Kirol egokitu

Kirol egokitua desgaitasunen bat, fisiko zein intelektuala, duten pertsonek egin ahal izateko egokitu diren arauak dituen kirol diziplina da.^[1] Kirol egokitu batzuk ezintasunik gabeko kiroletatik egokitutako jarduera fisikoen moduak dira; beste batzuk, berriz, berariaz sortu dira, ezintasun bat duten pertsonentzat, eta ez dute ezintasunik gabekoentzako baliokiderik. Desgaitasuna lau kategoriatan sailkatzen da: fisikoa, mentala, iraunkorra eta aldi batekoa. Txapelketa garaian, urritasunaren araberako sailkapenak egiten dira, horren arabera, gaitasun desberdineko pertsonek antzeko aurkariari aurre egin ahal izateko.^[2]

Historia eta antolakuntza

Urritasunen bat duten pertsonentzako kirol antolatua maiz hiru desgaitasun kategoriatan banatzen da: entzumen-urritasuna, urritasun fisikoa eta adimen-urritasuna. Talde bakoitzak bere historia du, bere erakundeak, bere lehiaketak, eta kirolari eta honen onurei buruz duen ikuspegia. 1988an, Nazioarteko Batzorde Olinpikoak Paralinpiar Jokoak izenekoak sartu zituen bere jardueretan. Joko horiek Joko Olinpikoak egiten diren herrialde berean egiten dira, hauek bukatu ondoren.

Adimen urritasuna

Adimen urritasuna dutenentzako kirola 1960ko hamarkadan hasi zen antolatzen, Special Olympics («Olinpiar Joko Bereziak») mugimenduaren bidez. Lehiaketa horiek Eunice Kennedy Shriverrek 1962tik aurrera antolatutako udalekuetan hasi ziren, eta nazioarteko lehen Special Olympicak Chicagon izan ziren 1968an.

Adimen Desgaitasuna duten Pertsonen Nazioarteko Kirol Federazioa 1986an sortu zen, adimen-atzerapen mailaren bat duten atletekin goi mailako kirola sustatu eta garatzeko. Federazio honek “guztiontzako kirola” deiturikoan indar gutxiago jartzen du, Special Olympicsek jartzen duena baino. Izan ere, Adimen Desgaitasuna duten Pertsonen Nazioarteko Kirol Federazioaren lehiaketa ahalik eta parekatuena izatean zentratua dago, urritasun intelektualen benetako egoera ebaluatzeko aukera ematen duten hautagarritasun irizpideekin.

2000. urtera arte, desgaitasun intelektuala zuten atletek eragozpenik gabe parte hartu ahal izan zuten Paralinpiar Jokoetan. Frantziako Kirol Egokituaren Federazioak eta Adimen Desgaitasuneko Nazioarteko Kirol Federazioak egindako lanaren ondorioz, Paralinpiar Jokoen baliokide bat dago adimen urriko pertsonentzat: Global Games jokoak, Suediako 2004ko jokoekin hasi ziren eta Txekiar Errepublikako 2009ko jokoekin jarraitu zuten. Egite honek 2.000 kirolari bildu ditu diziplina hauetan: atletismoa, igeriketa, mahai-tenisa, judoa (2009an), saskibaloia eta futbola.

Entzumen urritasuna

Nazioarteko mailan, entzumen urritasuna duten kirolarien parte hartzea 1924ko Parisko “Joko Isilekin” hasi zen, Entzumen Urritasuneko Nazioarteko Kirol Batzordeak antolatuta. Joko haiek Deaflympics modernoan eboluzionatu zuten, CISSek (Comité International des Sports Silencieux) zuzentzen dituenak. CISSek bereizitako jokoak mantentzen ditu entzumen urritasuna duten atletentzat, komunikazioan dituzten behar espezifikoak kontuan hartzeko, baita parte-hartzaileen arteko interakzio soziala bultzatzeko ere, kirolaren funtsezko alderdia baita.^[3]

1924az geroztik, mundu mailako joko hauek lau urtean behin egin dira (Bigarren Mundu Gerran ezinbesteko etenaldi batekin). Melbourneko (Australia) 2005eko Jokoek 75 herrialdetako 2300 atleta bildu zituzten.

Urritasun fisikoa

Kirol egokitua beti erabili izan da helburu terapeutiko batekin, desgaitasun bat edo batzuk dituzten pertsonak berriz hezteko. Planteamendu horren lehen proposatzaileetako bat Ludwig Guttmann neurokirurgialaria izan zen, Stoke Mandevilleko ospitaleko zuzendaria. Londrestik gertu dagoen ospitale horretan, paraplegiko zeuden Bigarren Mundu Gerrako beteranoak babesten eta tratatzen ziren. Modu ludiko batean berreziketa bultzatzeko, hainbat kirol joko antolatu ziren: netball-a gurpil-aulkian, gurpil-aulkiko saskibaloia 1955etik aurrera, eta arkularitza egokitua, besteak beste. 1948tik antolatutako «Stoke Mandevilleko Joko» hauetatik sortu ziren 1960an Joko Paralinpikoak.

Kirol egokitua aisialdiko eta dibertimenduko jarduera gisa hasi zen lehenik, baina berehala bihurtu zen ondo ezarritako eta araututako lehiaketa-jarduera.

1989an, Nazioarteko Batzorde Paralinpikoak desgaitasunen bat zuten lehiakideen kirol-egitura guztiak bildu zituen.

Gaur egun, desgaitasunik ez duten pertsonek ere egin ditzakete kirol egokitu batzuk, hala nola gurpil-aulkiko saskibaloia. Eta kirol egokitua kategoria orokorreko kirolean integratzeko etapa garrantzitsu hau oraindik ez da amaitu. Gaur egun, pertsona askok desgaitasunen bat duten pertsonengan pentsatzen dute hasiera batetik, kirol arloan pentsatu beharrean, eta horien artean daude desgaitasuna duten eta ez duten pertsonak.

Kirolak

Kirol mota asko egokitu dira urritasun ezberdinak dituzten pertsonek egin ditzaten, eta beste kirol batzuk, urritasuna duten pertsonentzat bakarrik dira, adibidez, goalball-a. Mugimendu bakoitzaren barruan, kirol ezberdinak maila ezberdinetan egiten dira; adibidez, munduko kirol egokitu guztiak ez dira Joko Paralinpikoen parte. Gainera, kirol asko urritasunen bat duten pertsonek egiten dituzte, kirol mugimendu formaletatik kanpo.

Kirol egokituak desgaitasunari buruz ikasten laguntzen dio gizarteari. Horrez gain, urritasun bati lotutako estigmaren bat kentzen ere lagun dezakete.^[4]

Espero da 2027an Birminghamen (Ingalaterra) egingo diren Invictus Jokoetan, Pickleballa sartzea. Gaz Golightly militar beterano anputatuak, gurpil-aulkiko hainbat kirol probatu ondoren, kirolaren inklusiorako presioa egin zuen, eta hain zuzen ere Pickleballaren aldeko erabakia hartu zuen. Izan ere, kirol honek jada gurpildun-aulkian zeuden jokalarientzat arau espezifikoak zituen, eta gurpildun-aulkien erabiltzaileentzat inklusiboena zen alde handiarekin.^[5]

Udako kirol egokituak

Neguko kirol egokituak

Entrenamendua

Desgaitasun bat duten kirolarien gaitasun aerobikoa, arnas funtzioa eta bizi-kalitate orokorra areagotzeko intentzioari dagokionez, ebidentzia dago arnasa hartzeko muskuluen entrenamendua (IMT) entrenamendu interbentzio gisa inplementatu daitekeela. Batez ere, IMTk arnas muskuluen funtzioa hobetzen duela eta esfortzuan disnea murrizten lagun dezakeela frogatu da.^[6] Ezintasunen bat duten kirolarien artean, entrenamendu luzearen bidez, epe luzerako egokitzapen fisiologikoak gertatzen direla frogatu da, ondorengo abantailak eraginez: arnas bolumena handitzea, funtzio exekutiboa hobetzea eta erreakzio-denbora areagotzea adin bereko atleten artean, besteak beste.^[7] Nahiz eta kirol egokituak eragin positiboa izan dezakeen desgaitasunen bat duten kirolariengan, zenbait egilek, hala nola Marques eta Alvesek, kirol egokituko atleta baten bizitzak alde onak eta txarrak dituela aurkitu zuten.^[8]

