Ivilia

Foruko erromatarren herrixka

Ivilia Erromatarren garaian Bizkaiko Foruko jainko edo jainkosa bat izan zen^[1].

Bertako jainko bat zela uste da eta Foruko ermitan kontserbatzen da aldarean, idazkun bat dagoelako, eta inskripzio horretan irakur daiteke, aldarea dibinitate honi eskaintzen zaiola:

Aldarea eta bertako idazkuna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aldarea Ereñoko marmol gorriz egina da, bloke oktogonal batean. Moldura klasiko batzuk ditu, eta focus bat (goialdean egiten zen zulo biribila) . Inskripzioa erdiko gorputzean dago eta azken lerroa beheko molduran.

Transkripzioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Inskripzioan agertzen dena:

IVILIAE SACRVM

M CAECILIVS MON

TANVS PRO SALV

TE FVSCI FILI

SVI POSVIT

QVNO.FECIT. ^[2]^[3]

Lerro horiek lerro bakarrean jarrita eta laburdurak osatuta, honela irakurtzen dira: Iviliae sacrum / M Caecilius Mon/tanus pro salu/te Fusci fili(i) sui posuit / Quno fecit.^[2]

Irakurketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

M. Caecilius Montanus gizonak bere semea zen Fuskoren osasunaren alde, IVILIA delakoarentzat aldare hori eraikin arazi zuen.^[4]. M (Marcus?) Caecilius Montanus izena erromatar hiritartasuna duen izena da, tria nomina (hiru izen) sistema erabiltzen duelako.

Gaur egun Bilbo dagoen Arkeologia Museoan gordetzen da.

Interpretazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bernardo Estornes Lasak Abelion erromatar garaiko Garona Garaiko Jainkoarekiko balizko harremana aipatzen du, kontutan hartuz Foruan ere ur termalak badaudela. Bertako auzo bat Urberuaga izena du.

Zenbait hizkuntzalariek ordea, "ibili" hitzarekin lotzen dute, eta are gehiago mendebaleko euskararen "ibilarazi" edo "mugiarazi" kutsua ematen diote.

Beste batzuek, Ivilia ordez, Tutela irakurri izan dute, erromatarren artean ohikoa den jainkosa latindarra, baina irakurketa hori ez dute denek onartzen.^[5]^[6]

Ahoskerari dagokionez, nahiz eta latinezko V hizki horrek W edo U, eta I. mendetik aurrera, β̞ irudika zezakeen, badirudi garai eta leku horretan guk B erabiliz transkribatzen dugun soinua (alaba hitzaren B soinua edo ibili hitzaren B soinua) irudikatu dezakeela.^[6] beraz, egungo euskaraz idatzita, Ibilia idatz liteke.

Gaur egun, Bilbon dagoen Arkeologi Museoan ikus daiteke aldarea.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Ivilia Auñamendi entziklopedian
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) Ugartechea Salinas, José Miguel. (1962). «Notas sobre estelas, lápidas e inscripciones funerarias Vizcaínas» Separata Anuario Eusko Folklore. Eusko Ikaskuntza, 131-171 or..^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ Inskripzioaren kodeak: AE 1908, 5 = AE 1955, 33
↑ (Gaztelaniaz) [https://www.bizkaia.eus/home2/Archivos/DPTO4/Temas/BOHS2008/7.1-300AnosRomanos.pdf?hash=804f03ed23582397bbbda000eb229a2b&idioma=CA «300 años ‘romanos’. La arqueóloga Ana Martínez Salcedo nos introduce en la historia del yacimiento de Forua»] Ondare sorta heritage selection selección de patrimonio.
↑ «HispaniaEpigraphica Online Database - Record Card» eda-bea.es (Noiz kontsultatua: 2022-03-09).
↑ ^a ^b (Gaztelaniaz) Férnandez Palacios, Fernando. (2005). Gerión. Revista de Historia Antigua. Universidad Complutense de Madrid (UCM), 479-492 or. ISSN 0213-0181. (Noiz kontsultatua: 2022-03-09).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q12259942

[1] Ivilia Auñamendi entziklopedian

[:0-2] (Gaztelaniaz) Ugartechea Salinas, José Miguel. (1962). «Notas sobre estelas, lápidas e inscripciones funerarias Vizcaínas» Separata Anuario Eusko Folklore. Eusko Ikaskuntza, 131-171 or..^{[Betiko hautsitako esteka]}

[3] Inskripzioaren kodeak: AE 1908, 5 = AE 1955, 33

[:1-4] (Gaztelaniaz) [https://www.bizkaia.eus/home2/Archivos/DPTO4/Temas/BOHS2008/7.1-300AnosRomanos.pdf?hash=804f03ed23582397bbbda000eb229a2b&idioma=CA «300 años ‘romanos’. La arqueóloga Ana Martínez Salcedo nos introduce en la historia del yacimiento de Forua»] Ondare sorta heritage selection selección de patrimonio.

[5] «HispaniaEpigraphica Online Database - Record Card» eda-bea.es (Noiz kontsultatua: 2022-03-09).

[:2-6] (Gaztelaniaz) Férnandez Palacios, Fernando. (2005). Gerión. Revista de Historia Antigua. Universidad Complutense de Madrid (UCM), 479-492 or. ISSN 0213-0181. (Noiz kontsultatua: 2022-03-09).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]