Jesu-Christo gure Jaunaren Passioa euskerazko versoetan

Wikipedia, Entziklopedia askea
Jesu-Christo gure Jaunaren Passioa euskerazko versoetan
Jatorria
Egilea(k)Agustin Basterretxea
Argitaratze-data1777
IzenburuaJesu-Christo gure Jaunaren Passioa euskerazko versoetan
Ezaugarriak
Genero artistikoaliburu santua eta olerkigintza
Hizkuntzaeuskara
Egile-eskubideakjabetza publiko, jabetza publiko eta jabetza publiko

Jesu-Christo gure Jaunaren Passioa euskerazko versoetan XVIII. mende erdiko bertso sorta famatua da, Agustin Basterretxea josulagun lekeitiarrak eginikoa.

Izendapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Passioa, Pasioa, Pasiñoa, Pasiñoia, Nekaustea, eta besteren bat izan dira bertso famatu hauei jarritako izenburuak; Passioa da ezagutzen den zaharrena eta ikerlarien artean ohikoa.[1]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pasio hau, luzea izan arren (61 bertso, errepika bategaz) buruz dakite lehengo zahar askok, ohiturazko baitzen batez ere Aste Santuko funtzioetan osorik abestea. Musika herriz herri aldatzen da, halere. [2]

Batera eta bestera, bertsook 300 urte inguru daramate herritarren ahotan: Santi Onaindiak baieztatu zuenez, Gipuzkoa, Bizkaia, eta Nafarroan "sarri aditu oi dira kantu erdigarri onen izki-doiñuak».[2] Miren Agur Meabe idazleak ere umetan bizirik ezagutu ditu, herritarren ahotan.[3]

Testua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Testua hainbat aldiz izan da argitaratua 1760 baino lehenagotik, bertso paperetan, liburuxketan edo beste idazle batzuen liburuen barnean (Agustin Kardaberaz, Olaetxea, Kanalaetxebarria, eta abar). Beraz, Passioaren testua oso ezaguna da, inprimatua izan baita. Hainbat aldaera ditu, halere.[1]

Passioa bizkaieraz idatzi zen, baita hasieran horrela argitaratu ere; baina urte gutxira Kardaberazek gipuzkeratu zuen. Bertsio hau izan zen gehien hedatu zena (Romualdo Galdosek esaten zuenez, lan honek gutxienez 20 edizio izan zituen). 1928an aita Galdosek berak testuaren bertsio garbizale berria argitaratu zuen ("Yosukisto gure Yaunaren Nekaustea euskerazko neurtitzez"), Luis Villasanteren arabera testua kaltetu zuena. Beranduago, jatorrizko testu bizkaitarra ezagutzen ez zuen norbaitek, berriz gipuzkeratik bizkaierara itzuli zuen.[4]

Metrikari buruz, kanturako prestatuak, lehen lau lerroek kopla osatzen dute, 10/8 silabakoak, A puntua lerro pareetan mantentzen delarik, ondoren bi lerro labur datoz, 5/5, B puntua haien artean osatuz, eta zazpigarren lerroak berriro hartzen du koplako A puntua, 10 silabatakoa delarik.[5]

Edukia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Poema narratiboa izanik, eta pasioaren sekuentzia kronologikoa jarraitzen badu ere, askotan egiten zaio dei entzuleari, eta noiz edo noiz baita ni poetikoari, metalepsia sortzen delarik eta narrazio mailak hausten direlarik. Pertsonifikazioaren erabilera ere aipagarria da. Bertsolaritzaren moldea gogoarazten badu ere, Agustin Basterretxeak trebeki erakusten du lan honetan erretorikaren legeak ongi ezagutzen zituela.

Aipamen sentimentalak ere nabarmenak dira, nahiz eta poema klasikozale baten aurrean gauden.[5]

Xabier Amurizaren arabera, "Kristau izan ala ez, pasioaren kondaira dramatikoa oso ondo eramana dagoela aitortu behar. Ez da, beraz, harritzekoa baladak-eta hain maite zituen herriak bertso hauek, fedez aparte ere, gogoz kantatzea".[6]

Musika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal bertsoak beti dira kantatuak, eta Basterretxearenak ere kantatuz iraun dute belaunalditik belaunaldira. Horren eraginez tokian tokiko aldaketak izan ditu, herritarrek eginak edo musikalariek apropos sortuak. Kantu honen doinuaren bilketaz lehen arduratu zena Romualdo Galdos izan zen: 1920ko hamarkadan, Oñako Ikastetxean irakasle zela, ezagunen artean galde-paperak banatzen hasi zen, kantua pentagrama batean idatzita eta haren aldaerak biltzeko asmoz. Bere 1928ko argitalpenean doinu ezberdin birekin argitaratu zuen. Halere, Galdos bera baino lehenago Resurreccion Maria Azkuek ere bilduak zituen bere Kantutegian Passioaren sei bat doinu; bizpahiru argitaratu zituen 1922an, eta beste horrenbeste artxiboan geratu ziren. Arruek ere 1925ean beste bat argitaratu zuen.[1]

Bertsoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek dira Passioaren bertsoak, Augustin Zubikaraiek "Ipazter" lanean argitaratutako bertsioaren arabera:[2]


1.- Jesukristori kendu ezkero

pekatuagaz bizitza,

baldin ez ba dot negar egiten

arrizkoa dot biotza.

