Pardo Bazan, galiziar idazlea (h.1921).
- 1853 - Albrecht Kossel, alemaniar biokimikaria, 1910eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1927).
- 1854 - Joaquim Bassegoda i Amigó, kataluniar arkitektoa (h. 1938).
- 1858 - Bonar Law, Erresuma Batuko lehen ministroa (h. 1923).
- 1859 - Yuan Shikai, Txinako lehendakaria (h. 1916).
- 1885 - Karen Horney, alemaniar psikologo eta psikoanalista (h. 1952).
- 1886 - Jean Arp, franko-alemaniar eskultore, margolari eta olerkaria (h. 1966).
- 1887 - Nadia Boulanger, frantziar musikagilea (h. 1979).
- 1888 - Frans Eemil Sillanpää, finlandiar idazlea, 1939ko Literaturako Nobel Saria (h. 1964).
- 1891 -
- Karl Dönitz, Alemaniako Kriegsmarine itsasarmadako burua eta 23 egunez Alemaniako presidentea (h. 1980).
- Maud Worcester Makemson, estatubatuar arkeoastronomoa (h. 1977).
- 1892 - Werner Bergengruen, alemaniar idazlea (h. 1964).
- 1893 -
- Alexander Korda, ingeles zinema zuzendari eta ekoizlea (h. 1956).
- Albert Szent-Györgyi, hungariar biokimikaria, 1937ko Medikuntzako Nobel Saria (h. 1986).
- 1895 - Karol Rathaus, Estatu Batuetara erbesteratutako aleman-austriar konposatzailea (h. 1954).
- 1899 - Hans Swarowski, austriar orkestra zuzendari eta zuzendaritza irakaslea (h. 1975).
- 1902 - Germaine Richier, frantziar eskultorea (h. 1959).
- 1905 - Vladimír Holan, txekiar poeta eta narratzailea (h. 1980).
- 1906 - Jack Churchill, britainiar teniente kolonela (h. 1996).
- 1913 - Félicien Marceau, frantziar antzerkigilea idazlea (h. 2012).
- 1918 - Branka Veselinović, serbiar aktorea, 80 urtetik gorako aktore ibilbideduna (h. 2023).
- 1920 - John Jamieson Carswell Smart, ingeles filosofoa (h. 2012).
- 1921 - Ursula Franklin, kanadar fisikaria (h. 2016).
- 1922 -
- Guy Hamilton, ingeles zinema zuzendaria (h. 2016).
- Marcel Mouloudji, frantziar abeslaria, idazlea eta antzezlea (h. 1994).
- Jovanka Radivojević, serbiar eta jugoslaviar partisanoa (h. 1943).
- Ursula Wölfel, haur literaturako alemaniar idazlea (h. 2014).
- 1923 -
- Federico Silva, mexikar eskultore, margolari eta akademikoa (h. 2022).
- Lee Kuan Yew, Singapurreko lehen gobernu burua, bere herrialdean Aberriaren aitatzat joa (h. 2015).
- 1924 - Lauren Bacall, estatubatuar aktorea (h. 2014).
- 1925 -
- Charles Haughey, Irlandako Taoiseacha (h. 2006).
- B. B. King, estatubatuar blues kantaria eta gitarra-jotzailea (h. 2015).
- 1927 -
- Peter Falk, estatubatuar aktorea, Columbo detektibea antzezteagatik ospetsua (h. 2011).
- Sadako Ogata, japoniar politikaria (h. 2019).
- 1929 - Jamshid ben Abdullah, Zanzibargo azken sultana.
- 1934 -
- George Chakiris, estatubatuar aktore ohia.
- Ronnie Drew, irlandar kantari eta abestigilea eta The Dubliners folk taldeko partaidea (h. 2008).
- 1935 -
- Carl Andre, estatubatuar eskultorea.
- Benito Joanet, kataluniar futbol-atezaina eta entrenatzailea (h. 2020).
- 1938 - Lucero Tena, mexikar-espainiar flamenko-dantzaria eta kriskitin-jotzailea.
- 1939 - Breyten Breytenbach, afrikaans eta ingelesezko hegoafrikar idazlea.
