Kalifornia

Kalifornia; State of California
	Ameriketako Estatu Batuak
Ereserkia
	I Love You, California (en)
Administrazioa
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
ISO 3166-2	US-CA
Hiriburua	Sacramento, Benicia (Kalifornia), Vallejo (Kalifornia) eta San Jose
Kaliforniako gobernadorea	Gavin Newsom
Zatiketa	ikusi Alameda konderria, Alpine konderria (Kalifornia), Amador konderria (Kalifornia), Butte konderria (Kalifornia), Calaveras konderria (Kalifornia), Colusa konderria (Kalifornia), Contra Costa konderria (Kalifornia), Del Norte konderria (Kalifornia), El Dorado konderria (Kalifornia), Fresno konderria (Kalifornia), Glenn konderria (Kalifornia), Humboldt konderria (Kalifornia), Imperial konderria (Kalifornia), Inyo konderria (Kalifornia), Kern konderria (Kalifornia), Kings konderria (Kalifornia), Lake konderria (Kalifornia), Lassen konderria (Kalifornia), Los Angeles konderria, Madera konderria, Marin konderria, Mariposa konderria (Kalifornia), Mendocino konderria (Kalifornia), Merced konderria (Kalifornia), Modoc konderria (Kalifornia), Mono konderria (Kalifornia), Monterey konderria (Kalifornia), Napa konderria, Nevada konderria (Kalifornia), Orange konderria, Placer konderria (Kalifornia), Plumas konderria (Kalifornia), Riverside konderria (Kalifornia), Sacramento konderria (Kalifornia), San Benito konderria (Kalifornia), San Bernardino konderria (Kalifornia), San Diego konderria (Kalifornia), San Francisco konderria, San Joaquin konderria (Kalifornia), San Luis Obispo konderria (Kalifornia), San Mateo konderria (Kalifornia), Santa Barbara konderria (Kalifornia), Santa Clara konderria (Kalifornia), Santa Cruz konderria (Kalifornia), Shasta konderria (Kalifornia), Sierra konderria (Kalifornia), Siskiyou konderria (Kalifornia), Solano konderria (Kalifornia), Sonoma konderria, Stanislaus konderria (Kalifornia), Sutter konderria (Kalifornia), Tehama konderria (Kalifornia), Trinity konderria (Kalifornia), Tulare konderria (Kalifornia), Tuolumne konderria (Kalifornia), Ventura konderria (Kalifornia), Yolo konderria (Kalifornia) eta Yuba konderria (Kalifornia);
Geografia
Koordenatuak	37°0′0″N 120°0′0″W
Azalera	423.970 km²
Mugakideak	Oregon, Arizona, Nevada eta Kalifornia Beherea
Punturik altuena	Whitney mendia
Demografia
Biztanleria	39.144.818 (2015); 0 (2015)
Dentsitatea	92,33 bizt/km²
Hizkuntza ofiziala	ingeles
Ordu eremua	UTC−08:00, Ozeano Bareko ordu-eremua, America/Los_Angeles (en) eta UTC−07:00
	ca.gov

Artikulu hau Ameriketako Estatu Batuetako estatuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kalifornia (argipena)».

Kalifornia^[1] (ingelesez: California, ˌkæləˈfɔrnjə ahoskatua) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, Estatu Batuetako mendebaldean dagoena. Hiriburua Sacramento du baina hiri garrantzitsuena Los Angeles da.

Guztira 36 milioi biztanle inguru ditu: Ameriketako Estatu Batuetako biztanle gehien dituen estatua da.

Hiri nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Honakoak dira Kaliforniako hiri nagusienak:

Los Angeles: 3.976.071 biztanle.
San Diego: 1.305.736 biztanle.
San Jose: 945.000 biztanle.
San Francisco: 799.263 biztanle.
Long Beach: 491.564 biztanle.
Fresno: 464.727 biztanle.
Sacramento: 412.318 biztanle.
Oakland: 452.959 biztanle.

Orografia eta klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiru lurralde handi bereizten dira Kalifornian: Erdialdeko Harana, jalkinez eta alubioiez betetako sakonunea; ekialdean Sierra Nevadako mendiak (Whitney, 4.418 m); mendebalean Itsasertzeko mendikatea, 1.600-2.000 metroko mendi paraleloekin. San Andresko failak gurutzatzen du lurraldea ipar-ekialdetik hego-ekialdera; horren ondorioz, lurrikara handiak izateko arrisku biziena duen lurraldea da Kalifornia; nolanahi ere, ez dirudi arrisku horrek oraingoz hirien eta ekonomiaren hazkundea mugatu duenik. Klima mediterraneokoa da, gozoa eta epela.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Klimaren gozoa du, ibarreko lurrak emankorrak dira eta ur hornidura sistema modernoa garatu dute: horri guztiari esker, Kalifornia munduko fruitu ekoizle nagusietako bat da. Mahastiek, kotoiak eta lekariek ere garrantzi handia dute. Urre ekoizpenak behera egin du, hobiak ahitu baitira, baina petrolioaren eta gas naturalaren aurkikuntzak industriaren garapena bideratu dute, baita hiri handien inguruetako lantegiak (elektronika, kimika eta hegazkin industria) ere. Kaliforniako zinema industria munduko handiena eta sendoena da (Hollywood). Industriaren garapenaren ondorioz, zientzia eta teknika ikerketagune ugari sortu dira, bai kapital pribatukoak, bai publikokoak.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mexikok Guadalupe Higaldo itunaren bidez (1848) Kalifornia Garaia Estatu Batuei eman zien. 1850etik aurrera Estatu Batuetako parte bihurtu zen, estatu moduan. Itun hori izenpetu baino astebete lehenago urrea aurkitu zen, eta abenturazale asko erakarri zuen aurkikuntza hark. Kalifornia munduko bigarren urrearen ekoizle izan, 100 tona urteko ematen baitzuen. Burdinbideak bigarren emigrante oldea ekarri zuen, txinatarrak eta japoniarrak batez ere. Urre meatzeak agortu zirenean, Lehen Mundu Gerraren bukaera aldean, hasi zen nekazaritza eta industria iraultza.

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019ko urtarrilaren 9an, Estatu Batuetako Gorte Gorenak berretsi egin zuen estatu horretan foie-grasa estatu horretan ekoitzi eta saltzea debekatzen zuen Kaliforniako 2004ko Lege bat.^[2]

Pertsonaia ezagunak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jack London (1876-1916), idazlea.
Frances Marion (1888-1973), zinemaren gidoigilea.
John Steinbeck (1902-1968), idazlea.
Richard M. Nixon (1913-1994), AEBetako presidentea (1969-1974).
Marilyn Monroe (1926-1962), aktorea.
Gene Hackman (1930-), aktorea.
Robert Redford (1936-), aktorea.
Cherrie Moraga (1952-), idazlea.
Sean Penn (1960-), aktorea.
Tiger Woods (1975-), golfaria.

Parke Nazionalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Konderriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Kaliforniako konderriak»

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2013-4-18 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.