Kaietano Sanchez

Kaietano Sanchez
	Biktoriano Iraolak egindako marrazkia (El Thun Thun. 1894) Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Donostia, 1856ko abuztuaren 30a
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	Donostia, 1916ko abuztuaren 24a (59 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea

Kaietano Sanchez Irure (Donostia, Gipuzkoa, 1856ko abuztuaren 30a - 1916ko abuztuaren 24a) euskal idazlea zen. Donostian sortu eta bizi izan zen. Udal langilea izateaz gain, antzerkia eta poemak idatzi zituen. Euskaltzale sutsu eta saiatua, izkribatzaile txukuna, donostiar-donostiarra, Euskarazko Itz-Jostaldien Batzarrak urtero antolatzen zituen euskal jaien antolatzaileetako bat izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiako Parte Zaharrean jaio zen, 1856ko abuztuaren 30ean. Joxemaritar petoa zen, Santa Mariako elizan izan baitzen bataiatua.

Donostiako Udaleko zaindari izan zen lanbidez. Urte luzetan, Ondarretako espetxe zaharrean zaindari lanak egiten aritu izan zen. Pasadizo gaizto bat ere bizitzea egokitu zitzaion: gau batean, hiru preso matxinatu egin ziren kartzela barruan eta zaindari bi hartu zituzten zintzurtuta, horietako bat Kaietano bera. Mehatxuaren indarrez, presoek ihes egin zuten espetxetik. Udalak ikerketa zabaldu zuen, Kaietano preso iheslariekin bat egina ote zegoen susmoa harturik. Lanik eta lansaririk gabe bidali zuten etxera. Beste bizibiderik ez, eta bere emazte Katalina Lete Manterola (1883ko otsailaren 12an ezkonduak ziren) hasi zen lanean, josten eta etxeak garbitzen. Udalaren susmoak uxatu eta egia argitzeko ahalegin askoren ondoren, azkenean egiaztatu zen Kaietanok ez zuela zer ikusirik izan preso haien ihesean.

Lagun asko zituen Kaietano Sanchez Irurek idazleen eta euskaltzaleen artean. 1916ko abuztuaren 24an 49 urte zituela hil zenean, oroimen hitz hunkigarriak eskaini zizkioten Euskal-Erria aldizkariko orrialdeetatik Toribio Altzagak, Juan Ignazio Urangak, Rosario Artolak eta Pepe Artolak.

Idazlea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Poesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Poema asko idatzi zituen, beti aldizkarietan (Euskal-Erria, Baserritarra, Euskalzale edo La Euskaria) edo egunkarietan (El Pueblo Vasco) argitaratuak. Inoiz, bertso paperak ere egin eta inprimategiratu zituen. Garai hartako Donostiako mugimenduko idazle gehienen gisara, moldez eta edukiz bertsolaritzatik oso hurbileko olerkiak idatzi zituen.

Gaiak era honetan sailka daitezke: Donostia eta bertako jaiegunak, Euskal Herria eta euskara, maitasuna, natura, ama-haurrak, gizartearen gorabeherak, istorioak, mozkorrak eta apustuak, erruki bertsoak eta fede girokoak, eta oroitzak eta omenaldiak.

Antzerkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezagutzen zaion antzerki lan bakarra Azken beltza da. 1915eko Lore Jokoetarako idatzi zuen, eta Donostiako Udalaren saria jaso zuen. Antzoki Zaharrean antzeztu zen lehen aldiz 1917ko abenduaren 21ean, Santo Tomaseko egunean egin ohi zen antzerki saioan. Ordurako, ordea, Kaietano hila zen. Hurrengo urteetan ere behin eta berriro antzeztu izan zen.