Inklusioa

1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990ekoaren hasieran, hainbat herrialde eta erakunde lanean hasi ziren desgaitasunen bat pairatzen duten atletak desgaitasunen bat duten pertsonentzako kirol-sisteman sartzeko. Horrekin batera desgaitasuna duten atletentzako ekitaldiak sartzea joko garrantzitsuetan, hala nola Joko Olinpikoetan eta Commonwealtheko Jokoetan, bai eta atleta horiek desgaitasuna duten pertsonentzako kirol erakundeetan integratzea ere.^[9] 1984az geroztik, Olinpiar Jokoetan atleta paralinpikoentzako erakustaldi ekitaldiak sartu dira. Hala ere, dominekin saritzen diren ekitaldiak ez dira integratu, eta desgaitasuna duten atleten egoera oraindik ere eztabaidagarria da mugimendu olinpikoan.^[10] Desgaitasuna duten atletak 1990eko Aucklandeko Commonwealth Jokoetan sartu ziren lehen aldiz, gero 1994ko erakustaldietan eta 2002ko Manchesterreko Commonwealth Jokoetan beren talde nazionalen eskubide osoko kide gisa sartu ziren, eta nazioarteko lehen kirol anitzeko joko erabat inklusiboak bihurtu ziren.^[11] Politika horrek Melbourneko Commonwealth Jokoetan jarraitu zuen 2006an, non Chantal Petitclerc kanadarra desgaitasuna zuen lehen atleta bihurtu zen bere herrialdeko bandera eramaten.

2013an, FIFAk Martin Hofbauer jokalari austriarrak protesiekin futbolean lehiatzen jarrai zezakeela erabaki zuen, minbizi baten ondorioz eskuin hankaren behealdea galdu ondoren.^[12]

Autodeterminazioaren teoria izan da gehien frogatu den teorietako bat, atletek maila honetako lehiaketetan nola parte hartzen duten aztertzen duena. Ikerketek babestu egin dute, batez ere desgaitasun intelektuala edo garapenekoa duten atletetan.^[13] Ikerketek zalantzan jartzen jarraitu dute Joko Olinpiko Bereziak eta Paralinpiar Jokoak bezalako lehiaketetan parte hartzeko motibazioa. Badaude estrategia espezifiko batzuk desgaitasuna duten pertsonak kirolean gehiago txertatzeko erabil daitezkeenak. Horien barruan sartzen da arauak aldatzea edo jarduerak norbanako bakoitzarentzat egokitzea. Era berean, ikuspegi ez-lehiakorra mantentzeak desgaitasuna duten parte-hartzaileen inklusioa areagotzen laguntzen du.^[14]^[15]

Desgaitasun intelektuala duten haurrak desgaitasunik gabeko haurrekin jolasteko kirol programetan sartzeak aukera ematen die kirol tradizionaletan gehiago parte hartzeko, eguneroko bizitzan jarduera fisiko gehiago sartzeko eta desgaitasunik gabeko haurrekin interakzioak areagotzeko. Garrantzitsua da desgaitasuna duten haurrek laguntzak jasotzea kirol-programetan parte hartzen duten bitartean, hala nola entrenatzaileen eta beste atleta batzuen laguntza zuzena, gurasoen zeharkako laguntza eta terapia-txakurren laguntza. Jarduerak haurren gaitasun ezberdinetara egokitu behar dira, eta inklusioa errazagoa da jarduerak lehiakorrak ez direnean.^[14]

Kirol bateratuak

“Kirol bateratuetan” gaitasun ezberdinak dituzten kirolariz osatutako talde heterogeneoak sartzen dira.^[16] 1990eko hamarkadaz geroztik, Kirol Olinpiko Bateratu Bereziak, gizarteratzea sustatzen ari dira kirol entrenamendu eta lehiaketa partekatuen bidez. Ekimen hau mundu osoan zehar zabaldu da, eta jadanik 700.000 jokalari baino gehiago daude mundu osoko 127 herrialdetan. Kirol bateratuek printzipio sinple bat jarraitzen dute: elkarrekin entrenatzen eta jokatzen aritzea adiskidetasunerako eta ulermenerako bide azkarra da.

NBA kirol bateratuen sustatzaile sutsua izan da, urtero egiten den Olinpiada Berezietako Saskibaloi Partida Bateratua babesten baitu NBAko izarrek jokatzen duten partida garrantzitsuaren asteburuan. Walt Disney enpresa, ESPN eta Olinpiada Bereziak ere, bi urteko ekimen global batean ari dira lanean, kirolaren ahalmenaz aprobetxatuz, inklusio eta onarpen sozialeko ingurune bat sustatzeko asmoz.^[16]

Horrez gain, urritasunen bat duten pertsona batzuk automobilismoan lehiatzen jardun dira, urritasunik ez duten pertsonen aurka; adibidez, Alez Zanardi, Albert Llovera, Clay Regazzoni eta Jason Watt.

Lehiaketako kirol egokitua

Gizarteak oraindik ez ditu desgaitasunen bat duten atletak goi-mailako lehia-mailako atletatzat hartzen. Gainera, ekitaldiak gutxi mediatizatzen dira, eta horrek eragina du eguneroko agendan; jende gutxik hitz egiten du horiei buruz, eta horiek bakarrik jartzen dute interesa kirolari hauengan. Oraindik badira horrelako lehiaketak existitzen direla ere ez dakitenak, terapia motaren batekin nahasten baitituzte.

Bestalde, desgaitasunen bat duen atleta bat ere ez da bere kiroletik bizi. Aitzitik, behar diren ekipamendu edo gailu batzuk, hala nola korrika egin ahal izateko protesiak, oso garestiak dira, eta kasu askotan kirolariek beraiek finantzatzen dituzte, edo noizbehinka babesleren batek.

Kirol egokitu bakoitzak bere lehiaketa bereziak ditu: nazio mailako eta nazioarteko txapelketak, eta munduko txapelketak. Joko Paralinpikoak (urritasun fisiko eta ikusmen urritasuna pairatzen dutenentzat) eta Joko Olinpiko Bereziak (adimen urritasuna pairatzen dutenentzat) nazioarteko ekitaldiak dira, kirol egokitu desberdinak biltzen dituztenak eta gero eta arreta publiko handiagoa erakartzen dutenak.

Lehiaketei dagokienez, kirolariak kategoriatan sailkatzen dira, bakoitzaren desgaitasunaren motaren eta larritasunaren arabera. Helburua gaitasun funtzional konparagarriak dituzten atletak elkarrekin lehiaraztea da. Kategoria horiek espezifikoak dira kirol bakoitzerako, eta, oro har, letra batek adierazten ditu (normalean, kirolaren beraren hasierako letra ingelesez), eta, ondoren, desgaitasunaren larritasuna adierazten duen zenbaki batek (zenbat eta txikiagoa izan balio hori, orduan eta garrantzitsuagoa da desgaitasuna). Adibidez, igeriketan (swimming ingelesez), ezintasun motorra dutenak 10 kategoriatan sailkatzen dira, S1etik S10era igeri egiteko, bizkar estilorako eta tximeleta estilorako.

Euskal Herriko kirolariak ^[17]


Kirolaria	Kirola - Modalitatea	Desgaitasun mota - Kategoria	Parte hartutako probak	Paris 2024 emaitzak	Nabarmentzeko beste lorpen batzuk
Iñigo Llopis	Igeriketa	S8	100m bizkar eta 400m estilo librea	1º 100m bizkar	2º Tokio 2020
				3º 4x100 estilo	2º Tokio 2020
				8º 400m libre	2023an munduko txapeldun 100m bizkar
				7º 4x100 libre	2023an munduko txapeldun 100m bizkar
Mikel Erdozán	Igeriketa	s2	100m bizkar 50m bizkar 200m libre	10º	Madeirako 2024ko Europako Txapelketan 5º, 5º eta 6º
				10º
				12º
Ander Cepas	Mahai-tenisa	MS9	Kuadro indibiduala Bikotekako kuadroa	3º	Paris lehen jokoak
Ander Cepas	Mahai-tenisa	MS9	Kuadro indibiduala Bikotekako kuadroa	9º	Paris lehen jokoak
Iker Sastre	Mahai-tenisa	MS2	Kuadro indibidualaBikotekako kuadroa	9º	5º Munduko Txapelketan
Iker Sastre	Mahai-tenisa	MS2	Kuadro indibidualaBikotekako kuadroa	5º	3º 2013, 2015 eta 2019ko Europako Txapelketetan
Agurtzane Egiluz	Gurpildun aulkiko saskibaloia	3.0	Gurpildun aulkiko saskibaloia	8º	8º Tokio 2020
Agurtzane Egiluz	Gurpildun aulkiko saskibaloia	3.0	Gurpildun aulkiko saskibaloia	8º	3º 2023ko Europako txapelketan
Naiara Rodríguez	Gurpildun aulkiko saskibaloia	2.5 eta 3.0	Gurpildun aulkiko saskibaloia	8º	2022 Munduko txapelketan, 2021 eta 2023 Europeoetan parte-hartzea
Amagoia Arrieta	Boccia	BC1	Boccia	10º	1º 2023ko Europako txapelketan
Amagoia Arrieta	Boccia	BC1	Boccia	10º	6º 2022ko munduko txapelketan
Higinio Rivero	Sprint piraguismoa	VL2	VL2M 200m	Semifinaletan, 4º	6 º Tokio 2021 (JPN)
Higinio Rivero	Sprint piraguismoa	VL2	VL2M 200m	Semifinaletan, 4º	2º 2021 World Championsip
Eduardo Santas	Txirrindularitza	C3	C3 erlojupeko indibiduala Ruta lasterketa C1-3 Pista txirrindularitza C3 3.000 metro persekuzio indibiduala	2º	2016: brontze- Abiadura taldeka C1-5 misto
				10º
				4º
Rakel Mateo	Triatloia	PTS2	Triatloi egokitua	10º	7º postua Tokio 2020
Rakel Mateo	Triatloia	PTS2	Triatloi egokitua	10º	8º postua Rio 2016
Fernando Mitxelena	Tiraketa	SH2	Zutikako mistoa 10m fusil tiroa aire librean Etzanda mistoa 10m fusil tiroa aire librean Etzanda mistoa 50m fusil tiroa aire librean	19º	17º postua zutikako 10m fusil tiroa aire librean 2023ko Munduko txapelketa Liman
				18º	6º postua etzanda 10m fusil tiroa aire librean 2024ko Europako txapelketan Granadan
				10º
Perle Bouge	Arrauna	PR2Mix2x	Mixed Double Sculls - PR2Mix2x	5º	Londres 2012: 2º Mixed Double Sculls
					Río de Janeiro 2016: 3º Mixed Double Sculls
					Tokio 2020: 3º B finalean, Mixed Double Sculls
Guillaume Toucoullet	Arku-tiraketa	ST	Men's Individual Recurve Open Mixed Team Recurve Open	9º	17º postua Tokio 2020an Individual Recurve Open proban

Erreferentziak

↑ «What is parasport? | Canadian Paralympic Committee» web.archive.org 2018-03-04 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) «Classification» International Paralympic Committee (kontsulta data: 2025-06-02).
↑ (Ingelesez) «Welcome!» www.deaflympics.com (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) «Journal of Rehabilitation Research & Development (JRRD)» www.research.va.gov 2025-03-12 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) Dale, Mike. (2024-07-23). «Pickleball to be included in 2027 Invictus Games in Birmingham» Pickleball 52 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) Pereira, Mayra Caleffi; Dacha, Sauwaluk; Testelmans, Dries; Gosselink, Rik; Langer, Daniel. (2019-07-08). «Assessing the effects of inspiratory muscle training in a patient with unilateral diaphragm dysfunction» Breathe 15 (2): e90–e96. doi:10.1183/20734735.0129-2019. ISSN 1810-6838. (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) Dehghansai, Nima; Lemez, Srdjan; Wattie, Nick; Baker, Joseph. (2017-01-01). «A Systematic Review of Influences on Development of Athletes With Disabilities» Adapted Physical Activity Quarterly 34 (1): 72–90. doi:10.1123/APAQ.2016-0030. ISSN 0736-5829. (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ Marques, Marianne Pinheiro; and Alves, Ana Cristina de Jesus. (2021-05-19). «Investigating environmental factors and paralympic sports: an analytical study» Disability and Rehabilitation: Assistive Technology 16 (4): 414–419. doi:10.1080/17483107.2020.1780483. ISSN 1748-3107. PMID 33955802. (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ «Access Guide Canada» web.archive.org 2010-04-12 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ «Media Releases - Rick Hansen Man In Motion Foundation» web.archive.org 2006-03-23 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ «Commonwealth Games Federation - Commonwealth Sports - Elite Athletes With A Disability (EAD)» web.archive.org 2010-11-30 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Alemanez) «FIFA erlaubt Steirer Einsatz mit Prothese» steiermark.orf.at 2013-05-11 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ (Ingelesez) selfdeterminationtheory.org – Page Array – An approach to human motivation & personality. (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ ^a ^b (Ingelesez) Geidne, Susanna. (2016). «How sports clubs include children and adolescents with disabilities in their activities. A systematic search of peer-reviewed articles.» Sport Science Review (Romania: De Gruyter Open) 25: 29-52. ISSN 2069-7244..
↑ Williams, Toni Louise. (2014-10-02). «The barriers, benefits and facilitators of leisure time physical activity among people with spinal cord injury: a meta-synthesis of qualitative findings» Health Psychology Review 8 (4): 404–425. doi:10.1080/17437199.2014.898406. ISSN 1743-7199. PMID 25211208. (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ ^a ^b (Ingelesez) «Unified Sports» SpecialOlympics.org 2018-08-03 (kontsulta data: 2025-04-08).
↑ «Kirolariak» basqueteam (kontsulta data: 2025-04-01).