Guztiok lagun

kantatu daigun

bere penazko eriotza.


(Bertso bakoitzaren ostean esateko errepika)

Damu dot Jauna Biotz guztitik

zu ofendidu izana, ez geiago

pekaturikan neure Jaungoiko laztana

ezer kulparik betor zeuganik,

pena oriek niregana.


2.- Mundua baiño askoz lenago

señalauriko eguna

eldu izan zan obretarako

gizonaren osasuna.

Argia bera,

alde batera

bestetik egun illuna.


3.- Eguen santu afal ondoan,

bere lagunak zitula

Jesuse'k iru diszipuluai

berba egin eutsen onela:

triste nago ta

lo ori bota

egizue emen gaubela.


4.-Getsemaniko Ortu santuan

auspez lurrean jarririk,

esketan eutsan librau eiala

Aitari Kaliza atarik;

Jesus penatzen

odolez urtzen,

eta ez dot nik negarrik?


5.- Izerdi otza arpegian da

biotza penen artean,

triste arimea gorputza larri

agoliñako trantzean,

baiñan alan bere

egoan firme

Aitaren borondatean.


6.-Juduak Judas lagun arturik

etorri ziran itantzen,

Nazarenua deritxon Jesus

emen ete da aurkitzen?

Judas orduan

bake moduan,

dua musua emoten.


7.- Zeinbat direan Judasen legez

Kristoren adiskideak,

Kanpoti laztan barruti saldu

Ausirik bere legeak?

Kristiñau faltso

Arima gexto

Pekatari traidoreak!


8.- Erantzun eban Jesus maiteak

Zeiñen billa zatoze ona?

Ara emen dago ezta besterik

Gura dozuen gizona:

Joateko eztot nik

soka bearrik

Ez eldu lagunok gana.


9.- Eskuetatik lotu izan eben

guztion libertadea.

Zegaiti au zan geure onean

Jaunaren borondatea,

Urratuteko

Ainbat urteko

Pekatuaren katea.


10.- Diszipuluak euren Maisua

ebenean ala ikusi

bakar bakarrik bera itxita

joan zirean igesi:

Pedro etorren

bere ondoren,

baña au bere urruti.


11.- Daroe bada Jerusalengo

Sazerdoteen aurrera,

Diszipuluen ganean eta

Dotriñan kontu artzera:

Kaifas gextoa

Aurrerengua

Asten jako itantzera.


12- Eztot nik diño Redentoreak

predikatu ezkutuan,

agirian zan nire dotriña

Sinagoga ta Tenpluan:

Ez niri itandu

Asko dituzu

Entzun nabenak munduan.


13 - Erantzuna aitu eban ezkero

Soldadu batek bertati

gora daroa bere besoa

eta dirautso Jaunari:

Ikasi daizun

Zelan erantzun

Barriz Pontifizeari.


14 - Esan eta egin emoten deutso

bere arpegi ederrean

belarriondoko andi bat,

zeñek ezarri eban lurrean:

Eta Zeruak

dagoz lotuak

Au ikusten dabenean?


15 - Nozko dirade, Aita Eternua,

tximistak eta arraioak

ez erretako an berbati

esku ain sakrilegoak?

Aingeru ostea

eldu zaitea

Non dituzuez egoak?


16- Baldin deungaro berba egin ba dot

Errazoia emon egizu

baiña ezpadot, diño Jesusek,

ezetan bere erratu,

Zegaiti arren,

berba egin arren

Onela tratetan nozu?


17.- Indazu Jesus biotzekoa

Zeure sufrimentu ori,

jakin dagidan zelan penetan

emongo dodan arpegi

parkatuagaz

biotz osoaz

etsairik andienari.


18 - Damu dot Jauna biotz guztitik

zeu ofenditu izana,

Ez ez geiago pekaturikan

Neure Jaungoiko laztana,

Lar da kulparik

betoz agaitik

Pena orreik niregana.


19.- Sua egoan eskatzen ta

Pedro su atan berotzen,

Zerren biotzak amodioa ta

otz asko eutsan sentitzen

Su orren keak

Begi bereak

Negarrez bete zituen.