- 1943 -
- Andrés Vicente Gómez, espainiar zinema-ekoizlea.
- Oskar Lafontaine, alemaniar politikaria.
- 1944 - Ana María Stekelman, argentinar dantzari eta koreografoa.
- 1946 - Camilo Sesto, espainiar abeslari eta musikagilea (h. 2019).
- 1949 - Brahim Ghali, Fronte Polisarioko idazkari nagusia eta Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoko presidentea.
- 1950 - Loyola de Palacio, Europako Batzordeko lehendakariorde eta jatorri euskalduneko espainiar politikaria (h. 2006).
- 1951 -
- Andy Irvine, eskoziar errugbi jokalari ohia.
- René van de Kerkhof, herbeheretar futbolari ohia.
- Willy van de Kerkhof, herbeheretar futbolari ohia.
- 1952 - Mickey Rourke, estatubatuar aktorea.
- 1955 - Jayati Ghosh, indiar ekonomialaria.
- 1956 - David Copperfield, estatubatuar ilusionista.
- 1957 -
- Ángel Luis Arambilet, dominikar idazle, gidoigile eta zinema ekoizlea.
- Assumpta Serna, kataluniar aktorea.
- 1958 -
- Neville Southall, galestar futbolari ohia, bere belaunaldiko atezain hoberenetakoa.
- Jennifer Tilly, estatubatuar aktore eta poker jokalaria.
- 1964 - Rossy de Palma, espainiar aktorea.
- 1965 - Cris Miró, argentinar aktorea, dantzaria eta vedettea, Argentinan ospea lortu zuen lehen emakume transgeneroa (h. 1999).
- 1968 - Marc Anthony, estatubatuar abeslari eta aktorea.
- 1970 - Juri Nikiforov, errusiar futbolari ohia.
- 1971 - Amy Poehler, estatubatuar aktore, komediante eta idazlea.
- 1972 - Sprent Dabwido, Nauruko presidentea (h. 2019).
- 1973 - Alexander Vinokurov, kazakhstandar txirrindulari ohia.
- 1974 - Mario Haas, austriar futbolari ohia.
- 1975 - Cristina Ónega, espainiar kazetaria.
- 1976 -
- Elina Garanca, letoniar mezzosopranoa.
- Mónica Carrillo, espainiar kazetaria eta idazlea.
- Jonathan Page, estatubatuar errepideko eta ziklo-krosseko txirrindularia.
- 1979 - Keisuke Tsuboi, japoniar futbolaria.
- 1981 -
- Fan Bingbing, txinatar aktore eta abeslaria.
- Alexis Bledel, estatubatuar aktore eta modeloa.
- Sandra Sánchez, espainiar karateka.
- Rodrigo Sorogoyen, espainiar zinema zuzendari eta gidoigilea.
- 1983 - Kirsty Coventry, zimbabwetar igerilaria.
- 1984 -
- Maryam Yusuf Jamal, bahraindar distantzia ertaineko korrikalaria.
- Katie Melua, georgiar-britainiar abeslari eta musikaria.
- 1985 - Fábio Santos Romeu, brasildar futbolaria.
- 1986 - Farina, kolonbiar abeslaria eta raperoa.
- 1987 - Merve Boluğur, turkiar aktore eta modeloa.
- 1988 - Glamour Garcia, brasildar aktorea.
- 1992 - Nick Jonas, estatubatuar abeslari, musikagile, aktore eta musika ekoizlea.
Heriotzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskal Herria[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1214 - Diego II.a Lopez Harokoa, ezagutzen den Bizkaiko bostgarren kondea.
- 1343 - Filipe III.a Nafarroakoa, Évreuxko konde eta Nafarroako erregea (j. 1306).
- 1348 - Maria II.a Diaz Harokoa, Bizkaiko hamabigarren andrea.
- 1702 - Cipriano Baratze, nafar apaiz jesuita eta misiolaria (j. 1641).
- 1725 - Antonio V.a Agaramontarra, Agaramonteko duke, Gixuneko kondea eta Bidaxuneko printzea, lapurtar militarra (j. 1672).
- 1918 - Estanislao Arantzadi, nafar abokatua eta kulturgizona (j. 1841).