[1] «What is parasport? | Canadian Paralympic Committee» web.archive.org 2018-03-04 (kontsulta data: 2025-04-08).

[2] (Ingelesez) «Classification» International Paralympic Committee (kontsulta data: 2025-06-02).

[3] (Ingelesez) «Welcome!» www.deaflympics.com (kontsulta data: 2025-04-08).

[4] (Ingelesez) «Journal of Rehabilitation Research & Development (JRRD)» www.research.va.gov 2025-03-12 (kontsulta data: 2025-04-08).

[5] (Ingelesez) Dale, Mike. (2024-07-23). «Pickleball to be included in 2027 Invictus Games in Birmingham» Pickleball 52 (kontsulta data: 2025-04-08).

[6] (Ingelesez) Pereira, Mayra Caleffi; Dacha, Sauwaluk; Testelmans, Dries; Gosselink, Rik; Langer, Daniel. (2019-07-08). «Assessing the effects of inspiratory muscle training in a patient with unilateral diaphragm dysfunction» Breathe 15 (2): e90–e96. doi:10.1183/20734735.0129-2019. ISSN 1810-6838. (kontsulta data: 2025-04-08).

[7] (Ingelesez) Dehghansai, Nima; Lemez, Srdjan; Wattie, Nick; Baker, Joseph. (2017-01-01). «A Systematic Review of Influences on Development of Athletes With Disabilities» Adapted Physical Activity Quarterly 34 (1): 72–90. doi:10.1123/APAQ.2016-0030. ISSN 0736-5829. (kontsulta data: 2025-04-08).

[8] Marques, Marianne Pinheiro; and Alves, Ana Cristina de Jesus. (2021-05-19). «Investigating environmental factors and paralympic sports: an analytical study» Disability and Rehabilitation: Assistive Technology 16 (4): 414–419. doi:10.1080/17483107.2020.1780483. ISSN 1748-3107. PMID 33955802. (kontsulta data: 2025-04-08).

[9] «Access Guide Canada» web.archive.org 2010-04-12 (kontsulta data: 2025-04-08).

[10] «Media Releases - Rick Hansen Man In Motion Foundation» web.archive.org 2006-03-23 (kontsulta data: 2025-04-08).

[11] «Commonwealth Games Federation - Commonwealth Sports - Elite Athletes With A Disability (EAD)» web.archive.org 2010-11-30 (kontsulta data: 2025-04-08).

[12] (Alemanez) «FIFA erlaubt Steirer Einsatz mit Prothese» steiermark.orf.at 2013-05-11 (kontsulta data: 2025-04-08).

[13] (Ingelesez) selfdeterminationtheory.org – Page Array – An approach to human motivation & personality. (kontsulta data: 2025-04-08).

[:0-14] (Ingelesez) Geidne, Susanna. (2016). «How sports clubs include children and adolescents with disabilities in their activities. A systematic search of peer-reviewed articles.» Sport Science Review (Romania: De Gruyter Open) 25: 29-52. ISSN 2069-7244..

[15] Williams, Toni Louise. (2014-10-02). «The barriers, benefits and facilitators of leisure time physical activity among people with spinal cord injury: a meta-synthesis of qualitative findings» Health Psychology Review 8 (4): 404–425. doi:10.1080/17437199.2014.898406. ISSN 1743-7199. PMID 25211208. (kontsulta data: 2025-04-08).

[:1-16] (Ingelesez) «Unified Sports» SpecialOlympics.org 2018-08-03 (kontsulta data: 2025-04-08).

[17] «Kirolariak» basqueteam (kontsulta data: 2025-04-01).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]