20 - Zerren ollarrak ez eban emon

birritan bere soñua

non iru bider ukatu eban

San Pedrok bere Maisua:

Ezta besterik

Okasiñorik

Ateraten dan pagua.


21.- Kaifasek barriz itantzen deutso

egiñik juramentua

Esan eidazu, Jesus bazara

Mesias prometidua

Alan ezpada

Zetako izan da

Engañatea mundua?


22.- Ondo ekian Jesusen nora

joean konfesiñoia

topetan eban kondenetako

Kaifasek okasiñoia

Eta arekin

gura eutsan egin

ilteko akusaziñoia.


23.- Alan be baietz entzuten dau

Aitari begiraturik

Baita Kaifasek bere deadar

soñekoak urraturik

Blasfemuena

Da onen pena

Ia dago kasua egiñik.


24.-Jagiten dira konziliotik

Ta artuten dabe bidea

Amargurara, non Pilatosek

Edukan bere etxea

zan Erromako

denpora atako

judeuen Presidentea.


25 - Juezak diño emongo badot

Gizon au eriotzara

ekarri egizuz kausa justuak;

Eta ezpadira, zetara

Narabilzue,

Eroaizue

Or Herodesen aurrera.


26.- Aita Eternua jakituria

Dauko munduak zorotzat,

Agaiti diño Errege orri

Jantzi tunika zuri bat:

Ezpabe nola

Zeruko estola

Erosiko zan guretzat.


27.- Esan eutsien Pilatoseri

Juduen Sazerdoteak,

Uste al dozu ez doguzala

Guk bete geure legeak?

Dau Blasfemadu,

Merezi ditu

Eriotza ta azoteak.


28 - Onek esan dau, izanik arotz

Pobretxo baten Semea

dala Jainkoaren Semea,

Judeako Erregea:

llten ezpozu

ezara ez zu

Zesarren adiskidea.


29 - Gura eukean juezak Jesus

Eriotzatik libradu,

Zegaiti bere inozentzia

Ondo eban ezagutu

baiña juduak

dagoz itsuak,

ez eutsien permitidu.


30.- Eriotza bat eginda, diño

dago Barrabas kartzelan

Nor nai dozue, Nazarenua

edo a librau dagidan?

Da oiturea

Bat libretea

Zuen Pasko egunean.


31.- Osta aotik atera eban

asi zirean deadarrez:

Librau egizu Barrabas; baiña

Jesus Nazarenue ez:

Orrek bear dau

Biziro penau

Abe batean dolorez.


32.- Ostera itantzen dau Pilatosek:

Baiña zer kausa emon dau?

Israeleko Errege bada,

Esatea da pekatu?

Areik deadar

Errege Zesar,

Ori Kurutzean iminzu.


33.- Justiziako lege guztiak

itxirik alde batera

Salbadorea kondenatu dau

gogor azoteetara:

Zeru altuak

Zer dekretuak

Datoz ortikan lurrera.


34- Jainkoa bera, zeñek dadukan

mundua loraz jantzirik,

kortesi baga bere erropak

Tunikaraiño erantzirik

narru gorrian

egun argian

itxi eban lotsaturik.


35 - Nondik zarie gaba ta odeiak

illuntasuna non zara,

zelan zatoz Birjiñearen

Seme eder au estaltzera?

Ola eguzkia

Zeure argia

bialdu egizu atzera.


36 - Bost milla azote eta geiago

loturik kolumna baten

asi zirean iru borreru

bere espaldetan emoten:

Ibai bat zelan

Odola alan

Asi ziran zan jausiten.


37.- Arriak eta Salbadoreak

biak alkar zirudien

zegaiti esan onen aoti

sentimenturik entzuten:

Marmolak eurak

golpe kruelak

dituenean artuten.


38.- Pillaretikan biziro Jauna

soldaduak askaturik

joakoz arin adoratera

burlaz Errege egiñik:

Bere koroa

Arantzazkoa

Buruan estu josirik.


39 - Mantu santarra soñean eta

kañabera bat eskuan:

Onelan Jesus tratetan eben

Pekatariak munduan,

mundua bera

Redimietara

Jauna etorren orduan.


40.- Jesus onela ikusi eta

Pilatos errukiturik,

diño barriz: nik eztot aurkitzen

gizon onegan errurik;

II egizue

Nai badozue

Erroman ezta legerik.


41.- Areik deadar: Jauna dalako

Pilatos, bildur bazara,

Datorrela arin orren odola

geure arimen ganera:

Eztau ardura

Geure kontura

Kondena egizu kurutzera.


42. Juez gextoak Sazerdoteen

esana egiteagaitik,

publiketan dau sententzia bat,

ez iñok okerragorik,

Eta gura dau

Burua librau

Jainkoaren odoletik.


