Jean-Paul Sartre

Jean-Paul Sartre
	; Irudi gehiago
Bizitza
Izen osoa	Jean-Paul Charles Aymard Sartre
Jaiotza	Paris, 1905eko ekainaren 21a
Herrialdea	Frantzia
Bizilekua	Paris; Meudon; Arroxela; Le Havre; Laon
Lehen hizkuntza	frantsesa
Heriotza	Parisko 14. barrutia, 1980ko apirilaren 15a (74 urte)
Hobiratze lekua	Montparnasseko hilerria
Heriotza modua	berezko heriotza: Edema
Familia
Aita	Jean-Baptiste Sartre
Bikotekidea(k)	Simone de Beauvoir; Michelle Vian; Wanda Kosakiewicz (en) ; Olga Kosakiewicz (en)
Hezkuntza
Heziketa	Lycée Henri-IV (en) ; Lycée Louis-le-Grand (en) ; Cours Hattemer (en) ; École normale supérieure ; Parisko Unibertsitatea
Hizkuntzak	frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	antzerkigilea, epistemologoa, eleberrigilea, gidoilaria, biografoa, literatura-kritikaria, saiakeragilea, Erresistentziaren kidea, politika-idazlea, existentzialista, ontologista, idazlea, filosofoa, bakearen aldeko aktibista, iritzi-kazetaria, intelektuala, autorea, soziologoa eta meteorologoa
Enplegatzailea(k)	Lycée Condorcet (en)
Jasotako sariak	ikusi Literaturako Nobel Saria (1964) ; Eugène Dabit populist novel award ; Ohorezko Legioa ; Fellow of the American Academy of Arts and Sciences ;
Nominazioak	ikusi Argumentu onenaren Oscar Saria : [[The Proud and the Beautiful (en) ]]; Literaturako Nobel Saria ; (1957) ; Literaturako Nobel Saria ; (1958) ; Literaturako Nobel Saria ; (1959) ; Literaturako Nobel Saria ; (1960) ; Literaturako Nobel Saria ; (1961) ; Literaturako Nobel Saria ; (1962) ; Literaturako Nobel Saria ; (1963) ; Literaturako Nobel Saria ; (1964) ;
Influentziak	Martin Heidegger, Louis-Ferdinand Céline, Emmanuel Levinas, Georg Wilhelm Friedrich Hegel eta Karl Marx
Kidetza	Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Mugimendua	existentzialismoa; ateismoa; fenomenologia; Frantziako filosofia; Marxismoa
Izengoitia(k)	Jacques Guillemin
Zerbitzu militarra
Parte hartutako gatazkak	Aljeriako Independentzia Gerra; Bigarren Mundu Gerra
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateismoa
IMDb	nm0765683

Jean-Paul Charles Aymard Sartre (Paris, Frantzia, 1905eko ekainaren 21 – 1980ko apirilaren 15) frantsesezko idazlea eta filosofoa izan zen, existentzialismoaren adar marxistaren erakusgarria, eta XX. mendeko intelektual politikoki konprometituaren irudi nagusietakoa. Halaber, existentzialismoaren ordezkari ospetsuena izan zen, Martin Heideggerrekin eta Albert Camusekin batera.

Uko egin bazion ere, Literaturako Nobel Saria eman zioten 1964an. Suediako Akademiari gutun^[1] batean azaldu zionez, errekonozimendu eta saririk ez onartzeko araua jarri zion bere buruari, bere ustez gizakiaren eta kulturaren arteko loturak zuzen-zuzenean garatu behar baitziren, instituzioetatik igaro gabe.

Euskal literatura eta pentsamenduan ere eragin handia izan du Sartrek, beste batzuen artean Txillardegirengan.

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parisko École Normale Supérieure ikastetxe elitistan ikasi zuen. Friburgoko Unibertsitatean sartu zen, eta geroago Berlingo Frantses Institutuan. Behin ikasketak amaituta, irakaskuntza lanetan aritu zen Bigarren Mundu Gerra hasi zen arte. Gerra bitartean kartzelan egon zen, eta atera eta gero Frantziako erresistentziarekin bat egin zuen. 1945ean hezkuntza utzi eta, Simone de Beauvoirren laguntzaz, Les Temps Modernes politika- eta literatura-aldizkaria sortu zuen. Sastre Parisko intelektual handiekin erlazionatu zen. Haren pentsamendu politikoa sozialismoaren inguruan zegoen. 1964an Nobel Saria irabazi zuen, baina ez zuen onartu.

Sartreren existentzialismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sartrek jotzen zuen gizakia libre izatera kondenatuta dagoela, hau da, bere bizitzan akzioa izatera eta horren erantzule ere izatera, aitzakiarik gabe.

Era berean, Sartreri otu zitzaion gizakiaren existentzia kontziente bezala: gizakia izateak beste izaki bizidun guztietatik bereizten gaitu, kontzienteak garelako. Gizakien existentzia fenomeno subjektiboa da. Teoria existentzial horretan atzeman dezakegu Sartrerengan gauzatzen zen «arrazionalismo kartesiarra».

Sartre Husserlen fenomenologian eta Heideggerren filosofian oinarritzen zen. II. Mundu Gerraren^[2] erdialdean, Frantziako Armadako meteorologo lanetan zebilela, preso hartu zuten, eta luzaro izan zen nazismoaren pean preso. Haren ondorioz, hainbat ideia berri sortu zituen, eta beste batzuk birformulatu zituen.

Sartreren existentzialismoaren teoria adibide honekin azal daiteke: eskulangile batek lan bat egin nahi du; lehenik, pentsatu egiten du zer egin nahi duen, bere buruan eraikitzen du (hori izango da ideiaren esentzia, existentzia baino lehen datorrena). Baina gu, gizakia, ez gara inoren diseinua, eta ez daukagu gure barruan «naturalki gaiztoak» edo «naturalki onak» egiten gaituen ezer. Sartreren ustez, gure esentzia, definituko gaituena, gure baitan osatuko dugu gure ekintzen ondorioz.

Psikologia existentziala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sartrek inoiz ere ez zuen Sigmund Freudek planteatutako inkontzientea bazenik sinetsi. Sartrek argudiatzen zuen inkontzietetasuna irrazionalismo alemaniarraren ezaugarri zela. Arrazoi horrengatik irrazionalismoan oinarritutako psikologiaren kontra zegoen. Ondorioz, Sartrek psikoanalisi arrazionalista bat saiatu zuen, psikoanalisi existentziala deitu zuena.

Sartreren argumentua soila da: «Gizaki heldu batek ezin ditu bere hutsegiteak defendatu gaztaroan gertatu ziren gertaerak baliatuz; hori fede txarrekoa eta heldutasun falta da».

Izatea eta Ezereza liburuko Begirada kapitulua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izatea eta Ezereza (L’Être et le Néant, 1943) existentzialismoaren zutabe teorikoak ezarri zituen tratatua da.^[3]

Juanmari Agirreurreztak 2017an aurkeztu zuen doktorego-tesian Jean-Paul Sartreren L'Être et le Néant tratatu filosofiko horren idazkera aztertzen du, eta horrela fikzioa erabiliz interpretazio berri bat eskaintzen du. Zehatzago esanda, "Begirada" (Le Regard) izeneko kapituluaren eginkizun nagusia ulertzea da helburua, beti ere, diskurtsoaren analisiaren esparrutik helduta.^[4] Sartreri buruz euskaraz egin den lehen doktore tesia izan zen. ‘Begirada’ testuaren itzulpena Jakinek argitaratu zuen 2017an; itzulpen horri hitzaurre luze bat egin zion. Ikerketak bietatik edaten du, Filosofiatik eta Hizkuntzatik.^[5]

Idazlanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eleberriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

La Nausée (1938) (Goragalea, Monika Etxebarriak euskaratua, 2004)
Le Mur (1939) ipuinak (Le mur, La chambre, Érostrate, Intimité, L'enfance d'un chef)