- 1937 - Juan Santiago Aranburu, arabar musika-irakaslea eta organo-jolea (j. 1860).
- 1943 - Eulalia Abaitua, bizkaitar argazkilaria (j. 1853).
- 1948 - Manuel Artze, nafar kardinala, Tarragonan (j. 1879).
- 1981 -
- Tene Mujika, gipuzkoar idazlea (j. 1888).
- Émile Seitz, lapurtar politikaria, Montauten (j. 1896).
- 1990 - Tomas Etxabarri, euskal musikagile eta irakaslea (j. 1908).
- 1996 - Jose Luis Zuloaga, bizkaitar alpinista, Himalaian (j. 1954).
- 2004 - Ramón Gabilondo, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea, Madrilen (j. 1913).
- 2008 - José Ángel Pérez-Nievas, nafar abokatu eta politikari karlista (j. 1930).
- 2010 - Pierre Bidart, euskal herritar antropologoa (j. 1947).
Mundua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 655 - Martin I.a, Aita santua.
- 1087 - Viktor III.a, Aita santua (j. c. 1026).
- 1345 - Joan IV.a Bretainiakoa, Bretainiako dukea (j. 1295).
- 1380 - Karlos V.a Frantziakoa, Frantziako erregea (j. 1338).
- 1394 - Klemente VII.a, antipapa (j. 1342).
- 1498 - Tomás de Torquemada, Gaztela eta Aragoiko inkisidore nagusia (j. 1420).
- 1583 - Katalina Jagellondarra, Suediako erregina ezkontidea (j. 1526).
- 1701 - Jakue II.a Ingalaterrakoa eta VII.a Eskoziakoa, Ingalaterra, Eskozia eta Irlandako erregea (j. 1633).
- 1726 - Jakob Prandtauer, austriar arkitekto eta eskultorea (j. 1660).
- 1736 - Gabriel Fahrenheit, alemaniar fisikaria (j. 1686).
- 1782 - Farinelli, italiar kantaria (j. 1705).
- 1792 - Nguyễn Huệ, Quang Trung enperadorea, Vietnamgo Tay Son dinastiako bigarren enperadorea (j. 1753).
- 1822 - Auguste Jean Ameil, Frantziako Iraultza eta hango inperio garaian borrokatu zuen frantziar militarra (j. 1775).
- 1824 - Luis XVIII.a Frantziakoa, Frantziako erregea (j. 1755).
- 1869 - Thomas Graham, britainiar kimikaria (j. 1805).
- 1873 - Mohammed IV.a Marokokoa, Marokoko sultana.
- 1882 - Edward Bouverie Pusey, ingeles teologo anglikanoa (j. 1800).
- 1911 - Edward Whymper, ingeles mendigoizale eta artista (j. 1840).
- 1923 - Itō Noe, japoniar anarkista, kritikari soziala, idazlea eta feminista (j. 1896).
- 1928 - Marie Stritt, alemaniar antzerki-aktorea eta emakumeen eskubideen aldeko aktibista (j. 1855).
- 1932 - Ronald Ross, ingeles sendagilea eta bakteriologoa (j. 1857).
- 1936 - Karl Buresch, Austriako kantzilerra (j. 1878).
- 1944 - Gustav Bauer, Alemaniako kantzilerra (j. 1870).
- 1946 - James Hopwood Jeans, ingeles fisikari eta astronomoa (j. 1877).
- 1962 - Antonio Arraiz, venezuelar idazlea (j. 1903).
- 1971 - Agnes Meyer Driscoll, estatubatuar kriptoanalista, Japoniako ontzi-sistema asko deszifratu zituena (j. 1889).
- 1973 - Victor Jara, txiletar pedagogoa, antzerki-zuzendaria, poeta, egile abeslaria eta politika aktibista, torturatu eta eraila (j. 1932).
- 1976 - Bertha Lutz, naturalista, zoologoa, irakaslea eta Brasilgo feminismoaren aitzindaria (j. 1894).
- 1977 -
- Marc Bolan, ingeles musikari, abeslari, egile abeslari, musika ekoizle eta olerkaria, glam rockaren aitzindarietako bat (j. 1947).
- Maria Callas, greziar-estatubatuar sopranoa, XX. mendeko opera-kantari ospetsuenetarikoa (j. 1923).
- 1979 - Gio Ponti, italiar arkitekto eta diseinatzailea (j. 1891).
- 1980 - Jean Piaget, suitzar filosofo, natura zientzialari eta psikologoa (j. 1896).
- 1984 - Louis Réard, frantziar automobilgintzako ingeniaria eta jantzi diseinatzailea (j. 1897).
- 1989 - Ana Itelman, txiletar-argentinar balet-dantzaria, koreografoa, balet zuzendaria eta aitzindaria (j. 1927).
- 1992 - Larbi Benbarek, frantziar futbolaria (j. 1914).
- 1993 - Oodgeroo Noonuccal, australiar poeta, politikari, ekintzaile, artista eta hezitzailea (j. 1920).
- 2004 - Cyriel Barbary, Lehen Mundu Gerran parte hartu zuen bizirik geratzen zen azken belgikarra, 105 urterekin (j. 1899).
- 2005 - Gordon Gould, estatubatuar fisikaria, laserra asmatzea egozten zaiona (j. 1920).
- 2006 - Rob Levin, Lilo, estatubatuar programatzailea (j. 1955).
- 2007 -
- Pepita Caubet, aranerazko idazle eta poeta (j. 1930).
- Robert Jordan, estatubatuar eleberrigilea (j. 1948).
- 2008 - Maud Molyneux, frantziar emakumezko aktore, kazetari eta zinema figuringile transgeneroa (j. 1948).
- 2009 -
- Luciano Emmer, italiar zinemagilea (j. 1918).
- Mary Travers, estatubatuar abeslaria, Peter, Paul and Mary taldeko kidea (j. 1936).
- 2013 -
- Eduardo García de Enterría, espainiar legegizona eta abokatua (j. 1923).
- Juan Luis Panero, espainiar poeta (j. 1942).
- Luis Pastori, venezuelar kazetari, politikari eta ekonomista (j. 1921).
- 2015 - Guy Béart, frantziar abeslaria eta kantautorea (j. 1930).
- 2016 -
- Edward Albee, estatubatuar antzerkigilea (j. 1928).
- Carlo Azeglio Ciampi, Italiako 10. Presidentea (j. 1920).
- Colette Chiland, frantziar psikiatra, psikologo klinikoa eta psikoanalista (j. 1928).
- António Mascarenhas Monteiro, Cabo Verdeko presidentea (j. 1944).
- 2019 - Ascensión Mendieta, memoria historikoaren aldeko borrokalari espainiarra (j. 1925).
- 2020 -
- Winston Groom, estatubatuar idazlea (j. 1943).
- Enrique Irazoqui, kataluniar aktore, ekonomilari, xake jokalari eta literatura irakaslea (j. 1944).
- 2021 -
- Silas Atopare - Papua Ginea Berriko gobernadore orokorra (j. 1951).
- Dušan Ivković, serbiar saskibaloi jokalaria eta entrenatzailea (j. 1943).
- Casimir Oyé-Mba, Gabongo lehen ministroa (j. 1942).
- Jane Powell, estatubatuar aktore, abeslari eta dantzaria (j. 1929).
- Clive Sinclair, britainiar elektronika-ingeniari, asmatzaile eta enpresaburua, ZX Spectrum ordenagailuaren sortzailea (j. 1940).
- 2022 - Mahsa Amini, Iranen emakumeen aurkako erasoaren eta indarkeriaren biktimarik ezagunenetako bat (j. 2000).
- 2023 -
- Ron Barassi, Australiar futbol jokalari eta entrenatzailea (j. 1936).
- Abdul Ati al-Obeidi, Libiako estatuburua (j. 1939).
Jaiak eta urteurrenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Sehaska egutegiko izendegia: Ellande, Allande, Erlande, Allende eta Xipirine.
- Aulestiko Urregarai mendian Eufemia deunaren omenez erromeria herrikoia egiten da.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2897
Multimedia: 16 September
| Urteko hilak | ||
|---|---|---|
|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua | ||