Itzagaondoa
| Itzagaondoa | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia | |||||||||
 | |||||||||
|
| |||||||||
| Administrazioa | |||||||||
| Estatua | Espainia | ||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||
| Merindadea | Zangozako merindadea | ||||||||
| Izen ofiziala |
 Izagaondoa | ||||||||
| Alkatea | Elsa Plano Urdazi (ARIZA) | ||||||||
| Posta kodea |
31421 | ||||||||
| INE kodea |
31132 | ||||||||
| Herritarra | itzagaondoar | ||||||||
| Kokapena | |||||||||
| Koordenatuak | 42° 45′ 11″ N, 1° 25′ 14″ W / 42.753055555556°N,1.4205555555556°WKoordenatuak: 42° 45′ 11″ N, 1° 25′ 14″ W / 42.753055555556°N,1.4205555555556°W | ||||||||
 | |||||||||
| Azalera | 59,63 km2 | ||||||||
| Garaiera | 647 metro | ||||||||
| Distantzia | 29 km Iruñera | ||||||||
| Demografia | |||||||||
| Biztanleria |
172 (2020) −4 (2019) | ||||||||
| |||||||||
| Dentsitatea | 3,02 biztanle/km² | ||||||||
| Hazkundea (2003-2013)[1] |
 % 7,65 | ||||||||
| Zahartze tasa[1] | % 23,44 | ||||||||
| Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 90,91 | ||||||||
| Ekonomia | |||||||||
| Jarduera tasa[1] | % 76,92 (2011) | ||||||||
| Genero desoreka[1] | % 0 (2011) | ||||||||
| Langabezia erregistratua[1] | % 10,42 (2013) | ||||||||
| Euskara | |||||||||
| Euskaldunak[1] | % 9,09 (2010) | ||||||||
| Erabilera estimatua[2] | % 0,5 (2011) | ||||||||
| Kaleko erabilera [3] | % (2016) | ||||||||
| Etxeko erabilera | % | ||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||
| Webgunea | http://www.izagaondoa.es/ | ||||||||
Itzagaondoa[4] ([its̻aɣaonðoa]) Nafarroako ibar eta udalerria da, Zangozako merindadean kokatua. 59 kilometro koadro ditu, eta 180 biztanle zituen
2014. urteko erroldaren arabera.
Agoitz da inguruko udalerririk handiena, izan ere eskualde berean kokatuta dago.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Dudarik gabe, Itzaga mendiaren izenetik heldu zaie haranari eta udalerriari haiena.
Itzagaondoa izenaren amaieran ageri den -a hori ez da berezkoa, artikulua baizik; eta, ondorioz, izena deklinatzean artikulu hori zenbait kasutan galtzen da. Itzagaondoa izena erabiltzean, honako hau da bidea: Itzagaondoa, Itzagaondoarekin, Itzagaondoan..., baina Itzagaondoko, Itzagaondotik, Itzagaondora...
Era berean, izen honek bere azken -a galtzen du ondoan beste determinatzaile bat edo adjektiboa daramanean, adibidez: Itzagaondo maitea, Itzagaondo osoan, gure Itzagaondo hau...[4]
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Itzagaondoa Zangozako merindadearen erdialdean dago, Nafarroako hiriburutik 30 kilometro ingurura.
Mugakideak Lizoainibar, Urrotz, Longida (iparraldean), Urraulbeiti (ekialdean), Ibargoiti, Untzitibar (hegoaldean) eta Aranguren (mendebaldean) dira.
Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Klimaren ezaugarriak klima azpimediterraneoari dagozkio. Urteko batez besteko tenperatura oso aldakorra da altuera zein den, sei gradu gunerik menditsuenetan, eta 13 gradu herrigune eta hegoaldeko guneetan. Prezipitazioek ere antzeko aldakortasuna daukate, 800 hegoaldean eta 1.400mm edo gehiago mendietan. Urteroko egun euritsuak 100 eta 140 inguru izaten dira.
Jatorrizko basoetan pagoak, haritzak, ameztiak eta basa pinuak zeuden. Zoritxarrez, nekazaritzaren eragina dela eta, gaur egun 33 hektarea pago baino ez dago Itzagaondoan. Birlandaturiko pinu lariziar austriarrak (Pinus nigra) Izanozko gunean daude gehienbat, guztira 600 hektarea baino gehiago.
Bestalde, Itzagaondoko Zuatzu kontzejuan, itsasoaren mailatik 627 metrora, Nafarroako gobernuak 1988an jarritako estazio meteorologikoa dago.[5]
Herriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ondoko herri hauek osatzen dute udalerria: Ardanatz (herriburua), Erreta, Gergetiain, Idoate, Indurain, Iriso, Lizarraga, Turrillas, Urbikain eta Zuatzu. Beste herri batzuk aspaldi hustu ziren, Gusiain edo Usiain, Eizaga eta Etxague, kasu, eta beste zenbait, aldiz, berriki, Beroitz, Izanotz eta Mendinueta, kasu.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1847an zazpi eskola zeuden haran osoan, eta bertako maisuek hirurogei errobo gari jasotzen zituzten urtean. Itzagaondoko bideak hobetu ziren Urrotz, Agoitz, Irunberri, eta Elorako bide berriak eraikiz. Herrian uruna ekoizteko hiru errota zeuden.
Biztanleri galeraren eraginez, 1920ko hamarkadan eskola kopurua bostera murriztu zen, eta uruna ekoizten zuen errota bakarra geratzen zen.
Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Itzagaondoko biztanleria |
|---|
 |
| Datu-iturria: www.ine.es |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko lau etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren %2,26 (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Udal hauteskundeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2007an Nafarroa Baiko Ioseba Etxarte Azkarate aukeratu zuten Itzagaondoko alkate kargurako. Hauteskundeetara bi talde aurkeztu ziren, baina Nafarroa Baik aukeratzeko zeuden bost zinegotzietatik hiru lortu zituen, gehiengo osoa. Zuriz emandako botoak hamar izan ziren (emandako boto guztien %8,20). Eta baliogabeko botoak zortzi izan ziren (emandako botoen %6,15a). Abstentzioa %24,42koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Aukeratua? |
| Pedro Jose Goñi Juanperez (AII) | 72 | Bai |
| Jose Javier Mugeta Auritz (AII) | 65 | Bai |
| Elsa Plano Urdazi (Nafarroa Bai) | 50 | Bai |
| Ioseba Etxarte Azkarate (Nafarroa Bai) | 46 | Bai |
| Alejandro Cortés Jimenez (Nafarroa Bai) | 39 | Bai |
2011n ere bi zerrenda aurkeztu ziren; Asociación Rural Izagaondoa (ARIZA) delakoak 4 zinegotzi lortu zituen. Elsa Plano Urdazi alkate hautatu zuten; bai Plano bai ARIZAko beste zinegotzi bat 2007an NaBairen izenean izan ziren zinegotzi[6]. Bosgarren hautetsia Agrupación Independiente Izaga (AII) zerrendarentzat izan zen.
Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| 2007-2011 | Ioseba Etxarte Azkarate | Nafarroa Bai |
| 2011- | Elsa Plano Urdazi | ARIZA |
Udaletxea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ardanazko kale nagusiaren bukaeran dago, eta 1940ko hamarkadan hasi zen udaletxe moduan erabiltzen. 1965ean sute batek kalte handiak eragin zituen eraikinean eta alde bat berreraiki behar izan zuten. Beheko solairua eta honen gainean eraikitako beste solairu bat dauka. Fatxada nagusian, harriz egindako ate nagusia dago, eta gainontzekoa margoturik dago. Udala alkateak eta lau ziengotzik osatzen dute, eta bertako idazkaria Lintzoain eta Urrozko idazkari ere bada.
Herriko udaletxea Ardanatzeko kontzejuan kokatuta dago (helbidea: San Martin kalea, 1).
Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Itzagaondoa eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %9,00k zekien euskaraz hitz egiten.
2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Itzagaondoa) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako legebiltzarrean. UPN ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, PSN alderdiaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena[7].
2017ko ekainaren 22an Nafarroako Parlamentuak eremu mistora pasatzea erabaki zuen, beste 43 udalekin batean.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXIII, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1461-7
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f g Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ «UEMA-Atlasa» Euskararen erabilera (UEMA).
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b Euskaltzaindia: 155. araua: Nafarroako udal izendegia.
- ↑ Nafarroako Meteorologi Agentziaren webgunea.
- ↑ Itzagaondoa[Betiko hautsitako esteka] Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioaren webgunean.
- ↑ Euskarakultur.com webguneko albistea.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Nafarroa |
- (Gaztelaniaz) Itzagaondoari buruzko informazioa Nafarroako Gobernuaren webgunean.
- NA-2400 errepidea Erreta kontzeju parean Google Street View-n.
Datuak: Q1676138
Multimedia: Izagaondoa
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Itzagaondoa
| Itzagaondoa | 
| |
|---|---|---|
| Ardanatz | Beroitz | Erreta | Gergetiain | Idoate | Indurain | Iriso | Izanotz | Lizarraga | Mendinueta | Turrillas | Urbikain | Zuhatzu | ||
| |||||||