Lanen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Olerkiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

A nere aurtxoa! Euskal-Erria, 1895, XXXII
Ai Pilartxo! Euskal-Erria, 1898, XXXIX
Aingeru maitia! Euskal-Erria, 1896, XXXV
Aingerubak kantari. Euskal-Erria, 1900, XLIII
Aiton bat eta ni. Euskal-Erria, 1900, XLIII. Zumaiako 1900eko Lore Jokoetan saritutako bertso jarrialdia.
Aiton fedetsua. La Euskaria, 1909-01-09
Aitonak illobatxoari. El Pueblo Vasco, 1912-10-06
Ama Birjiña ta aurtxoa.
Ama eta aurra 1. Baserritarra, 1909-10-09
Ama eta aurra 2. Baserritarra, 1909-10-09
Ama Euskera. Euskal-Erria, 1901, XLV
Ama ordezkoa. Euskal-Erria, 1896, XXXIV
Ama, agur! Baserritarra, 1910-12-31
Amaren naitasuna. Euskal-Erria, 1896, XXXIV
Ardo txarrak. Baserritarra, 1910-12-31
Arrantzale tristiak! Bertso-papera. Tolosa: Imp. E. Lopez
Arroketan. Baserritarra, 1910-12-31
Artzai on baten kantak. Euskal-Erria, 1915, LXXII
Artzai ona. Euskal-Erria, 1912, LXVI
Au da euskalduna. Euskalzale, 1899, III
Au neska! Baserritarra, 1910-12-31
Au pena! Baserritarra, 1910-07-30
Au senarra! Euskal-Erria, 1904, LI
Aur zoragarriya! Euskal-Erria, 1896, XXXIV
Bai neri damutu! Baserritarra, 1909-11-20
Barkatu. El Pueblo Vasco, 1912-10-06
Baserritar bi. Baserritarra, 1907-06-08
Baserritarra 1. Baserritarra, 1909-03-13
Baserritarra 2. Baserritarra, 1909-03-27
Baserritarra 3. Baserritarra, 1910-09-24
Bedinka Baserritarra! Baserritarra, 1910-11-05
Beste aingeru bat. Euskal-Erria, 1904, LI
Beti bizi naiz kezketan. Euskal-Erria, 1898, XXXIX
Beti kantari. Euskal-Erria, 1906, LV
Betiko damua. Baserritarra, 1909-05-08
Betiko kanta. Baserritarra, 1909-06-05
Betiko negarra! Baserritarra, 1910-07-30
Betoz gure lege zarrak! Euskal-Erria, 1916, LXXIV
Bizi bedi euskera. Euskal-Erria, 1916, LXXIV
Brijidatxori. Euskal-Erria, 1898, XXXIX
Buruz azkarra. Baserritarra, 1909-05-22
Donostiya. Baserritarra, 1907-08-17
Egin lo, gaxua. Euskal-Erria, 1911, LXIV
Egin negar!! Ill da On Ramon Artola. Euskal-Erria, 1906, LV
Egiñ lana. Baserritarra, 1911-02-11
Eguzkiya ta txoriyak. Baserritarra, 1909-04-10
Eguzkiya. La Euskaria, 1906-11-10
Emen dek soka-muturra.Euskal-Erria, 1898, XXXVIII
Emen dek. Euskal-Erria, 1898, XXXVIII
Erdi erua. Baserritarra, 1911-01-14
Euskaldun bat negarrez! La Euskaria, 1909-01-02
Euskaldun maitiak! 1. Euskal-Erria, 1893, XXVIII
Euskaldun maitiak! 2. Euskal-Erria, 1896, XXXV
Euskalduna. Euskal-Erria, 1896, XXXV
Euskalerriaren alde. Euskal-Erria, 1914, LXX
Euskera gaxua! Euskal-Erria, 1914, LXX
Euskera mendiyan. Euskal-Erria, 1895, XXXII
Ezer ez ta festa. Baserritarra, 1911-02-11
Gabon kantak. Euskal-Erria, 1898, XXXIX
Gero arte. Baserritarra, 1910-08-13
Gizon diabrua! 1. Baserritarra, 1910-01-15
Gizon diabrua! 2. Baserritarra, 1910-05-07
Gure mendiyak. Baserritarra, 1909-01-16. Elgoibarko 1907ko Lore Jokoetan saria irabazia.
Ill arteko pena! Baserritarra, 1910-02-06
Ill da Kosta! Baserritarra, 1910-09-10
Ill da Nuñez!! (Ignazio Nuñez Arizmendiri). Baserritarra, 1910-09-10