43.- Alper alperrik Presidentea

garbitzen dozak eskuak,

juez justotzat eduki azan

hipokrita ori munduak:

loituta ago;

baiña geiago

I baño bere juduak.


44- Kurutze baten mundu guztiko

pekatuak zituzala

abiatu zan kalbariora

Jesus lapur bat bezela:

Artu Kurutzea

Au da bidea,

Galduko gara bestela.


45 - Salbadorea pausu bat bere

ezin emonik aurrera

Kurutze astunak azpiraturik

benzidu eban lurrera.

0 pekatua

zeure pixua

Karga guztia zu zara.


46.- Ezin bakarrik eroan eben

zalako guztiz astuna,

eta orregaiti emon eutsien

Zirineoa laguna:

ditxazko gizon

Zara zu Simon

Nork leukan zure eguna!


47.- Bide onetan joeanean

Kalbarioko mendira,

bere Semea kontenpletako

Ama egoan begira:

An dira penak

An tormentuak

martirioak an dira.


48.- Ama Birjiña afligidea

itxi egizuz begiak,

estaldu zaite, ain baga bere

asko daroa Semiak

tormenturikan;

Bat bere itzikian

ezteutsu itxiko negarrak.


49 - Bialtzen dituz Amak begiak

Semearen ikustera;

baiña biotzak sufridu ezinda

biurtzen dira atzera:

Dagoz agaiti

begietati

biotzak berba egitera.


50 - Semearenak esaten deutso

badakizu Ama maitea

asko sentitzen badozu bere

onelan ni ikustea:

Bestelan ezin

Zeruarekin

egingo dala bakea.


51.- Neure Aitaren borondatean

Zeurea beti daukazu

aren esanak naroa: Agur

Bendiziñoia indazu;

Neure ordeaz

Pekatariaz

kontuak zeuk edukazu.


52 - Amak diñotso: Zoaz neure Jesus

iltera ordu onean

baiñan zelan ni itxi nai nozu

bakartade ain tristean?

0, zelanbait nik,

eta ondo pozik

jarraituteko (?) neukean.


53.- Salbadoreak onelan penaz

egiñik bide erdia,

Veronikaren karidadeak

kendu eutsan izerdia:

Obra onen pagu

Jaunak isten du

Pinturan bere arpegia.


54.- Joazan bada bera laguntzen

jerusalengo Alabak,

penaren andiz negietati

urturik euren biotzak;

eta eurekana

biurturik Jauna,

Dio: Ay emakumeak!


55.- Arbola eze au erre badau

pekatuaren su garrak,

zelan eztituz abrasaduko

su orrek egur igarrak?

Ez niri negar,

Eztot nik bear,

pekatuari negarrak.


56.- Eldu ziren Kalbariora,

egozan prest borreruak

Mundu guztiko Egilleari

josteko oiñak ta eskuak,

Ikusi eian,

Bigarren Adan,

Arbola atan munduak.


57 - Nok ditu esku ta oin orreitan

burdiñeagaz idigi

gorroto edo amodioak

odolezko lau iturri?

Bularretikan

ate egiñikan

amodioa da agiri.


58 - Baltzez jantzirik ezkutetan dau

Zeruak bere arpegia,

lotseagaítik gelditzen dala

gorriturik argia,

gau illunean

egoanean

altuena eguzkia.


59.- Austen dirade arriak, zelan

dagoz biotzak osorik

Kurutze baten dolorez ilten

geure bizitza ikusirik?

Pekatariak

gora begiak

negar iturri egiñik.


60 - Gogoti negar egingo deutsut

jarririk zeure oiñetan,

neure Jaun ona zaitudalako

imiñi Krutze orretan:

Daukat damua

Zu ofendidua

Gauza guztien ganean.


61.- Izanagaiti, Jesus maitea,

neure pekatua andia,

Preziosua da zeure odola,

Au dakidala balia:

Piedadea

Neure Jabea

Jauna miserikordia.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b c (Gaztelaniaz) «Basterretxearen Passioa kantatzeko erabili diren doinuak» www.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).
  2. a b c 1914-, Zubikarai, Augustin,. (1987). Ipazter. J. Fernandez Egiguren PMC 33157357. (Noiz kontsultatua: 2022-04-05).
  3. Meabe, Miren Agur. «Nire pasio kutunak» Berria (Noiz kontsultatua: 2022-04-05).
  4. Villasante, Luis. (1979). Historia de la literatura vasca. (2. ed. rev. y completada. argitaraldia) Aránzazu ISBN 84-7240-114-6. PMC 5891228. (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).
  5. a b Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH). (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).
  6. Xabier., Amuriza,. (1998). Bizkaiko bertsogintza.. AEK ISBN 84-89283-11-7. PMC 1055112813. (Noiz kontsultatua: 2022-04-06).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bertsolarien datu basean, bertsoen doinuak: