Kate (bizikleta)

Bizikleta-katea pedalen eta atzeko gurpilaren arteko trakzio-potentzia transmititzeko mota honetako ibilgailuetan erabiltzen den gailu mekanikoaren zati bat da. Arrabol artikulatu formako zenbait kate-mailez osatuta dago, gurpil horzdunak igarotzean engranatzeko. Bizikleta-kate gehienak aleazio-altzairuz eginda daude, baina badira nikelatutako modeloak, oxidazioa eragozteko edo arrazoi estetikoengatik egiten direnak.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzinako bizikletetan erabilitako kate diseinu zaharkituen artean bloke-katea, kate gurutzatua, eta Simpson katea ageri dira. Lehen kateak diseinu bakunak ziren, pasadorerik gabekoak. Eredu primitibo horiek fidagarritasun arazoak eta marruskadura apur bat gehiago (eta eraginkortasun mekanikoaren galerak) zituzten kate modernoek baino.

Muga horiek gogoan, Diamant Alemaniako bizikleta-konpainiako Nevoigt anaiek arrabol-kate bat diseinatu zuten 1898an, larakoak erabiltzen zituena, eta denboraren poderioz gaur egun nagusi den kate-mota bihurtu dena. Abiadura-aldagailurik gabeko mekanismoetan erabiltzen direnak (pistako bizikletak eta ingelesez "fixies" izenez ezagutzen diren piñoi finkoko hiri-bizikleta modernoak), zein abiadura-aldagailu anizkoitzak dituzten eta desbideratzailea duten bizikletetan erabiltzen direnak, arrabolen eta larakoen kate modernoen motarekin bat datoz. Txinatik datozen larako ez desmuntagarriko kate merkeagoak oraindik eros daitezkeen arren, ezaugarri mekaniko txarragoak dituztenez, ez dira gomendagarriak.

Katez propultsatutako bizikleten adibide goiztiarrak dira Guilmet eta Meyer (1869), Lawson (1879), McCammon eta Starley Rover (1884) eta Diamant (1895).

Segurtasun-bizikletak agertu aurretik, bizikloek ez zuten katerik erabiltzen, eta pedalak normalean aurreko gurpilaren ardatzean finkatuta egoten ziren. Diseinu honek bizikloaren gehieneko abiadura gurpilaren diametroarekin lotzen zuen, aurrealdeko gurpilak ahal bezain handiak zituzten modeloak agertzea ahalbidetuz. Hainbat lotura-mekanismo asmatu ziren martxa-erlazio eraginkorra lortzeko, baina arrakasta mugatuarekin.

Kate bidezko trakzioaren erabilerak bizikletaren gehienezko abiadura optimizatzea ahalbidetu zuen, bi gurpil horzdunen arteko transmisio-abiadura egokitzea erraztuz: bata pedalei lotua eta bestea atzeko gurpilari. Horri esker, fabrikatzaileek trakzio-gurpilaren neurria murriztu zuten, gidatzearen segurtasuna hobetuz. Era berean, engranaje aldakorreko sistemak garatzea ahalbidetu zuen, txirrindulariek, ibilaldian, lurraren edo errepidearen maldarekiko eta indarrarekiko aldaketa erlazioa doitu ahal izateko, abiadura ezberdinetan pedalei eragiteko kadentzia eraginkorra lortuz.

Datuak: Q189940
Multimedia: Bicycle chains / Q189940