Ill da Otaño. El Pueblo Vasco, 1910-06-12
Ill da! (Jose Zapirain Irastorzari). Euskal-Erria, 1914, LXX
Iparragirreren alargun gaxua. Euskal-Erria, 1897, XXXVI
Ipuiya edo kontua. Euskal-Erria, 1895. 1894ko Donostiako Lore Jokoetan ohorezko aipamenaz saritutako bertso jarrialdia.
Izkuntza maitea. Euskal-Erria, 1895, XXXII
Joxe Mari, kantari. Euskal-Erria, 1914, LXX
Kanposantura! 1. Baserritarra, 1909-07-03
Kanposantura! 2. Baserritarra, 1909-07-03
Kontu... Baserritarra, 1911-02-11
Kontxan 1. Baserritarra, 1910-01-29
Kontxan 2. Baserritarra, 1910-01-29
Lege zarrak ta euskera. La Euskaria, 1909-06-19
Lengo lepotik burua. Baserritarra, 1910-11-19
Limosnatxo bat. Baserritarra, 1909-07-03
Loiarte jaunari omena. Euskal-Erria, 1914, LXX
Maitatzen diranak. Baserritarra, 1910-08-13
Maitia! La Euskaria, 1906-11-10
Malkoak Artola zanarengatik. Euskal-Erria, 1910, LXIII
Mama garestiya. Baserritarra, 1910-11-19
Martintxo ta Marta. Baserritarra, 1910-12-03
Mintegiaga, agur. Euskal-Erria, 1893, XXVIII
Mintza Euskera. La Euskaria, 1909-06-19
Mintzatu euskera 1. Baserritarra, 1909-09-25
Mintzatu euskera 2. El Pueblo Vasco, 1912-10-20
Mitxeletak baratzan. Baserritarra, 1909-04-10
Morane egaan. Baserritarra, 1910-10-08
Morroi leiala. Baserritarra, 1910-12-17
Nere ametsa. Euskal-Erria, 1902, XLVII Oñatiko 1901eko Lore Jokoetan ohorezko aipamenaz saritutako bertso jarrialdia.
Nere begi beltxa! Baserritarra, 1910-12-03
Nere zoramena! Baserritarra, 1910-02-06
Neska barrabasa. Baserritarra, 1910-06-18
Neska zar baten malkuak. Bertso-papera. Donostia. Imp. De Pozo
Nik zuri On Ramon Artola. Euskal-Erria, 1893, XXVIII
O! Ill da Lopez Alen! Baserritarra, 1910-07-02. Euskal-Erria, 1910, LXIII
Oraiñ da ordua. Euskal-Erria, 1896, XXXIV
Orditzia gala. La Euskaria, 1909-01-09
Orfeoi Donostiarra. Euskal-Erria, 1915, LXXII
Orfeoiari berso bi. Euskal-Erria, 1915, LXXII
Oroitz negargarriya! Euskal-Erria, 1915, LXXII
Oroitz tristea! (Frantzisko Lopez Aleni). El Pueblo Vasco, 1913ko urtarrila
Oroitz tristia! (Martina Irureri). Euskal-Erria, 1912, LXVII
Oroitz tristia! (Serafin Barojari). Euskal-Erria, 1912, LXVII
Otoitzak mendiyan. Euskal-Erria, 1912, LXVI
Otoitzak! Baserritarra, 1910-10-22
Pakea beza (Pello Otañori). Euskal-Erria, 1910, LXIII
Pepe Artola. Euskal-Erria, 1912, LXVI
Pozaz negarrez! Euskal-Erria, 1912, LXVI
Sagartxoko morroia. Baserritarra, 1909-06-19
San Juan arbola 1. Euskal-Erria, 1901, XLV
San Juan arbola 2. Euskal-Erria, 1901, XLV
Santa Rita ta Santa Kiteria. Euskal-Erria, 1901, XLV
Santa Zezilia. Euskal-Erria, 1901, XLV
Santo Tomas. Euskal-Erria, 1901, XLV
Santo Tomasetan Donostiyan. Euskal-Erria, 1901, XLV
Soka muturra. Euskal-Erria, 1896, XXXIV
Sporti Klai-ko jaun danari. Euskal-Erria, 1912, LXVI
Toki mereziya (Josefa Barojari). Euskal-Erria, 1912, LXVI
Udaberriya. Baserritarra, 1909-04-10
Urbieta zanari oroitza. Baserritarra, 1909-12-04
Uxo bat mandatariya. Euskal-Erria, 1911, LXV
Uxo mandatariya. Euskal-Erria, 1897, XXXVI
Zer bi! La Euskaria, 1909-01-09
Zeruko izarra. Baserritarra, 1910-12-31