Iratxeta

Aldatu loturak
Koordenatuak: 42°38′15″N 1°32′50″W / 42.6375°N 1.5472°W / 42.6375; -1.5472
Wikipedia, Entziklopedia askea
Iratxeta
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria


Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa Garaia
EskualdeaErdialdea
UdalerriaLeotz
Administrazioa
Motakontzeju
Izen ofiziala Iratxeta
Burua
(2019-2023)
(kontzejuburua)
Posta kodea31395
Herritarrairatxetar
Geografia
Koordenatuak42°38′15″N 1°32′50″W / 42.6375°N 1.5472°W / 42.6375; -1.5472
Azalera7,67 km²
Garaiera705 metro
Distantzia34,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria51 (2021:  −2)
Herriko etxe bat

Iratxeta[1][a] Orbaibarrako Leotz udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Erdialdea eskualdean.

Leotz udalerriko udalburua da. 2021 urtean 51 biztanle zituen.

Bertako biztanleak iratxetarrak dira.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iratxeta beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]

  • Irasxeta (1141)
  • Yrasqueta (1147)
  • Iraseta (1248)
  • Irasçeta (1254)
  • Yracheta (1366)
  • Iracheta (1534)
  • Iracheta (1802)
  • Iratxeta (1926)
  • Iratxeta (1990)

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Armarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iratxetako armarria Leotz udalerriko armarria da. Armarri honekhonako blasoi hau du:[3]

« Hondo hori batez eta aurrean zuhaitz berde batez osatuta dago, lurrean txertatuta eta erbi-txakur zuri batekin, bere enborrari kate batez lotuta. »

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iratxeta Erdialdea eskualdean dago, Orbaibar ibarrean eta Leotz udalerrian.

Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Leotz udalerria Nafarroa erdialdean dago Erriberriko merindadean eta Nafarroako hiriburutik 34 kilometrora.

Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Leotz udalerriko klimaren ezaugarri mediterraneoak bai batez besteko tenperaturan (12,5 gradu) bai batez besteko prezipitazioetan (600-900mm batez beste) ikusten dira. Aldaketa termikoa handia da, eta 20 gradurainoko aldea egon daiteke udaberriko eta udazkeneko egun askotan. Udan bi hilabete idor izaten dira, uztaila eta abuztua. Urteroko egun euritsuak 80 eta 100 bitartean dira.

Gizakiaren eragina dela eta, jatorrizko basoen azalera asko gutxitu da, eta mantendu den guneetan ameztiak nabarmentzen dira. Horrez gain, XIX. mendetik aurrera egindako birlandaketen ondorioz, Austriatik ekarritako pinu lariziarren (Pinus nigra) eta beltzen 351 hektarea daude.

Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Leotzen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Barasoain pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 524 metrora, Nafarroako Gobernuak 1975ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]


    Datu klimatikoak (Barasoain, 1975-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 20.0 22.0 27.0 29.0 36.0 40.0 42.0 41.0 37.0 31.0 25.0 18.0 42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 9.2 10.9 14.3 16.1 20.6 25.3 28.4 28.7 23.8 18.6 12.6 9.5 18.2
Batez besteko tenperatura (ºC) 5.4 6.4 9.1 10.7 14.7 18.8 21.4 21.8 17.9 13.8 8.6 5.7 12.9
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 1.6 1.9 3.9 5.3 8.7 12.2 14.4 15.0 12.0 8.9 4.6 2.0 7.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.5 -9.0 -10.0 -3.0 0.0 2.0 7.0 7.0 2.0 -3.0 -7.0 -11.0 -11.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 44.2 34.6 41.8 66.6 55.1 42.6 25.3 28.8 43.9 54.3 59.9 51.7 548.8
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 46.0 22.0 44.0 40.0 42.0 38.5 39.0 86.0 95.0 44.0 53.0 40.0 95.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 10.5 9.0 8.0 10.7 10.5 6.4 5.1 4.9 5.4 9.8 11.4 10.9 102.5
Elur egunak (≥ 1 mm) 0.9 1.1 0.9 0.3 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.2 1.2 4.7
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[5]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gartzia V.a Ramiritz erregeak herria Iratxeko monasterioari eman zion 1141ean. XIII. mendetik aurrera, Jerusalemgo San Joan Ospitaletegiek ere lursailak izan zituzten. Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak, 1254an, Antso VII.a Nafarroakoak ostu zien Aldaiturri mendiaren aprobetxamendu eskubideak itzuli zizkien bere bizilagunei.

1835-1845eko udal-erreformetara arte, Iruñeko merkatuko alkateak gobernatzen zuen; elizaren jurisdikzioa, berriz, -zehazki, parrokiako bikarioaren izendapena- Jerusalemgo San Joan ordenaren komendadoreari zegokion. Eraberritze horren ondoren, Iratxeta Orbaibarrako udalerri berrian geratu zen; baina, hura banandu zenean, Leozkoan sartu zen. 1847an, Iratxetak zortzi ikaslerentzako eskola zuen; egoera txarrean zeuden tokiko bideak zituen, eta Iruñetik jasotzen zuen posta.[6]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2021 urteko erroldaren arabera 51 biztanle zituen Iratxetak.[7]

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020
64 63 68 64 70 75 72 67 67 65 65 68 63 63 65 61 62 60 58 53 53
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nafarroako Hiriarteko Garraioa sareko 331 linea zerbitzua ematen dio kontzeju honi. Herriak autobus geldialdi bakarra du herrian, Tafallarantz eta Uzkitarantz.

 Nafarroako Hiriarteko Garraioa
 Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠
331 Tafalla Barasoain • Orisoain • Artariain • Munarrizketa • Iratxeta • Leotz Uzkita

Autobus zerbitzuak lan egin dezan, 331 linea eskariaren araberako linea baita, bidaia aurreko eguneko 19:00ak baino lehen erreserbatu behar da.

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Leotz udalerria atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.[8]

Koldo Zuazok, 2010ean, Leotz udalerria ez-euskal-eremuan sailkatu zen.[9]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Leotz eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %15,04k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 15,10k eta 2018n % 28,20k. Euskal hiztun gehien dituen Erriberriko merindadeko udalerria da.

2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.

Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • San Estebango jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ /iɾat͡ʃéta/ ahoskatua (laguntza)
    Azentua: zorrotza hirugarren silaban

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
  2. ↑ «Iratxeta - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
  3. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1990). Heraldica municipal, merindad de Olite. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0276-7. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  4. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Barasoain» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  5. ↑ Barasoaingo estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | IRATXETA. (Noiz kontsultatua: 2022-06-09).
  7. ↑ «Iratxeta» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  8. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  9. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Iratxeta&oldid=9260036"(e)tik eskuratuta