Irura
| Irura | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Gipuzkoa, Euskal Herria | |||||||||||
 Irura udalerriaren ikuspegia Uzturre mendiko gailurretik ikusita. | |||||||||||
| |||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
| Lurraldea | Gipuzkoa | ||||||||||
| Eskualdea | Tolosaldea | ||||||||||
| Izen ofiziala | Irura | ||||||||||
| Alkatea | Ainhoa Ugalde Gorostiaga (en)  | ||||||||||
| Posta kodea | 20271 | ||||||||||
| INE kodea | 20046 | ||||||||||
| Herritarra | irurar | ||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Koordenatuak | 43°10′03″N 2°04′02″W / 43.1675°N 2.0672°W43°10′03″N 2°04′02″W / 43.1675°N 2.0672°W | ||||||||||
 | |||||||||||
| Azalera | 2,99 km² | ||||||||||
| Garaiera | 65 m | ||||||||||
| Distantzia | 21 km Donostiara | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.885 (2022) 8 (2021) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 630,43 bizt/km² | ||||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] | % 60,1 | ||||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 19,01 | ||||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 92,38 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 87,67 (2011) | ||||||||||
| Genero desoreka[1] | % 4,95 (2011) | ||||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 10,58 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[1] | % 77,09 (2010) | ||||||||||
| Kaleko erabilera [2] | % 78,1 (2016) | ||||||||||
| Etxeko erabilera[3] | % 58.2 (2016) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 1845 (juliotar egutegia) | ||||||||||
| Webgunea | https://www.irura.eus | ||||||||||
Irura Gipuzkoako ekialdeko udalerri bat da, Tolosaldekoa. 1.750 biztanle zituen
2016. urtean. UEMAko kidea da.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Irura Tolosaldearen iparraldean dago, Gipuzkoako hiriburutik 21 kilometro hegoaldera. Oria ibaiak udalerria zeharkatzen du.
Udalerri mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iparraldean eta ekialdean Villabonarekin egiten du muga, ipar-mendebalde eta mendebaldean Anoetarekin, eta hegoaldean Tolosarekin.
 |
Anoeta | Anoeta eta Villabona-Amasa | Villabona-Amasa |
|
| Anoeta | 
|
Villabona-Amasa | ||
| ||||
| ||||
| Anoeta eta Tolosa | Tolosa | Tolosa |
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erdi Aroan Irura laborantza-herria zen, Oria ibaiaren ondoan kokatua. 1385eko abuztuaren 4an, Irurak Tolosako hiribilduarekin bat egin zuen ahaide nagusien eredu feudalari aurre egiteko eta nekazariak haiengandik babesteko. Hala ere, Irurak herri-basoen jabegoa mantendu eta bere eremua bereizteko mugarriak jartzen jarraitu zuen.
1845. urtetik aurrera, Elisabet II.aren erreformaren ondoren, Irura udalerri bihurtu zen berriz ere.[4]
Azpiegiturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kirola[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Osasuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Osasun zentroa[15]
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2019an 1.811 biztanle zituen. Horietatik %10,1k 65 urte edo gehiago zituen. Atzerrian jaiotakoen kopurua %11,71 zen.[16]
XXI. mendeko lehen urteetan hazkunde demografiko handia eduki zuen, egin ziren etxebizitza berriei esker.[17]
| Irurako biztanleria |
|---|
 |
Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak herrian: Lehen sektorea BEGaren %0,1. Bigarren sektorea %70,4. Hirugarren sektorea %25,2. Eraikuntza %4,4.[16]
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2007ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
PSE-EE eta PP alderdi politikoak baino ezin ziren aurkeztu, Espainiako Auzitegi Gorenak Abertzale Sozialisten Batasuna eta EAEren hautes-zerrendak baliogabetu baitzituen. Hori dela eta, aurreko alkateak, Marimi Ugaldek, boto zuria eskatu zuen. 971 lagunek zuten bozkatzeko aukera eta hauek izan ziren emaitzak:
- Zuriak: 562 boto.
- Baliogabeak: 14 boto.
- PSE-EE: 18 boto.
- PP: 12 boto.
- Abstentzioa: % 37,59.
Bi alderdi politiko horiek zinegotziak lortzeko botoen % 5 lortu behar zutenez, ezin izan zuten udal talderik sortu, eta beraz alkatetza Marimi Ugalderen —aurreko alkatearen— esku geratu zen. [17][18][19]
2011ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, Bildu koalizioko Ainhoa Ugalde hautatu zuten alkate.
Irurako udalbatza 2011an | |||
| Alderdia | Zinegotziak | Boto kopurua[20] | |
| Bildu | |||
| Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | |||
| Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE)) | |||
| Alderdi Popularra (PP) | |||
2015eko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2015eko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EAJk 419 boto. EH Bilduk 315 boto. PSE-EEk 22 boto.[21]
Ana Leunda (EAJ) izendatu zuten alkate.[22][23]
2019ko udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 458 boto. EAJk 350 boto. PSE-EEk 39 boto.[21]
Gorka Murua izendatu zuten alkate.[24][25]
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hauek izan dira Irurako azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia[26] | |
| Jose Ramon Larrinaga Aguirrezabala[26][27] | 1979 | 1983 | Herri Batasuna | |
| 1983 | 1987 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| 1987 | 1991 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| 1991 | 1995 | Euzko Alderdi Jeltzalea | ||
| Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 1995 | 1999 | Herri Batasuna | |
| Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 1999 | 2003 | Euskal Herritarrok | |
| Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 2003 | 2007 | Jarduneko alkatea | |
| Marimi Ugalde Zabala[17][18][19] | 2007 | 2011 | Jarduneko alkatea | |
| Ainhoa Ugalde Gorostiaga | 2011 | 2015 | Bildu | |
| Ana Jesus Leunda Gurruchaga[22][23] | 2015 | 2019 | Euzko Alderdi Jeltzalea | |
| Gorka Murua Macuso[24][25] | 2019 | Jardunean | Euskal Herria Bildu | |
Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iruran[31] euskalduna da biztanleriaren %87.67, eta euskararen erabilera %51.3 da. Irurako euskara gipuzkeran[32] katalogaturik dago, zehatzago, erdiguneko gipuzkeraren[33] parte den Tolosaldeko euskaran[34]. Azpieuskalki hau Beterriko hizkerek eta Tolosaldekoek osatzen dute.
2016ko Eustaten datuen arabera euskaldunak %74,26 ziren.[16]
Jaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Samielak. Irailaren amaieran eta urriaren hasieran.[35]
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- San Migel parrokia. Irurako San Migel Parrokia Irurako San Migel plazan dago. Gotikoa da. XVI. mendean eraikina altxatu egin zen, nabeei altuera handiagoa emanez. Ataria geroago gehitu zitzaion.[36] Duela urte batzuk eraberritu zen, prozesuan objektu historiko ugari aurkituz.
- Udaletxea. Baserri itxurako eraikina. 1984an berritu zen.[36]
- Laskibar baserria. XVIII. mendekoa.[36]
- Agerre baserria. XV. mende amaierakoa edo XVI. mende hasierakoa.[36]
- Larriturri baserria
- Garbitoki publikoa. 1889koa.[36]
- Irurako trinketea. Irurako trinketak erabilera handia du, xare jokoan batez ere. Izan ere, hortxe dago Ametsa Xare Eskolaren egoitza.
Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herriaren sarrera Anoetatik.
Plaza.
Kalea.
Kioskoa.
Ikastola.
Irura argazki historiko batean
San Migel elizaren ataria
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Historia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Haurrak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Ludoteka eta gaztelekuan izena emateko epea irekita» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Haurreskolak - Haurreskolako datuak» www.haurreskolak.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Irurako Ikastola» www.irurakoikastola.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Zentroak - KZgunea» www.kzgunea.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Loatzo musika eskola» Loatzo (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Kultura» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Liburutegia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Trinketea» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Frontoia» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ «Osasuna» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c «Web Eustat. Irurako datu estatistikoak» eu.eustat.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e f (Gaztelaniaz) ««Herritarrengatik jaso dudan laguntasuna izan da onena»» El Diario Vasco 2011-06-11 (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e «Marimi Ugalde: «Agintzeko ez, herritarrei zerbitzatzeko dago alkatea» - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) «La alcaldesa de Irura seguirá de momento en funciones al no haberse elegido ediles» El Diario Vasco 2007-06-05 (Noiz kontsultatua: 2021-12-21).
- ↑ 2011ko udal hauteskundeen emaitzak euskadi.net webgunean 2011/07/15ean kontsultatua
- ↑ a b www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «EAJk Irurako alkatetza lortu du - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «Iruran EAJko Ana Leundak hartu du alkatetza - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «Iruran EH Bildura itzuli da alkatetzara, EAJri aldea aterata - Irura» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b «15 alkate berri izango dira Tolosaldean - Tolosaldea» Tolosaldeko ataria (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2021-02-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) «IRURA - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2021-12-22).
- ↑ «Larrinaga Arrese-Igor, Visitacion - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Antzerkia eta poxpolin dantza - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Irura - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
- ↑ «Erdialdekoa - Gipuzkera - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Erdigunekoa (G) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Tolosaldekoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-09-06).
- ↑ «Samielak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
- ↑ a b c d e «Monumentuak» Irura (Noiz kontsultatua: 2020-04-20).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa |
Datuak: Q537215
Multimedia: Irura
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Irura
| |||||||
| ||||||||||
