Koordenatu horizontalen sistema

Koordenatu horizontalen sistema zeruko koordenatuen sistema bat da, eta behatzailearen horizontea erabiltzen du oinarrizko plano gisa bi angelu definitzeko: altitudea eta azimuta. Beraz, koordenatu horizontalen sistemari az/el sistema, alt/az sistema edo alt-azimuth sistema deitzen zaio, besteak beste.^[1] Teleskopio bateko altazimuth-mendi batean, tresnaren bi ardatzek altitudeari eta azimutari jarraitzen diete.^[2]

Definizioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zeruko koordenatuen sistema honek bi hemisferiotan banatzen du zerua: goiko hemisferioan, objektuak horizontearen gainetik daude eta ikusgai daude; beheko hemisferioan, berriz, objektuak horizontearen azpitik daude eta ezin dira ikusi, Lurrak bere bistak oztopatzen baititu. Hemisferioak bereizten dituen zirkulu handiak zeruko horizontea du izena.^[3] Zeru-esferako zirkulu handia da, eta haren planoa normala da tokiko grabitate-bektorearekiko. Praktikan, gainazal isil eta likido baten plano ukitzaile gisa defini daiteke horizontea, merkurio-multzo gisa. Goi-hemisferioko poloari zenita deitzen zaio. Behe-hemisferioko poloari nadir deritzo.^[4]

Bi koordenatu angeluar horizontal independenteak hauek dira:

Altitudea (alt. ), batzuetan "elevation" (el.) deritzona. ), objektuaren eta behatzailearen horizontearen arteko angelua da. Ikus daitezkeen objektuentzat, 0º eta 90º arteko angelua da. ^[a]:
Azimuth (az.) objektuak zeruertzaren inguruan duen angelua da, zeina, eskuarki, benetako iparraldetik neurtzen baita eta ekialderantz handitzen baita. diferenteak dira, adibidez, ESOko (European Southern Observatory) FITS neurria, hegoaldetik neurtzen dena eta mendebalderantz handitzen dena, edo Sloan Digital Sky Survey-ren FIT neurria, hegoaldetik neurtu eta ekialderantz handitzen dena.

Koordenatu horizontalen sistema bat ez da nahastu behar koordenatu topozentrikoen sistema batekin. Koordenatu horizontalek behatzailearen orientazioa definitzen dute, baina ez jatorriaren kokapena; koordenatu topozentrikoek, berriz, jatorriaren kokapena definitzen dute, Lurraren azalean, zeru-sistema geozentriko batekin alderatuz.

Ezaugarri orokorrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Koordenatu horizontalen sistema Lurrean kokatuta dago, ez izarretan. Beraz, zeruko objektu baten altitudea eta azimuta aldatu egiten dira denborarekin, objektua zeruan zehar mugitzen dela baitirudi Lurraren errotazioarekin. Gainera, sistema horizontala behatzailearen horizonteak definitzen duenez, objektu berak, Lurreko hainbat lekutatik aldi berean, altitude- eta azimut-balio desberdinak izango ditu.

Horizonteko puntu kardinalek dituzten azimut-balio espezifikoak erreferentzia lagungarriak izaten dira.

Azimut-balioak helbide kardinaletarako
Puntu kardinala	Azimuth
Iparraldea	0°
Ekialdea	90°
Hegoaldean	180°
Mendebaldea	270°

Koordenatu horizontalak oso erabilgarriak dira zeruko objektu baten mugimendua eta denborak zehazteko. Objektu baten altitudea 0° denean, zeruertzean egongo da. Une horretan altitudea handiagotzen ari bada, gora doa zeruan, baina altitudea txikiagotzen ari bada, beherantza doa zeruan. Hala ere, zeru-esferako objektu guztiak eguneko mugimenduaren mende daude, eta mugimendu hori beti mendebalderantz doala dirudi.

Zeruko objektuaren azimuta kontuan hartuta, iparraldeko behatzaile batek zehaztu dezake altitudea handiagotzen edo txikiagotzen ari den:

Azimuta 0° eta 180° artean badago (ipar-ekialdetik hegoaldera), objektua gora doa zeruan ari da.
Azimuta 180° eta 360° artean badago (iparraldetik hego-ekialdera), objektua zeruan behera doa.

Kasu berezi hauek daude:

Norabide guztiak hegoaldekoak dira Iparburutik ikusten direnean, eta norabide guztiak iparraldekoak dira Hegoburutik ikusten direnean; beraz, badira bi leku azimuta definituta ez dutenak. Edozein polotatik ikusten denean, izar batek (edo ekuatoreko koordenatu finkoak dituen edozein objektuk) altitude konstantea du, eta, beraz, inoiz ez da igo edo jaitsiko zeruan. Eguzkia, Ilargia eta planetak urtebeteko epean igo edo jaitsi daitezke poloetatik ikusten direnean, deklinazioak etengabe aldatzen ari baitira.
Ekuatoretik begiratuta, zeruko poloetako objektuak horizontean dauden puntu finkoetan geratzen dira.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ «2.2 (Az,El) Coordinate System» www2.keck.hawaii.edu (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
↑ (Ingelesez) «horizon system | astronomy | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
↑ Roy, A. E.. (2003). Astronomy : principles and practice. (4th ed. argitaraldia) Institute of Physics Pub ISBN 0-7503-0917-2. PMC 51994068. (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).
↑ «Earth Coordinate System» abyss.uoregon.edu (Noiz kontsultatua: 2022-08-18).